Het formele akkoord vorige week (hier/hier) over de begroting op Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) tussen de coalitiepartijen en vier partijen uit de oppositie krijgt een bijzondere nasmaak (hier/hier/hier/debat).
Voor het ministerie van OCW blijft ná het akkoord een megabezuiniging staan van 1,2 miljard euro op onderwijsonderzoek en innovatie. Waarbij genoemde partijen ín het akkoord voor 748 miljoen een alternatieve financiële dekking zijn overeengekomen, waarvan 315 miljoen wordt opgebracht door VWS. Van dit bedrag van 315 miljoen komt 150 miljoen beschikbaar door een nog in te vullen ingreep in de beloning van maatschappen MSZ. Daarnaast gaat 165 miljoen vrijkomen door een beoogde ombuiging van bij- en nascholing MSZ. Dit laatste budget wordt regulier ingezet voor noodzakelijke bij- en nascholingen van verpleegkundigen.
De zorgpartijen NVZ, FMS, NFU, ZKN en V&VN, niet gekend over dit voorstel, reageren ontdaan (hier/hier/hier/hier/hier/hier) en stappen uit het IZA-overleg (Integraal Zorgakkoord, 16 september 2022). Ook schorten zij de gesprekken op over uitbreiding en verlenging van dat IZA, het zogenaamde Integraal Zorg- en Welzijnsakkoord (IZWA).
Deze blog gaat over de impact van deze maatregel in het licht van het oplopend personeelstekort in de zorg. Daarbij was eerder al bekend dat het kabinet Schoof een bezuiniging doorvoert op het Stagefonds (hier/hier/hier) en op preventie (hier) en publieke gezondheid, inclusief op de pandemische paraatheid (blog). Door de onduidelijkheden over de status van de Zzp’er in de zorg (hier/hier/hier/hier), de ban op het aantrekken van arbeidsmigranten in de zorg en het bewust laten achterblijven met 6% van loon van de zorg cao t.o.v. de cao van het bedrijfsleven (Kamerbrief, 16 januari 2024 + hier/hier/hier), is deze personeelssituatie in zorgland cumulatief nog zorgwekkender geworden. Bezuinigingen nu op de instroom voor een betere personele beschikbaarheid (hier/hier) zal de al aanwezige kloof (hier) tussen vraag (blog) en aanbod noch dichten (hier/hier) noch kleiner maken (hier/hier). Het verwachte personeelstekort zou sowieso de komende jaren al oplopen.
**Het beleid van het ministerie (zie ook eerdere geschreven blogs onderaan)
De Kamerbrieven van januari en mei 2024 over dit onderwerp zijn nog geschreven door de vorige minister. Wat zegt de vorige minister op 31 mei 2024?
Ministerie VWS, arbeidsmarkttekort in zorg en welzijn, Kamerbrief, 31 mei 2024
|
“Zelfs als de arbeidsdeelname sterk zou stijgen, dan nog kan bij de verwachte omvang van de beroepsbevolking waarschijnlijk niet aan de toenemende arbeidsvraag voor zorg en welzijn worden voldaan. Om ook voldoende mensen beschikbaar te hebben voor andere maatschappelijke sectoren zoals onderwijs, veiligheid, bouw en energie, is het niet wenselijk om het aandeel werkenden in zorg en welzijn (nu gemiddeld 1 op 6) verder te laten groeien.” |
Minister Agema heeft inmiddels meermalen gezegd, dat de zorg het zal moeten doen met aangepast beleid bínnen het huidige personeelsbestand. Het kabinet verwachtte eerder nog een tekort van bijna 200.000 zorg- en welzijnsmedewerkers in 2033. De grootste problemen worden verwacht in de ouderenzorg (NRC, 13 september 2024).
In oktober 2024 stelt hoogleraar ouderenzorg en voorzitter van V&VN, Bianca Buurman, dat het aantal studenten dat kiest voor een opleiding tot verzorgende in de ouderenzorg de afgelopen vijf jaar met 41 procent is gedaald. Dat leidt ertoe dat er over zes jaar 36 duizend verzorgenden te weinig zijn (Volkskrant, 15 oktober 2024).
In een nieuwsprogramma (Nieuwsuur, 16 oktober 2024) wordt over het personeelstekort in de zorg in 2033 opnieuw het getal van 200.000 mensen genoemd. De minister noemt het haar “heilige plicht” om de zorg niet “in elkaar te laten klappen“.
In november 2024 is er aandacht voor het tekort aan mantelzorg. Want het aantal mensen dat mantelzorg nodig heeft stijgt veel sneller dan het aantal mantelzorgers. Dit jaar zijn er op elke 85-plusser veertien 50- tot 75-jarigen. Over tien jaar is die ratio geslonken tot een op acht. En dat daalt verder (NRC, 20 november 2024). Daar komt bij dat honderdduizenden mantelzorgers overbelast zijn: SCP-rapport 2020 + SCP-rapport 2023 + Independer, 7 november 2024).
Dan volgen er in december 2024 drie brieven met (ook) de handtekening van VWS. In onderstaande drie kaders enkele belangrijke citaten…
Ministerie VWS, voorlopig beleid arbeidsmarkt zorg, Kamerbrief, 2 december 2024
|
“Onder andere door vergrijzing, toename van de algehele welvaart en technologische vooruitgang neemt de vraag naar gezondheidszorg toe. Tegelijkertijd neemt de beroepsbevolking af. De arbeidsmarkttekorten in zorg en welzijn kunnen daarom niet worden afgewend door steeds meer mensen van buiten de zorg aan te trekken, daar zijn immers ook grote tekorten. We zullen het moeten doen met de mensen die nu al in de zorg werken en de natuurlijke aanwas.” |
In de tweede brief, 11 dagen later, gaat het over alle tekorten op de arbeidsmarkt. De minister van VWS spreekt nu over een personeelstekort in de sector zorg van 195.000 in 2033.
Beleid arbeidsmarkttekort kabinet Schoof (5 ministeries, waaronder VWS), Kamerbrief, 13 december 2024 (38 pagina’s!)
|
Wel moeten we realistisch zijn. Krapte is een hardnekkig probleem, waar de overheid maar beperkt invloed op heeft. Werkgevers en werkenden hebben de belangrijkste rol in het omgaan met krapte. Om krapte op de arbeidsmarkt te verminderen, presenteert het kabinet een brede arbeidsmarktagenda, waarin wordt ingezet op beleid langs vijf sporen die ingrijpen op zowel de arbeidsvraag- als arbeidsaanbodzijde: 1. Verhogen van de kwaliteit van werk; 2. Versterken van de economie; 3. Verhogen van de productiviteit; 4. Verhogen van duurzame arbeidsparticipatie; 5. Verbeteren matching op de arbeidsmarkt. Het kabinet wil sectoren de komende periode uitdagen hun krapte-aanpakken ook langs de lijnen van deze vijf sporen te bezien en daarbij te kijken of er ruimte is voor aanvullende acties. De benodigde budgettaire middelen om nieuwe initiatieven te realiseren worden opgevangen binnen bestaande middelen. De verschillende sectorale aanpakken richten zich onder meer op het vergroten van de relatieve aantrekkelijkheid van banen binnen de sector en het vergemakkelijken van (zij-)instroom, zodat huidige werknemers in dienst blijven en nieuwe werknemers aangetrokken worden. Als gevolg hiervan is er sprake van concurrentie tussen sectoren. Deze concurrentie om schaars personeel is tot op een zekere hoogte ook gewenst, omdat het een belangrijke drijfveer is achter de verbeteringen die krapte kan realiseren. Het is een stimulans om te innoveren en het draagt eraan bij dat werkgevers zich inzetten voor de kwaliteit van werk. Deze concurrentie tussen sectoren is ook grotendeels onvermijdelijk. De arbeidsmarkt van de overheid, de semipublieke sectoren en de private markt staan namelijk niet los van elkaar. De (verwachte) tekorten per sector geven een gevarieerd beeld. · Zorg: in de sector gezondheids- en welzijnszorg worden in absolute getallen de hoogste tekorten verwacht. Bij ongewijzigd beleid (het zogenaamde referentiescenario) bedraagt naar verwachting in 2033 het tekort in deze sector 195.000 personen. In 2023 bedroeg het totale tekort in de sector gezondheids- en welzijnszorg ongeveer 43.000 personen. · Kinderopvang: de kinderopvang had in 2023 een tekort van ongeveer 6.000 personen. In 2033 kan dit tekort oplopen tot bijna 42.000 personen na een herziening van het financieringsstelsel. In het regeerprogramma heeft het kabinet aangegeven het personeelstekort in de zorg aan te willen pakken langs drie lijnen: 1. Halveren van de administratietijd in 2030. Met behulp van innovaties zoals artificial intelligence (hier/hier). 2. De juiste inzet van medewerkers. Nog steeds worden medewerkers ingezet daar waar dat niet of veel minder zou hoeven. Het kabinet voert daarom arbitrage tussen zorgwetten in, waarbij de minste inzet van medewerkers uitgangspunt wordt. Daarnaast hecht het kabinet eraan dat medewerkers goed kunnen samenwerken met mantelzorgers en vrijwilligers. 3. Het vergroten van vakmanschap en werkplezier (hier). Het kabinet werkt uiterlijk Q1 2025 een leidraad vakmanschap en werkplezier uit. Het gaat daarbij om onderwerpen als meer autonomie en vertrouwen, het voorkomen van verzuim en het tegengaan van agressie. |
Echter drie dagen later laat de nieuwste arbeidsmarktprognose een geraamd tekort zien, exclusief het tekort bij de kinderopvang, van 266.000 in de sector Zorg en Welzijn. Een forse stijging dus.
Arbeidsmarktprognose Zorg en Welzijn, Kamerbrief VWS, 16 december 2024
|
De nieuwe arbeidsmarktprognose laat het volgende zien: · Het verwachte personeelstekort neemt in de komende jaren steeds harder toe. In 2034 wordt een tekort geraamd van bijna 266 duizend werknemers. · In het Referentiescenario wordt een tekort geraamd in 2033 van 240 duizend werknemers. Dat is hoger dan de uitkomst van de prognose van vorig jaar, toen een tekort van 195 duizend werknemers werd verwacht. Het tekort valt vooral hoger uit doordat de verwachte arbeidsproductiviteitsgroei naar beneden is bijgesteld. Daarnaast spelen ook hogere verwachte verzuimcijfers een rol. · De grootste tekorten zijn te verwachten in de VVT, maar in bijna alle branches nemen op de langere termijn de tekorten snel toe. · Wat betreft beroepsgroepen zijn de verwachte tekorten in absolute aantallen het grootst bij helpenden mbo 2, verzorgenden mbo 3, verpleegkundigen (mbo-, hbo- en gespecialiseerd) en maatschappelijke hulp en dienstverlening (hbo). · Rekening houdend met de grootte van de beroepsgroepen, is het verwachte tekort ook relatief groot voor onder meer de beroepsgroepen specialist ouderengeneeskunde, arts verstandelijk gehandicapten, GGZ- beroepen geraamd door het Capaciteitsorgaan2, huisartsen en sociaal geneeskundigen. Zoals in de kernboodschap aangegeven komt in de nieuwe referentieraming het verwachte personeelstekort in 2033 circa 45 duizend hoger uit dan bij de raming van vorig jaar. |
In een overzicht met getallen ziet deze laatste arbeidsmarktprognose er dan zo uit.
Minister: “Het afwenden van een onbeheersbaar arbeidsmarkttekort trek ik als een rode draad door al mijn beleid.”
Voor huisartspraktijken wordt de situatie extra nijpend. Naast in deze bovenstaande tabellen gemelde tekorten in de eigen sector, doemen in veel sectoren rondom de huisartspraktijk, waarheen patiënten worden verwezen en/of waarmee (intensief) wordt samengewerkt, nóg grotere tekorten op.
**Het slechte nieuws
Terwijl op 12 december de departementale begrotingsstaat is gewijzigd om deels ten koste van het VWS-budget een beperkt deel van de onderwijsbegroting te redden, moet de minister van VWS 4 dagen later de arbeidsmarktprognose van de eigen zorgsector herzien. Met richting de nabije toekomst een oplopend tekort aan zorgprofessionals en fitte mantelzorgers.
Nog een extra probleem…
Wat betreft de demografie, over 20 jaar is bijna één op de zeven Nederlanders ouder dan 75 jaar, en herbergt één op de vijf huishoudens minstens één 75-plusser. Een deel daarvan zal intensieve verpleeghuiszorg nodig hebben. Voor hen zal onvoldoende personeel zijn, mogelijk een tekort aan mantelzorg. Verder zal ook door stijging van het aantal ouderen met mobiliteits- en andere beperkingen tot 2040 de vraag naar voor ouderen geschikte woningen toenemen (hier). Het gaat dan om 77.000 geclusterde ouderenwoningen (niet per definitie verpleegzorgplekken!), voor driekwart te realiseren in de sociale huursector. Daarnaast zijn voor huishoudens 65+ 244.000 nultredenwoningen extra gewenst.
Met de hamvraag: over hoeveel seniorenwoningen wordt er steeds gepraat en hoeveel worden er in werkelijkheid gebouwd?
Hopelijk is voor burgers duidelijk dat, wie met deze gegevens naar de toekomst kijkt, er geen andere zienswijze is, dan het gegeven dat we meer voor en met elkaar, vooral voor kwetsbare medeburgers, zullen moeten (gaan) zorgen. Dat vraagt om zorgzame wijken en samenwerking binnen deze wijk. Inclusief samenwerking tussen (nog wel aanwezige) professionals en mantelzorgers.
Met name om deze reden heb ik ook nooit begrepen waarom binnen het IZA al jaren op regioniveau wordt geacteerd in plaats van op het niveau van de werkvloer: de wijk. Want een veerkrachtige gemeenschap begint bij de lokale basis, daar waar nodig gesteund door professionals.
**Het goede nieuws
Er zijn inmiddels ook vele initiatieven met een goede koers richting wijkzorg. Met bestuurders en vele anderen die hard werken om zorg voor kwetsbare burgers overeind te houden. Als voorbeelden wil ik noemen: hier/hier + hier/hier + hier + hier + hier + hier + hier + hier + hier + hier + hier + hier+ hier + hier + hier.
Naar ik begrijp gaat de minister een platform lanceren waar effectieve initiatieven, die een succesvolle bijdrage kunnen leveren aan het verminderen van het arbeidsmarkttekort, samen komen.
**Oplossingsvoorstel
Voor de korte termijn wat betreft het begrotingsconflict bij de uitwisseling van kostenposten tussen OCW en VWS kan het voorstel van zorgeconoom Jochen Mierau worden ingezet.
Voorstel Jochen Mierau (Trouw, 23 oktober 2024)
|
Mierau: “Wat mij opvalt is dat het kabinet wel 4 miljard per jaar wil uittrekken voor het verlagen van het eigen risico op de zorgverzekering. De argumentatie daarachter begrijp ik wel. Ze doen dat om de toegankelijkheid van de zorg te bevorderen voor mensen die met bestaansonzekerheid kampen. In Nederland zijn pakweg 1 miljoen mensen die met bestaansonzekerheid te maken hebben. We zouden ook heel gerichte maatregelen kunnen nemen om hen te helpen. Van die 4 miljard die is uitgetrokken voor het eigen risico kun je ook al die mensen 1000 euro per jaar extra geven. Dat is meer dan ze krijgen met de verlaging van het eigen risico. Dat kost een miljard en dan heb je daarna nog 3 miljard over. Daarmee kun je de bezuinigingen op preventie en die op het hoger onderwijs ongedaan maken en zelfs nog een diepte-investering doen.” |
Voor de langere termijn steun ik bij beperkte personele beschikbaarheid de koers van Marjet Veldhuis (zie brief+ hier). De potentie ‘extra beschikbare handen’ bij de aanpak van personeelstekort ín de zorg zit, zeker als je als minister stelt het uit te willen voeren met het huidige personeelsbestand, bij een paradigmaverschuiving binnen de groep van áán de zorg werkenden (zie verder ‘derde punt’ in deze blog, 2023).
**Tot slot
Beleidsmatig is de vaststelling van een oplopend personeelstekort niet te rijmen met een budgetkorting op opleidingen van zorgverleners (stagefonds/opleiding verpleegkundigen: tezamen een bezuiniging van €252 mln.).
Dat deze twee feiten tegelijkertijd in één week samenvielen, is toeval. Maar zet de urgentie van het probleem wel meteen op de kaart. Ook bij het kabinet?
Citaat minister (18.12.2024): “Het afwenden van een onbeheersbaar arbeidsmarkttekort trek ik als een rode draad door al mijn beleid.” Na deze woorden, nu de daden (hier + Kamerbrief, 17 december 2024). Behalve kijken naar de toekomst, is het geen onnodige luxe ook eens achterom te kijken om vast te stellen wat er het afgelopen decennium mis is gegaan. Mede daarom nogmaals onderstaande blogs.
Het laatste nieuws is de mededeling van de minister dat het bezuinigingsdeel van 165 miljoen euro op de opleiding voor verpleegkundigen wordt teruggedraaid en dat “elders op de begroting van VWS wordt gekeken naar een alternatief” (Zorgvisie, 19 december 2024). Bespreking van de gewijzigde zorgbegroting van VWS in de Eerste Kamer is nu uitgesteld tot 21 januari 2025 (hier).
Na het presenteren van het OCW-akkoord ging deze week de discussie over het feit of de minister vooraf nu wel of niet gekend was in het besluit tot korting van 165 miljoen op opleidingen MSZ-verpleging (hier/hier). Als niet politicus interesseert mij dat antwoord niet. Of het nu “ja, ik wist het” is óf “nee, ik wist het niet”, het echte antwoord is, elk met een eigen, maar andere, specifieke reden, even zorgelijk.
Eerdere blogs de laatste 7 jaar over (personele tekorten bij) de zorgkloof vraag-aanbod
11.06.2017: Tekort aan verpleegkundigen in alle sectoren van de zorg (1) (oorzaken, wáár tekort)
12.07.2017: Tekort aan verpleegkundigen in alle sectoren van de zorg (2) (deltaplan)
24.07.2017: Verpleeghuizen (over personele tekorten, het Manifest en Kwaliteitskader)
06.12.2017: Mate van beschikbaarheid zorgverleners kleurt uitvoering van zorg (fte tekort)
19.01.2018: Hoeveel huisartsen zijn er nodig? (voor de toekomst)
05.02.2018: Praktijkondersteuning huisarts is onmisbaar (een groter aandeel in zorg)
05.03.2018: Praktijkverkleining bij huisartsen: de noodzaak (1) (Afferden praktijk 1800)
08.03.2018: Praktijkverkleining bij huisartsen: de randvoorwaarden (2) (559 miljoen nodig)
17.09.2018: Actiepunten ter voorkoming zorgval bekend, nu de aanpak (overbruggingszorg, EKT)
09.10.2018: Ondersteuning huisarts: op niveau praktijk, wijk of regio? (organisatieschaal)
22.01.2019: Variabelen bij capaciteit huisartsenzorg bijtijds agenderen (over huisartsentekort)
26.01.2019: Modern functionerend wijkteam vraagt om andere randvoorwaarden (CPB/wijkteam)
01.02.2019: Schaarste personeel bedreigt zorg (over verpleging en verzorgenden)
19.03.2019: Wachten op het wegwerken van wachtlijsten (Treeknormen en zorgplicht)
17.10.2019: De consequenties van wachten op plek in verpleeghuis (totaal 16.382)
08.11.2019: Gezocht: een bed voor verblijf, onderzoek of herstel (ELV, Wlz, respijtzorg + wachten)
26.11.2019: HRMO: een stil drama voltrekt zich (geen juiste plek beschikbaar voor zorg kwetsbaren)
02.12.2019: Over zorgalarmisme en betrouwbare zorgcijfers (HRMO JZOJP cijfers over alarm)
15.12.2019: Krasse uitspraken in HRMO-debat (Zorg voor samenhang en een stil drama: debat)
14.01.2020: Intramuraal beddentekort geeft extramuraal het ongemak (tekort verpleeghuisbed)
20.01.2020: Thuiswonende ouderen op weg naar hun zorg in 2030 (rapport Oud en zelfstandig 2030)
29.05.2020: Randvoorwaarden zorg voor mensen met beperking concreter beschrijven (Wlz)
03.06.2020: Randvoorwaarden bij Wlz-zorg: vraag/antwoord bij het convenant (wlz en huisarts)
16.06.2020: Consequenties toename extramuraal gegeven Wlz-zorg: voor cliënt (1) (wachtenden)
18.06.2020: Consequenties toename extramuraal gegeven Wlz-zorg: voor HA en SO (2) (2 bronnen)
28.08.2020: Verpleeghuiscapaciteit: aanbod blijft achter bij vraag. Wat nu? (extramurale gevolgen)
11.01.2021: Disbalans vraag en aanbod huisartsenzorg: de aanpak (1) (tekort fte huisarts)
13.01.2021: Disbalans vraag en aanbod huisartsenzorg: de aanpak nader beschouwd (2)
15.01.2021: Disbalans vraag en aanbod huisartsenzorg: zorgplicht onder toezicht (3) (NZa)
27.08.2021: Voldoende IC-capaciteit zou breed gedragen taakstelling moeten zijn (HBO+zkh+VWS)
16.11.2021: Medisch generalistische basiszorg is bij Wlz niet automatisch huisartsenzorg
19.01.2022: Wat gaat radicale verandering van ouderenzorg eigenlijk inhouden? (start Rutte IV)
24.02.2022: ANW-spoedzorg op huisartsenpost zo niet meer toekomstbestendig (dysbalans/wet)
01.04.2022: Disbalans vraag en aanbod huisartsenzorg: aanpak integraal akkoord (4) (Rutte IV)
25.04.2022: GGZ: oude problemen, nieuwe bekostiging (ZPM, impact netwerk, transitieprobleem)
17.05.2022: Opnieuw staat aanpak personele tekorten in zorg in de picture (TAZ:110.000/Gupta)
11.10.2022: Niet-gecontracteerde zorg verdient meer waardering (werk + contractbespreking + IZA)
19.10.2022: Een andere blik op voorkomen, verplaatsen en vervangen van zorg (substitutie/IZA)
07.12.2022: Zorg kwetsbare ouderen in de knel: qua beleid, qua uitvoering (1) (Rutte IV + IZA/huisvesting)
21.12.2022: Zorg kwetsbare ouderen in de knel: qua beleid, qua uitvoering (2) (Wlz/kleinschalig)
17.03.2023: Over personele tekorten en het daardoor niet krijgen van zorg (2 mln.burgers!)
11.09.2023: Zet in IZA primaire zorg centraal, niet het schaalniveau van organiseren (regio)
18.09.2023: De paarse krokodil blijft fier overeind (Ledenpeiling LHV + schamel resultaat van 25 jaar)
29.09.2023: Zorg voor kwetsbare ouderen: wie wat waar wanneer waarom en hoe (€+pers.+woon)
22.04.2024: Praktijkperikel: “De huisarts en Wlz in de praktijk van alledag” (huisarts + beschouwing)
24.05.2024: Beleidsmotto “Thuis als het kan”. Hoe wordt dat bepaald? (budget/pers./extramuraal/MGZ)
04.09.2024: Zorgverzekeringswet wijzigen betekent eerst de noodzaak ervan inzien (update 2024)
10.09.2024: Nieuws over beoordeling arbeidsrelaties raakt ook huisartsenzorg (Vbar/Handhaving)
13.09.2024: Transitie Wet langdurige zorg: doel en aanpak nog onduidelijk (MGZ/PE/budget/CPB)
29.10.2024: Een regionaal samenwerkingsverband eerste lijn: wens of noodzaak? (ELZ-RESV)