Deze week kwam de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) met het eerste rapport over de voorbereiding op de pandemie en de crisisaanpak gedurende de eerste zes maanden. De conclusie (persbericht) is dat Nederland niet goed was voorbereid op een langdurige, landelijke gezondheidscrisis en dat de crisisstructuur en crisiscommunicatie niet toereikend bleken. De OVV constateerde verder dat betrokkenen in alle sectoren hard werkten en dat onder moeilijke omstandigheden. De inzet van velen laat onverlet, zo stelt de OVV, dat verbeteringen in de crisisaanpak mogelijk en noodzakelijk zijn.
In deze blog sta ik stil enkele van deze aspecten.
Het rapport bevat ruim 300 pagina’s. Deze blog begint met het letterlijk overnemen van de 10 aanbevelingen van de OVV.
10 aanbevelingen uit rapport OVV (16 februari 2022)
|
*Langdurige crises met een onzeker verloop: voorbereiden en aanpassen Onzekerheid is onlosmakelijk verbonden met crises, zeker wanneer zij langdurig en breed zijn. Om beter met onzekerheden in langdurige crises om te kunnen gaan, en de voorbereiding op grootschalige crisisscenario’s te versterken, doet de Onderzoeksraad de volgende aanbevelingen: 1. Versterk de voorbereiding op langdurige maatschappij-ontwrichtende crises door scenario’s uit te werken met de denkbare consequenties en de wijze waarop deze het hoofd geboden kunnen worden. Besluit vervolgens over de gewenste status van paraatheid en monitor de totstandkoming daarvan. 2. Ontwikkel de vaardigheid om te kunnen improviseren, onder meer door ermee te oefenen in de voorbereiding op een crisis. Vergroot de mogelijkheden om te kunnen improviseren door buffers in capaciteit en variëteit in werkwijzen te organiseren. Markeer, communiceer en reflecteer tijdens een crisis regelmatig op tussentijdse aanpassingen in aanpak en organisatie. 3. Blijf tijdens een crisis uiteenlopende scenario’s in kaart brengen, ook minder waarschijnlijke met veel impact, en anticipeer daarop. Expliciteer de mate van onzekerheid in geschetste scenario’s. Benoem aannames, validiteit of beperkingen van de gebruikte informatie in zowel de adviezen als de besluiten. 4. Borg dat zowel hoogwaardige actuele kwantitatieve data alsook kwalitatieve data en minder zekere informatie in adviezen en besluiten worden betrokken. Zorg daarmee voor een zo goed mogelijk actueel beeld van het verloop van de crisis en inzicht in de uitvoering en effectiviteit van de maatregelen. 5. Identificeer (nieuwe) kwetsbare groepen tijdens crises. Onderken tijdig de specifieke risico’s voor deze groepen en handel ernaar. Bewaak structureel of de aanpak voor deze groepen effectief is. **De nationale crisisstructuur De onzekerheden en – deels onvoorziene – problemen die een langdurige crisis met zich meebrengt, vragen om een crisisorganisatie die daar flexibel op kan inspelen. Om effectief te kunnen sturen dient de crisisorganisatie voor alle partijen helder te blijven. De Onderzoeksraad doet daarom de volgende aanbevelingen: 6. Expliciteer de kabinetsbrede verantwoordelijkheid als een crisis overgaat van een departement naar de nationale crisisstructuur. Formuleer een departement-overstijgende strategie en maak het oplossen van problemen tot een gezamenlijke verantwoordelijkheid. 7. Pas de nationale crisisstructuur op de volgende punten aan, zodat deze beter is toegerust op de aanpak van langdurige crises: Waarborg de eenheid van overheidsbeleid door tijdens een landelijke crisis de verbinding met de veiligheidsregio’s te leggen en te behouden. Verbeter de uitvoerbaarheid van strategie en besluiten, door een voorafgaande operationele uitvoeringstoets en een voortdurende terugkoppeling van het verloop van de uitvoering. Organiseer parallel en afzonderlijk van elkaar advisering aangaande de acute problematiek en de lange-termijnproblematiek. Borg dat beide typen perspectieven expliciet worden meegewogen in de besluitvorming. 8. Pas de crisisstructuur voor het zorgveld aan, zodat de minister van VWS de bevoegdheid heeft om sector-, regio- of instellings-overstijgende problemen effectief te kunnen aanpakken, waaronder in elk geval met rechtstreeks bindende aanwijzingen. 9. Bewaak de rolvastheid en borg de eigenstandige positie van bestuurders als besluitvormers en deskundigen als adviseurs. Heldere scheiding van rollen draagt bij aan het begrip voor en de navolgbaarheid van het overheidsoptreden en versterkt de democratische legitimiteit van besluiten. ***Maatschappelijk draagvlak In een langdurige landelijke crisis is draagvlak voor de crisisaanpak onontbeerlijk. Met de crisiscommunicatie moeten alle relevante doelgroepen bereikt worden en deze communicatie moet effectief inspelen op de zorgen en vragen van burgers. Om de crisiscommunicatie te versterken beveelt de Onderzoeksraad aan: 10. Anticipeer in een langdurige landelijke crisis op een daling van het maatschappelijk draagvlak en richt de communicatiestrategie daarop in. Onderneem daartoe de volgende acties: · Voorzie in de informatiebehoefte van alle doelgroepen en benut voor het bereiken van deze groepen ook partijen die dicht bij hen staan; · Bevorder dat overheidspartijen en bewindslieden onzekerheden omtrent de crisis en effectiviteit van maatregelen benoemen met als doel onrealistische verwachtingen te voorkomen; · Borg de inbreng vanuit sociale en gedragswetenschappen in het crisis- en communicatiebeleid; · Ga met behulp van lokale partijen stelselmatig in gesprek met burgers om hun zorgen, vragen en behoeften een plek te kunnen geven in het crisis- en communicatiebeleid. |
Beschouwing
Hoewel er veel misging stelt de OVV ook dat veel partijen in de crisisaanpak vanaf februari 2020 een groot improvisatie- en aanpassingsvermogen lieten zien. Met ook een enorme inzet van betrokkenen. Mijn eerste 6 blogs over corona hadden destijds allemaal dezelfde titel: “de impact van COVID-19 is amper te overzien”.
Herkenbaar is de conclusie van de OVV: “in de besluitvorming werd primair geacteerd op de OMT-adviezen zelf. De adviezen werden met meer zekerheid en stelligheid gegeven dan op basis van de discussie binnen het OMT en op grond van de stand van de wetenschap verwacht mag worden.”
Nog pas recent kreeg het ministerie het verwijt adviezen van het OMT te hebben aangepast (Nieuwsuur, 11 februari 2022 + NOS, 11 februari 2022). Hier is het laatste woord nog niet over gezegd (NOS, 11 februari 2022). Is er politieke sturing geweest van OMT-adviezen, terwijl tegelijkertijd steeds werd gemeld dat de stand van de wetenschap maatgevend voor beleid was?
Dit is van evident belang vanwege het tekort aan test- en beschermingsmiddelen (zoals goede neusmondmaskers) die in het begin voornamelijk beschikbaar werden gesteld voor de acute zorg en ziekenhuizen. Daardoor waren bewoners en personeel van verpleeghuizen en thuiszorg onvoldoende beschermd (V&VN, 16 februari 2022). Met mogelijke ernstige gevolgen: in de eerste golf vielen de helft van de doden in de verpleeghuizen (Volkskrant, 16 februari 2022).
Dat verpleeghuizen zich volgens de OVV zich destijds niet assertief genoeg hebben opgesteld (Zorgvisie, 16 februari 2022), is een beetje flauw (Verenso). Constructieve partijen die een normaal conflict hebben, gaan met elkaar in gesprek (hier). Komt men niet nader tot elkaar, dan kán de relatie worden verbroken. Maar niet in de zorg. De OVV weet blijkbaar niet hoe de machtsverhoudingen zijn.
Een andere consequentie was dat onbeschermde zorgverleners ook een extra risico liepen. Niet alleen op overlijden, maar ook door onvoldoende bescherming op ziekte en arbeidsongeschiktheid. De eersten van hen lopen, overigens net als burgers, nu bij onvoldoende herstel tegen de strikte regelgeving van de WIA aan (hier/hier en hier). Lees bv. de schrijnende verhalen van vier besmette artsen in Medisch Contact, 18 februari 2022, met de veelzeggende titel: “Mijn leven is stilgezet”. Pas vorige week (14 februari 2022) heeft de Gezondheidsraad geadviseerd dat meer aandacht nodig is voor longcovid (het “postcovidsyndroom”) en mentale klachten door de pandemie.
Als de overheid in het begin van de crisis bij een tekort aan test- en beschermingsmiddelen niet zuiver heeft gehandeld in haar adviezen komt het dilemma terecht in een juridisch traject (hier) van verwijtbaarheid en staatsaansprakelijkheid. En zal de rechter een oordeel vellen. De wet is overigens duidelijk (wet op de RIVM, artikel 5), de minister bemoeit zich niet met de rapportage van RIVM-onderzoeksresultaten.
Dus, hoe nu verder??
Eenieder zal het eens zijn met aanbeveling 10. Het gaat daarbij ook om de juiste inhoudelijke informatie, bijgehouden door onafhankelijk opererende wetenschappers over de laatste ontwikkelingen en onderzoeksresultaten. Allereerst om informatie te onderscheiden van desinformatie, maar ook om eerder als juist geduide informatie te actualiseren en zo nodig te herzien als dat nodig is. Dat is geen teken van zwakte, want zo werkt wetenschap. Het is een permanente strijd van vallen en opstaan, met mitsen en maren. Daarna/daarmee moet de politiek, kabinet en Tweede Kamer, constructief beleid maken. Een onafhankelijke Nationale Corona Kennisbank is er misschien al als alle nuttige kennissplinters (hier + hier + hier + hier + hier+ hier + hier etc.) worden samengevoegd, gecoördineerd en geactualiseerd?
Een van de aspecten die met goede informatie meer aandacht verdient, is het feit dat COVID-19-patiënten met overgewicht of obesitas vaker een ernstiger infectie oplopen dan patiënten met een gezond gewicht (hier/hier en hier). Daarnaast hebben ze vaker zuurstof en invasieve mechanische beademing nodig. De kans op overlijden verschilt overigens niet. Is bij een evaluatie dit ook niet het moment die correlatie te benoemen en passende maatregelen te nemen?
Dat de nationale crisisorganisatie primair stuurde op cijfers die voorhanden waren, zoals besmettingscijfers, R-waarde, rioolcijfers en ic-capaciteit, zagen we dagelijks op TV. De perspectieven en belangenvertegenwoordiging van de acute zorg en infectieziektebestrijding bleven, aldus de OVV, “gedurende de gehele onderzochte periode dominant ten opzichte van die van de langdurige zorg en de bredere gezondheidsproblematiek. Zachte informatie over maatschappelijke effecten als eenzaamheid, mentale gevolgen en leerachterstanden raakten mede onder tijdsdruk onderbelicht in de advisering en besluitvorming. Dit zorgde ervoor dat de maatschappelijke effecten op de lange termijn beperkt zijn meegewogen (einde citaat)”.
Helder standpunt, met een extra grote impact als de pandemie voortduurt.
Onder het punt van “maatschappelijke effecten” mag alvast ook de torenhoge winst van Pfizer worden genoemd (blog). Een punt wat hopelijk in een volgend OVV-rapport aan de orde komt, want de vaccinaties begonnen pas eind 2020. Pfizer maakte recent een jaarwinst van 19 miljard dollar bekend, vooral door het coronavaccin. In de EU werd per vaccin €15,50 en €19,50 betaald. De sleutelvraag bij een maatschappelijk effect is of er nu met deze winst niet gestopt moet worden met het patent, dan wel met een vaststelling van een maximum winst. Wetend ook dat een deel van de wereld nog geen toegang heeft tot het vaccin, met (ook) gevolgen voor virusverspreiding wereldwijd. En wetend dat ook de jaaromzet van het recent goed gekeurde medicijn Paxlovid waarschijnlijk €19 miljard zal gaan bedragen (Bron: NRC, 19 februari 2022).
Dat de crisisstructuur weer moet worden opgetuigd (aanbeveling 8) is terecht. Er wordt (tegen beter weten in?) al decennialang bewust ingezet op méér decentralisering (blog) en regionalisering (blog). Dan gaat bij een pandemie de wal het schip keren. Regie bij de jeugdzorg per 2015 ging naar gemeenten (artikel FTM) en de curatieve zorg werd in 2006 in handen gelegd van nu 11 concerns met 21 zorgverzekeraars. Met alle gevolgen van dien (blog/blog). De GGD ’s bleken voor een pandemie onvoldoende toegerust en de verwachting van decentralisatie in het sociale domein dat gemeenten de ondersteuningstaken voor kwetsbare burgers beter zouden kunnen uitvoeren, is ook niet uitgekomen (hier). Het belang van preventie binnen de Wpg wordt wel steeds genoemd, maar partijen lopen met een grote boog om de hete preventiebrij heen (blog/blog/blog/blog en blog).
Voor een heuse nationale crisisstructuur moeten nog vele stappen worden gezet, want onze gezondheidszorg wordt niet centraal aangestuurd. De coronacrisis vraagt echter om afspraken en sturing op landelijk niveau. Of bij de nieuwe crisisaanpak de rollen van adviseurs (de deskundigen) en beslissers (de bestuurders) voortaan wel helder gescheiden kunnen blijven, is ook nog maar de vraag.
Tot slot
Het afgelopen weekend heeft het RIVM laten weten (19 februari 2022) dat het een “redelijke periode” gaat uittrekken voor een reactie op het OVV-rapport. De OMT-voorzitter en tevens directeur van het Centrum voor Infectieziektenbestrijding van het RIVM laat weten: “Ik kan me voorstellen dat anderen ook behoefte hebben om eerst het rapport goed door te lezen en de consequenties te doordenken voordat je erop ingaat. We zijn nu nog bezig met de crisis bestrijden. Het reflecteren en lessen trekken komt later (einde citaat)”.
Zoals bekend volgen er nog 2 OVV-rapporten, waarna er nog een parlementaire enquête op stapel staat.
In deze blog heb ik mij onthouden van een partijpolitieke duiding met consequenties. Omdat ik daar geen verstand van heb, het moment m.i. ook nog niet daar is, laat ik dat graag over aan anderen (hier/hier/hier/hier/hier/hier en hier).
Eerdere blogs over corona en COVID-19
19.03.2020: De impact van COVID-19 is amper te overzien (01) (de consequenties volksgezondheid)
23.03.2020: De impact van COVID-19 is amper te overzien (02) (gevolgen economie en geld printen)
26.03.2020: De impact van COVID-19 is amper te overzien (03) (over sociale en mentale gevolgen)
28.03.2020: De impact van COVID-19 is amper te overzien (04) (met testbeleid naar 3 groepen)
30.03.2020: De impact van COVID-19 is amper te overzien (05) (met uitstelzorg, aanpak en compensatie)
02.04.2020: De impact van COVID-19 is amper te overzien (06) (beleidsmaatregelen o.b.v. kennisbundeling)
04.04.2020: Verhoogde urgentie aanpak tekorten geneesmiddelen (altijd al, zeker nu in coronatijd)
07.04.2020: Contractafspraken: andere context, ander contract? (andere afspraken in COVID-19 tijd?)
10.04.2020: Tekort beschermingsmateriaal voor zorgverlener én patiënt een treurig feit
19.04.2020: Het bron- en contactonderzoek bij COVID-19 kan ook zonder app (BCO zelf uitvoeren)
22.04.2020: Het bron- en contactonderzoek bij COVID-19 heeft last van het afwentelvirus (GGD)
24.04.2020: Verhoogde testcapaciteit COVID-19 wordt niet volledig benut (de beschermende COVID-keten)
05.05.2020: Van het nieuwe abnormaal naar het normale normaal (maatregelen heropenen economie)
09.05.2020: Conclusie: voor elke burger goed neusmondmasker voorradig (anders schijnveiligheid)
12.05.2020: Een financiële kluwen: lenteherberekening en catastroferegeling (compensatie 21 ZV’s)
16.05.2020: Economie en volksgezondheid zijn onlosmakelijk verbonden (maatregelen economie + zorg)
20.05.2020: Extra taken (blijkbaar) voor huisartsen in coronatijd (bij testen mantelzorgers en toedienen LMWH)
01.06.2020: 0800-1202 (het nieuwe testbeleid voor elke burger met coronaklachten, 3 mnd. na 1e patiënt)
08.06.2020: Na WHO-advies: frequent gebruik mondmaskers het nieuwe normaal? (ruime indicatie)
22.06.2020: Regelen onafhankelijke evaluatie eigen coronabeleid is (ook) taak overheid (en nodig)
10.07.2020: Inzicht in verspreiding coronavirus als fundament voor maatregelen (1,5 mtr., Goudsmit)
13.07.2020: Urgentie de bevolking méér proactief te gaan testen (asymp. dragers + superverspreiders)
18.07.2020: Gaat de beroepsgroep van huisartsen het coronabeleid nog evalueren? (PBM)
23.07.2020: Toename besmettingen vraagt intensievere maatregelen bij T-BCO-I (meer/beter)
24.07.2020: Gevraagde experts komen al binnen paar dagen met advies voor minister (TTI)
30.07.2020: Mondkapje ja/nee? Beslis zelf! (blokkade medisch, juridisch, gedrag, communicatief)
07.08.2020: Wanneer elke dag telt… (gevolgen van uitstel T-BCO-I + uitstel beleid/maatregelen)
13.08.2020: Overheid faciliteer GGD maximaal (1)(T-BCO-I immers na gedrag enigste wapen in strijd)
15.08.2020: Huisartsen willen beter testbeleid met terugkoppeling uitslagen virustest (test!)
18.08.2020: Overheid faciliteer GGD maximaal (2) (hulp bij T/BCO, ofwel hulp bij opschalen)
22.08.2020: Inzet IC-verpleegkundigen onder het vergrootglas (IC-capaciteit + hun randvoorwaarden)
01.09.2020: Beleid vaccinontwikkeling goede testcase Europese samenwerking (inkoop/spreiding)
04.09.2020: Bij coronadiagnostiek te lang gewacht inschakeling diagnostische centra (EDC’s)
20.10.2020: Zet nu (ook) sneltesten in bij corona-aanpak! (sneltest scoort beste tav besmettelijkheid)
21.10.2020: Mistroostige reactie GGD richting huisartsen (niet altijd wordt positieve test gemeld)
02.11.2020: Vanaf nu wordt het testen op COVID-19 anders aangepakt (meer testen op meer plekken)
06.11.2020: Blijvende zoektocht naar plaatsbepaling antigeensneltesten (plus/min sneltest, bij/buiten GGD)
20.11.2020: Als we wisten wat we deden, heette het geen onderzoek (Einstein, waarde vaccins)
30.11.2020: Over corona en de toekomst van volksgezondheid (RIVM c-VTV + weer T-BCO-I)
01.01.2021: Is er wel een keus? (over coronavaccinatie, ook als nog niet alles bekend is? Nee!)
17.01.2021: Nieuwe coronavariant rechtvaardigt vaccinatievoorrang gehele acute zorgketen
26.01.2021: EU vindt verminderde levering AstraZenica-vaccins onacceptabel (1) (zie contract)
19.02.2021: Vaccinatie tegen corona als logistieke uitdaging (tekort, agendavulling, GGD/HA)
10.03.2021: Eindigt conflict microbiologen met Brabantse ziekenhuizen bij rechter? (testomzet)
24.03.2021: EU vindt verminderde levering AstraZenica-vaccins onacceptabel (2) (in EU gemaakt?)
14.04.2021: Minister negeert huisartsenprotest na vaccinatieadvies Gezondheidsraad (AZ/60-)
21.04.2021: De vaccinatiecampagne komt op stoom (opschalen GGD, meer vaccins, EMA-keuring)
23.04.2021: Vertaal vaccinatierisico naar leeftijd: laat arts/patiënt samen beslissen (AZ vaccin)
01.05.2021: Herstelplan vraagt een correct ingevulde agenda (posttcorona, inhaal, personeel + juiste punt)
17.05.2021: Een andere kijk op testen (Armand Girbes, bij lage prevalentie veel foutpositieven)
26.06.2021: Vaccinatieperikelen (verzoek Skipr, vaccinatiebijdrage HA + eigen bijdrage bij GGD)
21.07.2021: Zorg inhalen wordt nog een hele klus (postcorona inhaalzorg GGZ, zkhs., huisarts)
01.08.2021: Kennis virustransmissie moet nu leiden tot betere ventilatienormen (Bouwbesluit)
27.08.2021: Voldoende IC-capaciteit zou breed gedragen taakstelling moeten zijn (HBO+zkh+VWS)
28.10.2021: Over virustransmissie, vaccinatiestatus en werkdruk (maatregel bij oplopend COVID)
05.12.2021: Code zwart: what’s in a name? (beleidsregels versus situatie thuis in het zorgveld)
22.01.2022: Academisch onderzoek moet twijfels bij oversterfte wegnemen (CBS + RIVM + ZonMW)