Bespaar op de zorg en verhoog de kans van kinderen op gezondheid en geluk door op school het vak gezondheid in te voeren. Dat hebben 44 hoogleraren, topmedici en bestuursvoorzitters recent op 4 juli jl. bepleit in Het Financieele Dagblad. Boven het artikel stond de uitdagende tekst: “De echte oplossing voor de stijgende zorgkosten vind je niet in de zorg, maar in het onderwijs”. Binnen dit nieuwe vak gezondheid moet er op school aandacht worden besteed aan bewegen & sport, voeding, ontspanning, slaap, seksualiteit en roken/alcohol/drugs. Het kind kan, zo is de gedachte, leren hoe met uitdagingen om te gaan en hoe het als individu én samen met anderen, deze uitdagingen het hoofd kan bieden. Zo zouden we onze kinderen de beste kans geven op gezondheid en geluk, immers wetende dat leefstijl in brede zin al vroeg belangrijk is, omdat ook 75% van de psychische ziektes al ontstaat vóór het 25ste jaar. Citaat: “Dat maakt het jong aanleren van de juiste gewoonten zo belangrijk. Daarom is structureel inzetten op een gezonde leefstijl een absolute must, ook in het MBO, het HBO en op de universiteiten.”
Het is zeker een mooie gedachte om op tijd aan preventie te beginnen, al blijft informatie over uitvoering (Kipling methode) en manier van financiering in de brief achter.
Preventie: een zaak van wieg tot graf
Preventie is geen zaak die alleen belangrijk is wanneer het kind onderwijs krijgt. Preventie staat voor een leefstijl, die begint in de wieg. Sterker nog, die begint in de zwangerschap (specifieke leefregels en op indicatie prenatale diagnostiek). En nog specifieker, die al begint vóór de zwangerschap: bv. elke huisarts kent de NHG-standaard preconceptiezorg (M97). En aan eind van het leven kan elke hoogbejaarde, lopend achter de rollator, nog een cursus valpreventie volgen. Preventie is niet primair leeftijdgebonden en loopt (dus) werkelijk van wieg tot graf.
Preventie: aandacht thuis, op school, werk
Natuurlijk is het geven van het vak “gezondheid” op school een goede stap. De bewegingsarmoede en het aanleren van een verkeerde houding van de jeugd is al zo vaak beschreven, alle credits hierbij voor Piet van Loon, dat bewegen, sport, houding onderdeel van het vak gezondheid moeten zijn. Maar het gaat niet alleen op school. Ook op het werk, maar de invulling van preventie moet toch vooral thuis gebeuren. Citaat huisarts (2019): “Een gemiddelde Nederlander is jaarlijks zo’n 5.500 uur wakker. Daarvan is hij hoogstens 1 uur bij een dokter. De overige 5.499 uren is hij thuis, op school of op het werk. Het is dus naïef om te denken dat de curatieve zorgsector in dat ene uur de leefstijl van Nederlanders kan verbeteren: de patiënt die ziek is heeft in de spreekkamer iets anders aan zijn hoofd.” Een sterke nulde lijn, waarbij de omgeving/zorgverlener juist die mensen moet selecteren die niet tot zelfregie (“eigen kracht”) in staat zijn. De rest doet het thuis zélf, met instructies (‘ondersteunende zelfzorg’). Ook weten we al lang dat er een sterke relatie is tussen opleidingsniveau en levensverwachting. Een “never-stop-learning” programma komt als preventie-item de gezondheid van de bevolking dan ook ten goede.
Preventie: niet alleen medisch/somatisch, ook mentaal, functioneel, sociaal, financieel
In het Nationaal Preventieakkoord zijn vooral op de thema’s roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik + rapport) ambities, doelen en maatregelen vastgelegd. Meer aandacht voor preventie van overig drugsgebruik had gemogen. Maar bij preventie en gezondheid spelen méér zaken. In de bewuste FD-brief wordt terecht aandacht voor het mentale aspect met het emotioneel welbevinden benadrukt. Ofwel, het gaat in het onderwijs niet alleen om IQ, maar ook om EQ. EQ als teken van emotionele intelligentie hoe om te gaan met emoties van jezelf en van andere. Bij functionele preventie denk ik aan het belang van goede lichaamshouding, spierkracht, sport en het ervaren dat bewegen ‘leuk’ is. Vandaag bleek dat 10 procent van de Nederlandse kinderen geen fiets heeft. Verder aandacht voor bescherming, juist bij de jeugd, van de functies zien (bijziendheid) en horen (gehoorbescherming).
Bij de sociale/financiële component van preventie spelen vele zaken. In onze welvarende samenleving leven 280.000 kinderen (bijna 9% van alle kinderen) in armoede, is 11% laaggeletterd (bij migranten is dit 30%) en is het aantal daklozen de afgelopen 10 jaar verdubbeld tot bijna 40.000. Dakloosheid met name ontstaan doordat er steeds meer mensen zijn met langdurige economische problemen. Ook oplopende schulden leiden vaker tot dakloosheid. Er zijn 840.000 huishoudens met risicovolle schulden, 540.000 huishoudens met problematische schulden, samen 1,4 miljoen huishoudens. Van deze 1,4 miljoen zijn 1,2 miljoen huishoudens niet bekend bij de formele schuldhulpverlening; 193.000 huishoudens zijn wel bekend. Schulden die weer als een boemerang op de gezondheid en het medisch domein kunnen terugslaan. En dan geldt ook nog de wet op de inverse zorg met het principe dat de beschikbaarheid van goede medische of sociale zorg omgekeerd varieert met de behoefte van de bevolking. Ofwel, de paradox dat mensen die het meeste aan een gezondere leefstijl kunnen hebben, de minste kans hebben om dit zelfstandig voor elkaar te krijgen. Geldend voor mensen met hoger risico op psychische klachten, met een lagere sociaaleconomische status en voor mensen die al aan leefstijl gerelateerde gezondheidsklachten hebben (bijv. hart- en vaatziekten of diabetes). Het wrange is daarbij dat deze factoren vaak met elkaar samenhangen en elkaars risico aanzienlijk vergroten. En mede daarom zou ‘leefstijlgeneeskunde publieke gezondheidszorg moeten zijn, met tabaks- en voedingsmaatregelen, armoedebestrijding, onderwijs en betere planologie.’ (Citaat huisarts Joost Zaat, Volkskrant, 30 september 2018).
Preventie: met inzet van juist fiscale maatregelen
Citaat uit eerdere blog: “Een kringloopfinanciering nastreven: extra belasting heffen op die producten die te zoet, te zout, te vet zijn en de opbrengst hiervan meteen gebruiken voor betaling van projecten ter bevordering gezonde leefstijl en gezond gedrag. Motto: Straf niet de burger die neemt, maar straf industrie en tussenhandel die met een businessmodel bewust ongezonde producten leveren! Pak dus eerst de context/omgeving aan: de voedingsindustrie, tabakslobby en alcoholsector. De BTW op juist gezonde voeding moet niet van 6 naar 9% gaan.” NL toont weinig moed om de voedingsindustrie met een BOP (“belasting ongezonde producten”) aan te pakken. Lees de artikelen hierover van Follow the Money (deel I/deel II). Met een suikertax, reeds in 44 landen ingevoerd, kan overgewicht worden bestrijden en met (nog) hogere accijnzen kunnen programma’s van Stop-Met-Roken worden gefinancierd. Maar dan moet de opbrengst van die belastingen wel worden gebruikt om mensen actief te helpen van hun rookverslaving af te komen of om hen stimuleren tot gezondere voeding en meer bewegen. Aan bestrijding van roken wordt een kleine 5 miljoen euro besteed, dat is 0,2 procent van de 2½ miljard die aan tabaksaccijns wordt binnengehaald (Bron: Levi, Parool, 11 augustus 2019). Gezondheidseconoom en oud-hoogleraar Guus Schrijvers heeft een concreet plan voor een fiscaal pakket (hier).
Preventie: uitvoering/financiering binnen 5 zorgstelselwetten en… via overige wetten
Ieders gezondheid wordt multifactorieel bepaald. Er zijn niet alleen sociale, ecologische en gedragsfactoren, maar voor het gezondheidsresultaat zijn er ook biologisch-genetische aspecten en uiteraard het resultaat van de medische zorg. Welk aspect met welk percentage bijdraagt, laat ik aan wetenschappers. Voor verzekeraars is het maken van een businesscase preventie “lastig” en tijdens het jubileum van ZN stelt de staatssecretaris dat (Skipr, 10 februari 2020) “wie investeert in preventie is een dief van eigen portemonnee of – positiever uitgedrukt – helpt vooral anderen…”
Dat volgens de ondertekenaars van de FD-brief bij preventie er ook een taak is voor het ministerie van onderwijs is derhalve terecht, maar breder kijkend zijn er veel meer ministeries aan zet. Zeker als het gaat om het wegwerken van de toenemende gezondheidsachterstand voor mensen met een lagere sociaalmaatschappelijke positie. Een brede aanpak om achterstanden te overbruggen werd als actie ook nadrukkelijk in het recent verschenen SER-rapport genoemd (blog). Citaat FD-brief: “In het dichten van deze kloof ligt verreweg de meeste maatschappelijke winst. Landelijke stimulering en ondersteuning voor een gezonde leefstijl, juist bij mensen die hier het meest aan kunnen hebben, kan zowel psychische als lichamelijke ziekte voorkómen. Dit vereist extra prioriteit, inventiviteit en samenwerking van maatschappelijke partijen en (zorg)organisaties. De ministers van Onderwijs, mevrouw van Engelshoven en de heer Slob, hebben hierin een essentiële positie en verantwoordelijkheid. Wij moedigen hen aan op dit vlak (veel) meer inspanningen te verrichten.”
OK, en nu nog de extra inspanningen van de overige ministeries…??!
Preventie is breder dan zorg en onderwijs. Daarnaast valt mij tot slot op dat bij maatschappelijke kwesties die voor de overheid lastig zijn, door deskundigen en belanghebbenden wel erg makkelijk naar het onderwijs (naar een ander) wordt gewezen. Het op een na laatste voorbeeld daarvan is het antiracismedebat deze maand. Het laatste voorbeeld is deze FD-brief. Het gaat er natuurlijk niet om wat een ander doet aan preventie, maar wat je er zelf aan doet vanuit de eigen ervaring en/of professie.
Tot slot
Het is voor preventie dus niet alleen van belang dat de burger af en toe op de weegschaal gaat staan, maar vooral van belang is dat het preventiebeleid van de overheid met regelmaat ministerieel wordt gewogen.
De volgende blog gaat ook over preventie, de GLI: de Gecombineerde leefstijlinterventie
Mijn eerdere blogs over preventie
31.05.2017: Gevraagd: minister van Gezondheidsbevordering (M/V) (kabinetsformatie)
16.08.2017: Voor deze film hoeft u niet naar de bioscoop (beeldmateriaal over preventie)
09.01.2018: Relatie opleidingsniveau en levensverwachting ongezond innig (risico lage SES)
29.01.2018: De nulde lijn (veel thuisarts.nl, maar niet iedereen is in staat tot zelfregie)
07.02.2018: Wie gaat uitvoering van het Nationaal Preventieakkoord betalen? (invoeren BOP)
28.05.2018: Schuldenproblematiek raakt ook het medisch domein (geen perspectief)
06.06.2018: De rol van de huisarts bij gecombineerde leefstijlinterventie (GLI per 2019)
21.06.2018: Gevolgen van veranderingen in zorg richting 2040 (RIVM Toekomst Verkenning)
24.06.2018: Bewegen, bewegen en bewegen… (beweegrichtlijn van de Gezondheidsraad)
02.09.2018: Water 0.0 (kraanwater)
11.09.2018: Wordt de illegale drugsindustrie een bedreiging voor de volksgezondheid?
21.10.2018: Werken aan de agenda van de vooruitgang (zorgstelsel, burgerparticipatie, preventie)
10.11.2018: Alleen met interventies zijn problemen in achterstandswijken oplosbaar
20.11.2018: De noodzakelijke bijsluiter bij drugs (schade gezondheid door drugs)
26.11.2018: Nationaal Preventieakkoord: na bijstelling ambities versneld invoeren (urgentie)
07.12.2018: Maak ook bewegen en lichaamshouding van jeugd onderdeel van preventie
27.03.2019: Conflict binnen antirookorganisaties werkt contraproductief (conflict ANR en SRJ)
19.08.2019: Armoede, een weg te werken schandvlek (een voedingsbodem voor slecht ouderschap enz.)
23.08.2019: Dakloos (30.000!)
30.08.2019: Nieuwe richtlijn LDL-cholesterol biedt niemand een handvat (meerwaarde onbewezen)
05.06.2020: De wondere wereld van hoortoestellen (basisverzekering, wel geheel of deels bijbetalen)