Vandaag start Zorginstituut Nederland (ZiN) de bewustwordingscampagne #dezorgvanmorgen, waarbij iedereen via social media wordt uitgenodigd mee te denken over de toekomst van de zorg en over noodzakelijke keuzes om zorg goed, toegankelijk en betaalbaar te houden. Het indrukwekkende introductiefilmpje daarbij schetst een somber beeld als een dokter in de toekomst (2040) zijn wachtkamer inkijkt. Het filmpje heeft als motto: “De zorg in Nederland moet rigoureus veranderen, anders zal alles vastlopen” en eindigt met de conclusie dat scherpe keuzes noodzakelijk zijn.
In een toelichting stelt ZiN dat de zorg de komende jaren onbetaalbaar dreigt te worden en qua personele bezetting dreigt te imploderen. Waarbij de samenleving het gesprek moet aangaan over die scherpe keuzes (NOS, 17 mei 2022).
De situatie in 2040 is aan de vraagkant met dank aan het RIVM genoegzaam bekend:
21.06.2018: Gevolgen van veranderingen in zorg richting 2040 (VTV-toekomstverkenning RIVM + update 2020)
Vele waarschuwingen over de houdbaarheid van het stelsel met (ook) de roep om “scherpe keuzes” zijn al voorafgegaan aan deze campagne van de toezichthouder. Bijvoorbeeld…
13.10.2018: Wouter Bos: “Stop met wegduiken voor pijnlijke keuzes in de zorg” (blijkt moeilijk…)
15.12.2018: Aanpak betonrot in publieke zaak: groter denken, kleiner doen (Tjeenk Willink)
28.04.2020: Brede maatschappelijke heroverweging zorgstelsel: een discussie waard (v/e ambtelijke werkgroep)
24.06.2020: SER-rapport: zorgtoekomst vraagt een consistente, langjarige inzet in beleid en samenwerking
04.08.2020: Een kwestie van kiezen (te maken zorgkeuzes in politiek bij verkiezingen: 226 voorstellen)
26.10.2020: Kiezen is een kunst (over politieke zorgkeuzes als het niet meer financierbaar is)
24.12.2020: Discussienota kabinet Zorg voor de Toekomst: een reactie (consultatie + reactie)
22.06.2021: De zorg heeft integrale adviezen en toezicht nodig (RVS-rapport à verandercyclus)
20.09.2021: Ook de WRR stelt: prioriteer en maak keuzes (WRR-rapport “Kiezen voor houdbare zorg”)
10.12.2021: Het Nederlandse zorgstelsel: een analyse op maar (Jeurissen/Maarse, les + vooruitzicht)
Deze blog gaat over één van genoemde aspecten, namelijk de personele tekorten in de zorg.
De hele huidige arbeidsmarkt heeft schaarste
Collectieve personele schaarste betekent dat er voor een arbeidskracht wat te kiezen valt. Met hoge maatschappelijke urgentie zien we naast de zorg ook tekorten bij onderwijs, bouw, defensie en energietransitie.
Binnen de zorg wordt niet alleen de groep ouderen groter dan ooit, maar stijgt met een dubbele vergrijzing ook de gemiddelde leeftijd stijgt. Het RIVM heeft in 2018, met een update in 2020, met de toekomstverkenning een prognose gegeven over prevalenties van chronische aandoeningen. Aandoeningen die deels leeftijd gerelateerd zijn. Met als gevolg dat in kwantitatieve zin er nu in de zorg een capaciteitstekort aan arbeidskrachten is van om en nabij 60.000 openstaande vacatures.
Krapte op de arbeidsmarkt, ook in de zorg (Volkskrant, 17 mei 2022)
|
De krapte op de arbeidsmarkt heeft in het eerste kwartaal van dit jaar opnieuw records gebroken. Het Centraal Bureau voor de Statistiek telde voor het eerst 133 vacatures per 100 werklozen. Van de 451 duizend vacatures (100%) die er nu openstaan, zijn er meer dan 60.000 (13,3%) te vinden in de zorg. Van de in de zorg werkzame burgers (Q1 2022) heeft 63% een vaste arbeidsrelatie, 16% een tijdelijke arbeidsrelatie, 11% ZZP/ZMP en is 10% oproep-/uitzendkracht. |
Vanuit ieders (bestuurlijke) verantwoordelijkheid is de mate van beschikbaarheid van medewerkers nu al vaak bepalend voor het aantal cliënten dat ‘in zorg genomen wordt’, dan wel voor het type zorgvraag wat te behappen valt.
Tegelijkertijd heeft het ZiN een onderzoek onder de bevolking (Panel Wizard Direct, januari 2022) gepubliceerd, waaruit blijkt dat ruim driekwart van de Nederlanders zich er niet of onvoldoende van bewust is dat de dreigende crisis in de zorg ook hen persoonlijk zal raken. “Als er niets verandert, zullen patiënten in de nabije toekomst niet langer in alle gevallen kunnen rekenen op goede zorg”, waarschuwt de bestuursvoorzitter van ZiN alvast. Daar staat tegenover dat bijna 70 procent zegt een eigen verantwoordelijkheid te voelen bij het goed en betaalbaar houden van de zorg. Ook vindt een meerderheid dat er meer aandacht moet komen voor het voorkomen van ziekten. Dan praten we over passende preventieve zorg. Preventieve zorg waarvan het maar de vraag is of de belangrijkste activiteiten, zeker bij personele tekorten, bij het ministerie van VWS moeten liggen. Nee, ik denk dat eerst andere ministeries aan zet zijn bij preventie, want…
25.08.2020: Rookgordijn (marketing tabaksindustrie + lobbycratie bij VVD stagneren SMR-beleid)
07.09.2020: Voor beter aanbod gezonde kindervoeding is daadkracht nodig (Unicef-onderzoek)
30.10.2020: Introduceer Nutri-Score met een belasting op ongezonde producten (de BOP als beleid)
17.12.2020: Tabaksfabrikanten: belastingontwijking én onrechtmatige vergoedingen (preventie)
10.04.2021: Aanpak preventie: benut het hele actieplan (multicausaal, integraal, vele wetten)
26.05.2021: Voor fitheid is inspanning nodig (bewegen loont, preventieakkoord, secundaire voordelen)
14.07.2021: Zet bij preventiemaatregelen leefomgeving op eerste plaats (belang stikstof, klimaat)
28.07.2021: Trukendoos Philip Morris nog niet uitgeput (schadelijke e-sigaret vermarkten)
17.08.2021: Preventiebeleid cardiometabole ziekten vraagt nieuwe invulling (GLI, bredere opzet, €€)
09.12.2021: Interventie wetswijziging bij gebruik en toepassing lachgas (eerst wet, dan routekaart)
21.12.2021: Verkleinen gezondheidsverschillen: kabinet Rutte IV aan zet (volgens coalitieakkoord)
07.03.2022: Passende preventieve zorg en maatschappelijke waarden: inhoud (1) (gezant)
09.03.2022: Passende preventieve zorg en maatschappelijke waarden: bekostiging (2) (RVS)
17.03.2022: Reflectie op speerpunten zorgkoers kabinet Rutte IV (3) (preventie = speerpunt 11)
22.03.2022: Obesitas: leefstijlaanpak, GLI+(?), operatie óf gewoon scherpere wetgeving?
28.03.2022: Proost! (NPA, alcoholtafel, problematisch alcoholgebruik, rol industrie, blurringbeleid)
12.04.2022: Staatssecretaris: preventie “een tandje bijschakelen”, wat betekent dat? (kabinet!)
“Gupta Strategists, een adviesbureau voor organisaties in de zorgsector, komt met zeer optimistisch nieuws en denkt dat met technologie het tekort aan personeel in de zorg is op te lossen. Zij stellen dat het grootste probleem in de zorg de bestuurders zijn die te weinig kennis hebben van technologie.”
De omvang van het personele tekort in de zorg
Het kabinet is bezig de uitwerking van het programma “Toekomstbestendige Arbeidsmarkt Zorg; Samen anders leren en werken “(TAZ), vorm te geven, met een publicatie daarvan deze zomer in 2022.
Zoals in onderstaand kader is te lezen wordt door het kabinet de rem op de zorguitgaven naar rato vertaald naar een rem op de groei van het aantal banen in de zorg. Dat betekent dat er over de periode 2022-2025 in plaats van een groei van het aantal banen met ongeveer 140.000 maar een groei van ongeveer 110.000 mogelijk is. Ofwel ongeveer 30.000 minder meer banen in zorg en welzijn (Skipr, 16 mei 2022).
De omvang van het personele tekort in de zorg (Kamerbrief, 13 mei 2022)
|
Citaten: “Op dit moment werkt in Nederland ongeveer een op de zes werknemers zorg en welzijn. Uit een analyse van de WRR volgt dat bij ongewijzigd beleid in 2030 1 op de 5 werknemers in de zorg zou moeten werken om aan de stijgende zorgvraag te kunnen voldoen. In 2040 zou al 1 op de 4 in de zorg moeten werken. In absolute aantallen zou het aantal medewerkers in de zorg stijgen van ongeveer 1,5 mln. naar ongeveer 2,4 mln. Wanneer je naast alle werknemers in Nederland ook alle ZZP’ers op de Nederlandse arbeidsmarkt zou meenemen, werkt 1 op de 7 in de zorg. Dit komt doordat er heel veel ZZP’ers in Nederland zijn waarvan het overgrote deel niet in de zorg werkt. De komende kabinetsperiode vertalen we de rem op de zorguitgaven naar rato naar een rem op de groei van het aantal banen in de zorg. Dat betekent dat er over de periode 2022-2025 in plaats van een groei van het aantal banen met ongeveer 140.000 een groei van ongeveer 110.000 mogelijk is, oftewel ongeveer 30.000 minder meer banen in zorg en welzijn. Het kabinet acht dit een meer realistisch perspectief.” |
Het kabinet zet bij TAZ in op het belang van goed werkgeverschap, behoud van werkplezier, op ruimte voor instroom en goede loopbaanontwikkeling binnen een veilig leerklimaat en op ruimte voor innovatieve werkvormen.
Wordt technologie de oplossing bij personele tekorten?
Gaan sociale en technische innovaties zorgaanbieders helpen de zorg beter te organiseren en kunnen zij een deel van het personele tekort compenseren? Een moeilijke kwestie omdat, zo stelt de minister: (citaat): “Om deze innovaties ook breder in te zetten is echter meer nodig dan alleen een lijst met goede voorbeelden; het gaat om een succesvolle opschaling. Dit kan alleen slagen als de innovatie aansluit bij de wensen, behoeften en vaardigheden van de zorgmedewerkers én de patiënt, cliënt of mantelzorger en als tegelijkertijd de cultuur en werkprocessen worden aangepast. Binnen deze aanpak is het zaak dat werkgevers daarop inzetten. Ook de inkopende partijen (zorgverzekeraars, zorgkantoren en gemeenten) moeten hiermee aan de slag (einde citaat).”
Gupta Strategists, een adviesbureau voor organisaties in de zorgsector, komt met zeer optimistisch nieuws en denkt dat met technologie het tekort aan personeel in de zorg is op te lossen.
Zij stellen dat het grootste probleem in de zorg de bestuurders zijn die te weinig kennis hebben van technologie. Citaat Gupta: “De urgentie op de werkvloer vertaalt zich niet in veranderkracht op zorgorganisatieniveau. Voor het management en het bestuur is het nog altijd eenvoudiger om ‘gewoon’ personeel te werven of extern in te huren, dan zorgprocessen dusdanig te veranderen dat medische technologie optimaal wordt ingezet.”
De conclusie van Gupta’s onderzoek (pg. 24) is dat inzet van technologie per 2031 110.000 zorgmedewerkers bespaart. De besparing geldt met name voor de ouderenzorg (64.500 medewerkers) en ziekenhuiszorg (46.000 medewerkers). Toevallig of niet, dit getal van 110.000 is precies het getal wat ook de minister noemt in diens Kamerbrief. Wat zegt Gupta precies?
Gupta Strategists (rapport: “Uitweg uit de schaarste”, 22 april 2022)
|
Citaten: “De laatste arbeidsmarktprognoses laten zien dat het tekort oploopt van 48.600 werknemers in 2022 tot 135.000 werknemers in 2031. Met name in de ouderen- en ziekenhuiszorg worden grote tekorten verwacht. In deze twee branches zijn straks 98.000 werknemers te weinig. Bestaande technologie de potentie heeft om 110.000 zorgmedewerkers vrij te spelen, dit is meer dan het in 2031 verwachte personeelstekort in de ziekenhuiszorg én ouderenzorg gecombineerd. Dit is nieuw en toont aan dat medische technologie van groot belang is bij de aanpak van personeelstekort in de zorg. Een integrale blik op de inzet van personeel en inzet van technologie is wenselijk. Het is niet het een of het ander.” |
De andere minister van VWS noemde (FD, 16 mei 2022) bij het in ontvangst nemen van het Gupta-rapport invoering van nieuwe technologie ‘taai‘: ‘Aan het eind van de dag heb je soms alleen maar meer personeel nodig, in plaats van minder.’
Technologische vooruitgang met meerwaarde zal zeker een plaats gaan krijgen. Er was wel een bijzonder detail te lezen in de toelichting. Namelijk het onderzoeksgegeven van Gupta dat bij gebruik van een robot cliënten zichzelf kunnen wassen. Gupta: “Dat laatste is niet onvriendelijk: “Veel mensen ervaren juist het laten wassen als afhankelijk: een robot geeft cliënten autonomie terug en spaart tijd van de verzorgende. Uit onderzoek blijkt dat ouderen liever door een robot gewassen worden dan door een mens (einde citaat).”
Deze laatste opmerking, het zij zo. De lezer dient hierbij wel te weten dat de publicatie van het rapport een coproductie is van Gupta Strategists en FME. Waarbij FME de belangenbehartiger is van de Nederlandse technologische industrie.
Tot slot
Personele tekorten vormen al jaren een toenemend probleem in alle zorgsectoren. Vaak komt het bij incidenten aan de orde, of zoals nu weer bij de twijfel met betrekking tot de pandemische paraatheid van NL in het najaar van 2022 (hier/hier).
Het is goed dat het ZiN nu structureel aandacht vraagt voor personele inzet bij (alleen) passende zorg.
02.12.2020: Passende zorg zoekt passende bekostiging (1) (NZa ZiN rapport zorginhoud)
04.12.2020: Passende zorg zoekt passende bekostiging (2) (NZa ZiN rapport bekostiging/organisatie)
14.12.2020: Zorgplicht zorgverzekeraar is primair een resultaatverplichting (NZa met plichten ZV)
29.03.2021: Handhaving inkoopplicht zorgverzekeraars moet na 15 jaar nog beginnen (NZa)
14.02.2022: Zorgplicht impliceert juiste inkoop van voldoende zorg (1) (tijdig, wet, ZV, rol IGJ, NZa)
16.02.2022: Zorgplicht impliceert juiste inkoop van voldoende zorg (2) (tijdig, wet, ZV, rol IGJ, NZa)
In mijn laatste blog heb ik voorgesteld dat elke persoon met een functie in het zorgbeleid en/of -onderzoek verplicht wordt 10-15 uur in die deelsector te gaan werken (blog). Met als voordeel dat theorie en praktijk enigszins verbonden blijven. Beleidsmedewerkers in de zorg met een managementtaak krijgen zo verbinding met het werk wat ze managen en/of waarover ze rapporten (mogen) schrijven. Het idee is mede ingegeven door de uitwerking van huidig beleid met een veel te grote personele uitstroom van juist de ervaren krachten. Dat kan nooit de bedoeling zijn.
Wat vooral niet moet gebeuren, is het personeelsprobleem als “nieuw” presenteren. In onderstaande alleen al mijn eigen blogs over dit onderwerp van de afgelopen 5 jaren. Minstens even lang is er al de roep om het maken van “scherpe keuzes”…
Blogs van de laatste 5 jaar over personele tekorten
11.06.2017: Tekort aan verpleegkundigen in alle sectoren van de zorg (1) (oorzaken, wáár tekort)
12.07.2017: Tekort aan verpleegkundigen in alle sectoren van de zorg (2) (deltaplan)
24.07.2017: Verpleeghuizen (over personele tekorten, het Manifest en Kwaliteitskader)
06.12.2017: Mate van beschikbaarheid zorgverleners kleurt uitvoering van zorg (fte tekort)
19.01.2018: Hoeveel huisartsen zijn er nodig? (voor de toekomst)
05.02.2018: Praktijkondersteuning huisarts is onmisbaar (een groter aandeel in zorg)
05.03.2018: Praktijkverkleining bij huisartsen: de noodzaak (1) (Afferden praktijk 1800)
08.03.2018: Praktijkverkleining bij huisartsen: de randvoorwaarden (2) (559 miljoen nodig)
17.09.2018: Actiepunten ter voorkoming zorgval bekend, nu de aanpak (overbruggingszorg, EKT)
22.01.2019: Variabelen bij capaciteit huisartsenzorg bijtijds agenderen (over huisartsentekort)
01.02.2019: Schaarste personeel bedreigt zorg (over verpleging en verzorgenden)
19.03.2019: Wachten op het wegwerken van wachtlijsten (Treeknormen en zorgplicht)
17.10.2019: De consequenties van wachten op plek in verpleeghuis (totaal 16.382)
08.11.2019: Gezocht: een bed voor verblijf, onderzoek of herstel (ELV, Wlz, respijtzorg + wachten)
26.11.2019: HRMO: een stil drama voltrekt zich (geen juiste plek beschikbaar voor zorg kwetsbaren)
02.12.2019: Over zorgalarmisme en betrouwbare zorgcijfers (HRMO JZOJP cijfers over alarm)
15.12.2019: Krasse uitspraken in HRMO-debat (Zorg voor samenhang en een stil drama: debat)
14.01.2020: Intramuraal beddentekort geeft extramuraal het ongemak (tekort verpleeghuisbed)
20.01.2020: Thuiswonende ouderen op weg naar hun zorg in 2030 (rapport Oud en zelfstandig 2030)
29.05.2020: Randvoorwaarden zorg voor mensen met beperking concreter beschrijven (Wlz)
03.06.2020: Randvoorwaarden bij Wlz-zorg: vraag/antwoord bij het convenant (wlz en huisarts)
16.06.2020: Consequenties toename extramuraal gegeven Wlz-zorg: voor cliënt (1) (wachtenden)
18.06.2020: Consequenties toename extramuraal gegeven Wlz-zorg: voor HA en SO (2) (2 bronnen)
28.08.2020: Verpleeghuiscapaciteit: aanbod blijft achter bij vraag. Wat nu? (extramurale gevolgen)
11.01.2021: Disbalans vraag en aanbod huisartsenzorg: de aanpak (1) (tekort fte huisarts)
13.01.2021: Disbalans vraag en aanbod huisartsenzorg: de aanpak nader beschouwd (2)
15.01.2021: Disbalans vraag en aanbod huisartsenzorg: zorgplicht onder toezicht (3) (NZa)
27.08.2021: Voldoende IC-capaciteit zou breed gedragen taakstelling moeten zijn (HBO+zkh+VWS)
16.11.2021: Medisch generalistische basiszorg is bij Wlz niet automatisch huisartsenzorg
19.01.2022: Wat gaat radicale verandering van ouderenzorg eigenlijk inhouden? (start Rutte IV)
24.02.2022: ANW-spoedzorg op huisartsenpost zo niet meer toekomstbestendig (dysbalans/wet)
01.04.2022: Disbalans vraag en aanbod huisartsenzorg: aanpak integraal akkoord (4) (Rutte IV)
25.04.2022: GGZ: oude problemen, nieuwe bekostiging (ZPM, impact netwerk, transitieprobleem)