De Studiegroep Begrotingsruimte, voorgezeten door de Secretaris-Generaal van het ministerie van Financiën en verder bestaand uit hoge ambtenaren en directeuren van diverse ministeries heeft recent aangekondigd dat de overheidsfinanciën flink zijn verslechterd en dat het advies is aan het nieuwe kabinet om vanaf 2028 structureel circa 17 miljard euro minder geld uit te geven (NOS, 11 september 2023). Zo kan met een dan bijgestuurde begroting als koerscorrectie het begrotingstekort weer vallen binnen de maximale 3% bbp zoals bij Europese begrotingsregels is afgesproken. Een begroting bijstellen betekent hier, volgens de studiegroep, als land minder geld uitgeven en/of burgers meer belasting/bijdragen laten betalen (Rapport, september 2023).

Consequenties, ook voor de zorg

Ook de zorg zal moeten bijdragen “om het beroep vanuit de zorg op de arbeidsmarkt en op de collectieve middelen te beheersen en te voorkomen dat de zorg vastloopt. De beheersing van de zorguitgaven vraagt om het maken van actieve keuzes.”

Het Centraal Planbureau, het financieel geweten van een kabinet, raamt de groei van de netto collectieve zorguitgaven in de komende kabinetsperiode op 3% per jaar. Hiervan wordt 1,4% bepaalt door de demografie/vergrijzing en 1,1% verklaard vanwege de loon- en prijsontwikkeling. Tot slot wordt 1,1% verklaard door een hogere zorgvraag als gevolg van een hoger inkomen (+0,7%) en nieuwe behandelmethodes en trends (+0,4%).

Citaten uit het genoemde rapport: “Bijsturen met het oog op de toekomst 17e Studiegroep Begrotingsruimte”

Citaten: “De zorgvraag stijgt harder dan de economie en de beroepsbevolking kunnen bijbenen. Als samenleving besteedt Nederland een steeds groter deel van het inkomen aan zorg, waardoor een kleiner deel resteert voor andere private en collectieve uitgaven. Een hogere lastendruk door stijgende zorgpremies en collectieve financiering van de langdurige zorg drukken op de koopkracht van huishoudens. Ook kunnen bij gelijkblijvende collectieve uitgaven andere collectieve uitgaven worden verdrongen. De verdringing werkt ook door op de arbeidsmarkt: het aandeel van de beroepsbevolking dat werkt in de zorg stijgt volgens de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid naar verwachting van 16% in 2019 naar 36,5% in 2060. Doordat de vraag naar zorgpersoneel sterker stijgt dan het totale arbeidsaanbod, zijn steeds minder mensen beschikbaar om aan andere publieke opgaves en in de marktsector te werken. Dit heeft verstrekkende volgen voor de rest van de economie en de samenleving. Daarbij zorgt een groeiend gat tussen zorgaanbod en zorgvraag in de komende jaren voor oplopende wachtlijsten en toenemende druk op zorgprofessionals, die moeten kiezen voor welke burgers de beperkte capaciteit wordt ingezet. Het uitblijven van keuzes over de zorg kan zo ten koste gaan van de kwaliteit en toegankelijkheid en leiden tot verschraling. Dit maakt dat ongecontroleerde groei van de zorguitgaven ook vanuit de zorg bezien onhoudbaar is. De WRR adviseert daarom politieke keuzes te maken om de financiële, personele en maatschappelijke houdbaarheid van de zorg te borgen en te voorkomen dat kwetsbare groepen onevenredig hard worden getroffen door schaarste aan middelen en mensen.”

 

Beschouwing

Over de relatie tussen economie en zorgkosten en de noodzaak voor toekomstbestendigheid hierbij beleidskeuzes te maken, zijn vele boeken (voorbeeld) en artikelen geschreven. Ook nog recent (Zorgvisie, 31 augustus 2023).

Van mijn hand verschenen bijvoorbeeld de volgende blogs, inclusief 10 beleidsvoorstellen.

23.03.2020: De impact van COVID-19 is amper te overzien (02) (gevolgen economie en geld printen)

04.08.2020: Een kwestie van kiezen (te maken zorgkeuzes in politiek bij verkiezingen: 226 voorstellen)

26.10.2020: Kiezen is een kunst (over politieke zorgkeuzes als het niet meer financierbaar is)

20.09.2021: Ook de WRR stelt: prioriteer en maak keuzes (WRR-rapport “Kiezen voor houdbare zorg”)

09.06.2022: Kabinetsreactie op WRR-rapport wazig: zelf 10 voorstellen gedaan (ipv werkgroep)

23.08.2022: Méér armoede schaadt gezondheid en levenskwaliteit (actie bij inflatie/energiecrisis)

Op 16 september 2022 ondertekenden nagenoeg alle partijen het Integraal Zorgakkoord waarmee een sectorakkoord, met een ambitieuze werkagenda en beschikbare zorgfinanciën, werd bereikt. Zij hebben zich hiermee schatplichtig gemaakt dit uit te werken, met daarbij de focus op kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg. Dat aan dit IZA nogal wat haken en ogen zitten, was ook al meerdere keren onderwerp van een blog (zie bloglijst onder).

Een gezonde zorgonderneming heeft een solvabiliteit van minimaal 15%, het liefst 25%. Toch waren er juist de laatste tijd ook sectorberichten van IZA-ondertekenaars die in de financiële problemen geraken (hier/hier/hier/hier/hier/hier). Binnen IZA zijn de financiële kaders vastgelegd tot en met 2026. En daarna??

Het hoeft dan ook geen uitleg, vermoed ik, hoe dit bericht van de Studiegroep Begrotingsruimte tot t.z.t. bijsturing van budgetten, verwelkomd zal worden. Overigens zijn IZA-bestuurders voor een goed vervolg niet alleen kritisch op de financiering, zo bleek recent (blog).

Er zijn kritische noten richting de uitkomst van de Studiegroep te melden. Allereerst het principieel te weigeren uit te rekenen wat voor de toekomstbestendigheid van zorg de kostprijzen zijn.  Evenmin laat men zich uit over een kostprijsprincipe (hoofdstuk 19). De ware kosten van zorg worden niet topdown bepaald, maar zijn het logische gevolg van wat een land op de zorgvloer wenst en hoe men dit organiseert. Elke zorg heeft een eigen prijs!

Stellen dat er een X-bedrag bezuinigd moet worden op basis van BBP en Europese regels is wat makkelijk gesteld en te kort door de bocht. Bij een afweging van investeringen of doorvoeren van bezuinigingen zal met betrekking tot het duiden van zorgkosten ook de waarde van goede zorg gekapitaliseerd moeten worden. Immers een Balans heeft een creditzijde, maar ook een debetzijde. Hoe wordt deze debetzijde ingevuld?

Een gemiste kans. Nou bijvoorbeeld door een belasting te heffen bij bedrijven die bewezen ongezonde producten (toch) in de markt zetten. Om zo bij te dragen aan de betaling van curatieve zorgkosten van de maatschappelijke schade die mede het gevolg zijn van juist deze producten (kringloopfinanciering: mijn voorstel 2 + toelichting). Private winst rijmt anno 2023 binnen een onderneming niet meer met aangebrachte collectieve maatschappelijke schade!

Elk onderdeel van de basisverzekering is daarnaast bij het Zorginstituut eerder aan 4 voorwaarden van pakketbeheer getoetst, dus ook wat betreft kosteneffectiviteit.

Dat er een tekort is aan zorgpersoneel (blog), vastgesteld door de Studiegroep, heeft mede te maken met de uitstroom (NOS, 22 augustus 2023) en het feit dat de reeds aanwezige loonachterstand van zorgwerknemers ten opzichte van de marktsector en de overheid juist verder achteropgeraakt (Zorgvisie, 24 augustus 2023).

De Studiegroep citeert terecht het WRR-standpunt “politieke keuzes te maken om de financiële, personele en maatschappelijke houdbaarheid van de zorg te borgen en te voorkomen dat kwetsbare groepen onevenredig hard worden getroffen door schaarste aan middelen en mensen (einde citaat).” Als kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid geborgd moeten blijven, wordt er dan ook gesneden in de controlekosten aan de zorg?

Het is schrijnend te merken dat behalve het ontbreken van een kostprijsberekening en kostprijssystematiek niemand bij de overheid, ook de Raad van State en/of de Rekenkamer niet, weet welk deel van de totale kosten controle/advieskosten van organisaties/personeel/toezicht zijn, die zich niet bezighouden met directe patiëntzorg (“Zorgtroonrede 2023”). Maar die beleidsmatig wel aan de touwtjes trekken hoe er randvoorwaardelijk in de zorg gewerkt moet worden.

De politiek mag/moet uiteindelijk keuzes maken. Daarvoor zijn wij allen eerst zelf aan zet op woensdag 22 november 2023. Waarbij steeds minder politieke partijen hun verkiezingsprogramma door het CPB (hier/hier/hier/hier) laten doorrekenen (Volkskrant, 12 augustus 2023).

Tot slot

Het kabinet heeft naast de Studiegroep nog een tweede troefkaart: de Technische Werkgroep Macrobeheersing Zorguitgaven. Eerder waren er al “Ombuigingslijsten” (2021, hfst.2.13 op pg.77 e.v. + 2022, hfst.3.14 op pg.79 e.v.) met voorstellen om de zorguitgaven beter te kunnen beheersen. Het nog te verschijnen rapport van de Technische Werkgroep dit jaar gaat instrumenten geven om zowel op de korte termijn als structureel de collectieve zorguitgaven te beheersen.

Ondertussen hebben veel landgenoten geldzorgen (NOS, 15 september 2023 + armoedebestrijding) en ook zij lezen deze week dat ook in 2024 de zorgpremie verder zal stijgen (hier/hier).

Eerdere blogs gerelateerd aan het Integraal Zorgakkoord

25.01.2022: Huisartsenzaken duidelijk geagendeerd bij aanvang 2022 (prioriteiten + PO + enquête)

01.02.2022: Ruimtegebrek bij huisartspraktijken is opnieuw een actueel thema (Newcom enquête)

01.04.2022: Disbalans vraag en aanbod huisartsenzorg: aanpak integraal akkoord (4) (Rutte IV)

10.05.2022: Insteek onderhandeling gaat huisartsenwaarde zorgakkoord bepalen (IZA/kabinet)

24.05.2022: De relatie tussen katheter, huisartsenactie en zorgakkoord (administratie/actiedag 1 juli)

30.05.2022: Huisartsenzorg: via de Mededingingswet naar een toekomstige DAEB (HS-artikel)

22.06.2022: Huisartsenacties: van terechte insteek naar goed resultaat (Malieveld/3 klippen/VWS-actie)

03.08.2022: Meekijkconsultatie: mistig bij uitvoering, bekostiging en contractering (S3+MSZ)

15.08.2022: Conceptversie Integraal Zorgakkoord is te ingewikkeld (geen 5W1H-SMART bij ZINVOL)

25.08.2022: Bij budgetdiscussie huisartsenzorg worden 2 kernpunten gemeden (1) (belang/inkoop)

30.08.2022: Bij budgetdiscussie huisartsenzorg worden 2 kernpunten gemeden (2) (ZV-insteek)

05.09.2022: Besluitvorming Integrale Zorgakkoord lijkt haastklus (LR-raadpleging in 4 dagen…)

09.09.2022: Eerste publieke reacties op het Integraal Zorgakkoord (GGZ-client tegen, werkgever voor)

13.09.2022: Huisartsen en wijkverpleging wijzen huidig zorgakkoord af (ANW/MTVP-garanties)

26.09.2022: Financiële staat: vraag/antwoord (15) (Tarief-index aanpassing 2023 o.b.v. kostencrisis)

27.09.2022: Financiële staat: vraag/antwoord (16) (Contract 2023, onderhandel CPI/23% omzet)

29.09.2022: Financiële staat: vraag/antwoord (17) (5-stap bekostiging bijdrage instroom praktijkhouders)

14.10.2022: Ineens gaat IZA-discussie over doorzettingsmacht en leiderschap (Meijman, NZa, ZiN)

19.10.2022: Een andere blik op voorkomen, verplaatsen en vervangen van zorg (substitutie/IZA)

04.11.2022: Politiek aan zet: vaste zorgrelatie geeft werkplezier en betere zorg (aanpak G-Br.)

08.11.2022: Financiële staat: vraag/antwoord (18) (Tarieven 2023 + CL + PKO2025 + IZA-bijdrage)

21.11.2022: Jaarverantwoordingsplicht Wtza geeft op cruciale vragen geen antwoord (ist -soll)

09.01.2023: Leidt actuele goodwilldiscussie tot ander overnamebeleid huisartspraktijk? (Co-med)

16.01.2023: Splitsen eigen risico gaat huisartsen extra werk bezorgen (1×385 à 2×150 + 1x85euro)

22.02.2023: Kostenvergoeding huisvesting huisartspraktijk vraagt nieuwe berekening (IZA/PKO)

02.03.2023: Leiden afspraken integraal zorgakkoord tot beter resultaat (1)? (transitie/govern./prev./OECD)

21.03.2023: Staan huisartsen op scherp richting hun nieuwe bekostiging? (PKO22, IZA, contract)

04.04.2023: Zélf richting geven aan sturing zorgaanbod en bedrijfsvoering (Commercie,PKO,IZA etc.)

07.04.2023: Rapport “De basis op orde”, nu voortgang aan IZA-thematafel 1^e lijn (RVS-IZA/OECD)

18.04.2023: Zware verantwoordelijkheid voor regionale organisatie bij ouderenzorg (KWO-Wlz)

24.04.2023: Aspirant huisartsen formuleren in Manifest 3 hoofdboodschappen (LOVAH,10puntenplan)

08.05.2023: Behoud van kernwaarde continuïteit als baken van vooruitgang (commercie/ketens-contract)

16.05.2023: Proactief toezicht budgetkader huisartsenzorg niet onmogelijk (-154 mln.in 2022)

27.05.2023: Huisartsen stellen beroep in bij hoogste rechter economisch bestuursrecht (CBb)

01.06.2023: Verander inzet Wtza: naar selectief alléén op specifieke indicatie (maatsch.verantwoord.)

05.06.2023: LHV beroept zich bij MTVP-bekostiging op ‘afspraak = afspraak’ (IZA tekenvoorw.)

08.06.2023: Zorgkloof huisartsenzorg niet oplosbaar met aanpassing opleidingscapaciteit

13.06.2023: Zorgcontractering is complex gemaakt (1) (IZA, transformatie, beoordelingskader, ongelijkwaardig)

15.06.2023: Zorgcontractering is complex gemaakt (2) (minister spoorboek, nieuwe Handreiking contract)

19.06.2023: Zorgcontractering is complex gemaakt (3) (bijdragen advocaatkantoren contract)

22.06.2023: Zorgcontractering is complex gemaakt (4) (NZa monitor contractering 2022)

03.07.2023: Praktijkmanagement in de huisartsenpraktijk (7) (de input voor cursist en docent)

08.07.2023: Ontknoping MTVP-bekostiging huisartsenbasiszorg doet geen recht aan urgentie

21.07.2023: Nieuwe contractinstructies toezichthouders richting brancheorganisaties (acm/nza)

29.08.2023: Leiden afspraken integraal zorgakkoord tot beter resultaat (2)?(consultant/ELZ)

11.09.2023: Zet in IZA primaire zorg centraal, niet het schaalniveau van organiseren (regio))