Deze maand liet het RIVM weten dat van de voor 2020 gestelde doelen in het Nationaal Preventieakkoord (NPA, 23 november 2018) om roken, overgewicht en problematisch drinken terug te dringen een derde is behaald. Voor 2020 waren 39 doelen gesteld, daarvan zijn er dertien gehaald.
In november 2017 was de staatssecretaris van VWS gestart met rondetafelgesprekken over dit NPA. Met een aanpak om de drie genoemde items aan te pakken. Bij dat akkoord waren meer dan 70 maatschappelijke organisaties betrokken. Het RIVM monitort jaarlijks de voortgang van deze afspraken. In 2023 rekent het RIVM opnieuw door wat de effecten van het akkoord zijn op het aantal rokers, problematische alcoholgebruikers en mensen met overgewicht in 2040. Dat er qua tempo van te nemen maatregelen en te stellen doelen er wel een paar tandjes bij mogen, was al eerder mijn conclusie (blog).
Preventie: van intentie naar essentie
Aan goede voornemens, nuttige rapporten en congressen bij preventie geen gebrek. Toch zal preventie ten behoeve van een gezonde(re) leefstijl via meerdere routes collectief wetmatig en gedragsmatig aangepakt moeten worden (blog). Aanpak van leefstijl is immers ook een van de leerpunten van de huidige coronacrisis (blog).
Het belang van preventie loopt in de tijdlijn van preconceptie via de wieg tot aan het graf (blog).
In de Rijksbegroting wordt het budget voor preventie stiefmoederlijk behandeld. Maar veel acties ter bevordering van een gezonde leefstijl hoeven geen geld te kosten, maar vragen een ander gedrag (blog, 24 december 2020, bij Zorg voor de Toekomst). En als het (dan wel) geld kost is het helemaal niet logisch dat de bekostiging valt onder de Zorgverzekeringswet en/of de Wet publieke gezondheid. De route bewandelen van kringloopfinanciering met het extra belasten van bewust op de markt gebrachte ongezonde producten, legt meer de vinger op de zere plek. Daarnaast zou voor de burger het afschaffen van BTW op gezonde producten een goede stap zijn. Dat vraagt om politieke moed.
Richt het NPA zich uitsluitend op roken, overgewicht en alcohol, in deze blog wil ik nog eens extra aandacht vragen voor het belang van de leefomgeving bij het gezond houden van de bevolking. Dit naar aanleiding van twee recente rapporten.
De conclusie van IPCC: “We hebben een radicale transformatie nodig van processen en gedragingen op alle niveaus: individuen, gemeenschappen, bedrijven, instellingen en regeringen. We moeten onze manier van leven en consumeren herdefiniëren.”
Rapport I van Planbureau voor de Leefomgeving (PBL, 5 juli 2021)
In de Wet stikstofreductie en natuurverbetering zijn verplichtingen vastgelegd om stapsgewijs een steeds groter deel van de natuur onder de kritische depositiewaarden te brengen. Dit betekent een stikstofreductie, linksom of rechtsom. Het doel is duidelijk, de weg erheen, met welke instrumenten, dat is politiek.
De uitwerking van doelen en de daarbij behorende aanpak moet in Nederland nog grotendeels plaatsvinden, zo stelt het PBL in het nieuwsbericht, horend bij het recent uitgebrachte rapport. Met name voor duizenden boerengezinnen zijn deze keuzes zeer bepalend voor de toekomst en richting van hun bedrijf.
Het stikstofbeleid over de stikstofuitstoot heeft invloed op milieu, voeding en dat nu met onvoldoende natuurherstel. Door de koppeling aan “wonen” dreigt ook de woningbouw te stagneren, waardoor ook de nieuwbouw van woningen voor starters en senioren (blog) vertraging oploopt. Wat weer bij deze schaarste leidt tot prijsexplosies bij koopwoningen, stagnatie bij doorstroom naar woningen ouderen (hier), alsmede een regionaal stedelijk woningtekort voor bijvoorbeeld zorgpersoneel.
Daarnaast vormt stikstof een bedreiging voor de gezondheid via een bijdrage aan de vorming van smog en fijnstof, dus in bredere zin voor de luchtkwaliteit van ons allen.
Rapport II van het internationaal klimaatpanel IPCC van de Verenigde Naties (VN)
Dit betreft een gelekt concept-rapport (23 juni 2021) van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) van de VN, wat eigenlijk pas in februari 2022 zou uitkomen. Het rapport benadrukt het domino-effect dat de opwarming van de aarde veroorzaakt. Met als boodschap dat het leven op aarde zoals we dat kennen tegen zijn termijn loopt. Het kritieke niveau is reeds gepasseerd. Citaat van een beoordeling: “Het IPCC waarschuwde al in het tussenrapport uit 2018 dat een opwarming van 1,5 graad allerminst veilig is en gaf aan dat er nog kans is om verdere opwarming te stoppen. Nu is de toon anders, heel anders. Het IPCC zegt nu dat een opwarming 1,5 graad “onomkeerbare” gevolgen zal hebben. En sterker nog, dat het leven op aarde zoals wij dat kennen tegen 2050 onontkoombaar is veranderd door klimaatverstoring: grote tekorten aan veilig drinkwater, ondervoeding, versneld uitsterven van soorten en enorme groepen klimaatvluchtelingen. Kinderen die nu geboren worden, hebben hier als ze dertig zijn volop mee te maken (einde citaat).”
Een belangrijke conclusie uit het klimaatrapport is dat de drempel waarboven opwarming als aanvaardbaar kan worden beschouwd omlaag moet. Door de ondertekening van het akkoord van Parijs in 2015 heeft de wereld zich destijds vastgelegd op maximaal 2 graden opwarming ten opzichte van het pre-industriële tijdperk en liefst 1,5 graad. Nu schat het IPCC dat een overschrijding van 1,5 graad al leidt tot “geleidelijke, ernstige gevolgen, eeuwenlang, en soms onomkeerbaar”.
De conclusie van IPCC: “We hebben een radicale transformatie nodig van processen en gedragingen op alle niveaus: individuen, gemeenschappen, bedrijven, instellingen en regeringen. We moeten onze manier van leven en consumeren herdefiniëren.”
De harde conclusie uit het IPCC-rapport heeft nog niet zoveel aandacht gekregen omdat de conclusies nog niet gestaafd kunnen worden aan de brontekst (AD, 27 juni 2021 en NRC, 10 juli 2021). Het totale rapport bestaat uit drie delen en zou 4000 pagina’s tellen…
Het effect op gezondheid laat zich hier raden en dat bij preventie het klimaatbeleid met CO2-reductie een steeds prominenter belang moet worden toegekend, lijkt duidelijk.
Tot slot
Nederland wacht met smart op een nieuw kabinet. Het IPCC-rapport is begin dit jaar toegestuurd aan 195 regeringen. Het demissionaire kabinet is dus op de hoogte van de inhoud. Maar de rechter moet, zo blijkt, dit kabinet nog wel eens in het goede spoor houden (stikstof 2019 en maart 2021 en klimaat/Urgenda 2019 en 2021).
Het RIVM heeft eerder gesteld dat in Nederland gemiddeld 4% van de ziektelast toe te schrijven aan milieufactoren. Maar heeft ook gesteld dat dit lokaal sterk kan variëren.
Mondjesmaat komen berichten over de leefomgeving ook wel naar buiten. Alleen deze week al. Denk aan het effect van geluidshinder bij vliegvelden. Denk aan de geopperde relatie tussen longkanker bij de omgeving van een staalfabriek (column Medisch Contact, 12 juli 2021). Of denk aan de oproep tot een verbod op pesticiden in verband met een relatie met Parkinson.
Wordt het niet tijd om bij preventie de leefomgeving een veel belangrijkere plaats toe te kennen? En dat met beleid in te passen in het totale preventie-actieplan (blog). Van preventie via de essentie naar de klimaatcode rood van de urgentie.
Vandaag presenteert de EU (nieuwsbericht) een wetgevend pakket om de klimaatdoelstelling voor 2030 te halen. Wetgeving en doelstelling die voor alle lidstaten gaan gelden, maar waarbij de instrumenten om er te komen wel kunnen verschillen. Misschien moeten we het belang van de leefomgeving bij behoud van welzijn en gezondheid zelfs wel op de eerste plaats (gaan) zetten.
Eerdere blogs over preventie
31.05.2017: Gevraagd: minister van Gezondheidsbevordering (M/V) (kabinetsformatie)
16.08.2017: Voor deze film hoeft u niet naar de bioscoop (beeldmateriaal over preventie)
09.01.2018: Relatie opleidingsniveau en levensverwachting ongezond innig (risico lage SES)
29.01.2018: De nulde lijn (veel thuisarts.nl, maar niet iedereen is in staat tot zelfregie)
07.02.2018: Wie gaat uitvoering van het Nationaal Preventieakkoord betalen? (invoeren BOP)
28.05.2018: Schuldenproblematiek raakt ook het medisch domein (geen perspectief)
06.06.2018: De rol van de huisarts bij gecombineerde leefstijlinterventie (GLI per 2019)
21.06.2018: Gevolgen van veranderingen in zorg richting 2040 (RIVM Toekomst Verkenning)
24.06.2018: Bewegen, bewegen en bewegen… (beweegrichtlijn van de Gezondheidsraad)
02.09.2018: Water 0.0 (prima kraanwater, nul calorieën, niet in plastic, dus geen belasting voor milieu))
11.09.2018: Wordt de illegale drugsindustrie een bedreiging voor de volksgezondheid?
21.10.2018: Werken aan de agenda van de vooruitgang (zorgstelsel, burgerparticipatie, preventie)
10.11.2018: Alleen met interventies zijn problemen in achterstandswijken oplosbaar
20.11.2018: De noodzakelijke bijsluiter bij drugs (schade gezondheid door drugs)
26.11.2018: Nationaal Preventieakkoord: na bijstelling ambities versneld invoeren (urgentie)
07.12.2018: Maak ook bewegen en lichaamshouding van jeugd onderdeel van preventie
27.03.2019: Conflict binnen antirookorganisaties werkt contraproductief (conflict ANR en SRJ)
19.08.2019: Armoede, een weg te werken schandvlek (een voedingsbodem voor slecht ouderschap enz.)
23.08.2019: Dakloos (30.000!)
30.08.2019: Nieuwe richtlijn LDL-cholesterol biedt niemand een handvat (meerwaarde onbewezen)
05.06.2020: De wondere wereld van hoortoestellen (basisverzekering, wel geheel of deels bijbetalen)
09.07.2020: Preventie: een moeizame tocht van wieg tot graf (school, werk, thuis, ook sociaal)
16.07.2020: Druk op zorggroepen opgevoerd vaker het GLI-programma te organiseren (NZa)
25.08.2020: Rookgordijn (marketing tabaksindustrie + lobbycratie bij VVD stagneren SMR-beleid)
07.09.2020: Voor beter aanbod gezonde kindervoeding is daadkracht nodig (Unicef-onderzoek)
30.10.2020: Introduceer Nutri-Score met een belasting op ongezonde producten (de BOP als beleid)
17.12.2020: Tabaksfabrikanten: belastingontwijking én onrechtmatige vergoedingen (preventie)
10.04.2021: Aanpak preventie: benut het hele actieplan (multicausaal, integraal, vele wetten)
26.05.2021: Voor fitheid is inspanning nodig (bewegen loont, preventieakkoord, secundaire voordelen)