Op 1 december 2021 nam de Tweede Kamer met algemene stemmen de motie-Omtzigt (Kamerstuk 25 295, motienr. 1617) aan over de noodzaak een academisch onderzoek naar redenen en oorzaken van oversterfte tot en met november 2021 uit te voeren. Met de toevoeging de Kamer hierover zo spoedig mogelijk te informeren. Op 20 januari 2022, dus 7 weken later, geeft de minister antwoord (Antwoord op Kamervragen, 20 januari 2022), opnieuw op vragen van de heer Omtzigt. De minister stelt voor om de motie langs 2 trajecten uit te werken. Op de korte termijn zal, aldus de minister, gebruik gemaakt worden van de op dit moment beschikbare van het CBS (bv. over 2021) en RIVM. Aansluitend wordt verdiepend, met additionele data, door het CBS, RIVM en niet aan deze instituten gelieerde academici, onderzoek gedaan in samenwerking met ZonMW.
De redenen om haast te maken met dit onderzoek zijn tweeërlei. Allereerst zit het venijn in toevoeging van het woord “academisch”, want Omtzigt (Kamervraag 9) vraagt zich af of het wenselijk is dat juist het instituut dat een belangrijke rol gespeeld heeft in de bestrijding van de coronacrisis (het RIVM), in de monitoring en surveillance van COVID die aanleiding geeft tot dit onderzoek en rechtstreeks opdrachten van de regering dient uit te voeren, niet de vraagstelling van het onderzoek gaat vormgeven? Want volgens Omtzigt moeten er juist ook vragen gesteld kunnen worden, die zouden kunnen leiden tot een bijstelling van het beleid – waarbij kan worden gedacht aan het testbeleid en de wijze waarop testuitslagen en diagnoses worden verwerkt in de registratie?
De minister antwoordt hierop dat het laten beantwoorden van een specifieke vraagstelling met wetenschappelijk onderzoek en statistiek door het RIVM en het CBS niet betekent dat zij ook de vraagstelling van het onderzoek hoeven vorm te geven. Bij wet zijn het RIVM en het CBS onafhankelijke instituten die het onderzoek dus ook onafhankelijk kunnen uitvoeren. Meerdere keren antwoordt de minister dat het RIVM onafhankelijk mag bepalen hoe zij het onderzoek uitvoeren en de resultaten rapporteren (zie artikel 5 wet op het RIVM). Maar dat nu dus ook via een tweede traject ZonMW wordt gestimuleerd dat externe onafhankelijke academici zelf onderzoek gaan doen, zodat aanvullende informatie naar sterfte en COVID-19 bekend wordt. Rondom dit gedetailleerde onderzoek naar oversterfte wordt ook nog een onafhankelijke begeleidingscommissie ingesteld “voor een wetenschappelijke toetsing van de hypothesen, aanpak en review van de resultaten”.
De tweede reden
Een tweede reden waarom haast gemaakt moet worden is de toename van oversterfte juist in Nederland. Hoewel uit internationaal onderzoek blijkt dat er een grote diversiteit is in de verhouding tussen oversterfte en covid-19-gerelateerde sterfte, is dit toch een zorgwekkende bevinding. Hoe zit het nu precies in Nederland (NOS, 7 januari 2021)? Zo telde het CBS in 2020 15.000 extra sterfgevallen. Citaat (Volkskrant, 4 januari 2022): “In de loop van december (2021) liep de oversterfte nog verder op, tot ongeveer 1.200 mensen per week, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De oorzaken voor deze hoge sterfte zijn onduidelijk: het zouden gedeeltelijk (wel of niet geregistreerde) coronaslachtoffers kunnen zijn, het zou gerelateerd kunnen zijn aan uitgestelde zorg, maar we kunnen ook niet uitsluiten dat de massavaccinaties er iets mee te maken hebben. Immers: recent onderzoek toont aan dat het op basis van de huidige gegevens niet uit te sluiten is dat vaccinaties naast beschermend ook tot op zekere hoogte riskant zijn boven de 65 jaar. Tijdens de maand december, waarin opnieuw lockdownmaatregelen werden ingevoerd, zou de verwachting zijn dat oversterfte juist afneemt. Door het gebrek aan brondata is niet vast te stellen wat het effect van de maatregelen op de sterfte is (einde citaat)”.
Het gaat dus in het komend “academisch” onderzoek naar redenen en oorzaken van oversterfte om haast, om zorgvuldigheid en om volledigheid om vervolgens uit de onderzoekgegevens de juiste lessen ten aanzien van beleid te destilleren.
Wat betekent toevoeging van het woord “academisch” aan het onderzoek?
Dat blijft natuurlijk nog deels gissen, maar duidelijk is dat er grote behoefte is aan inventarisatie van aan sterfte bijdragende factoren. Citaat Volkskrant: “Het gaat om brondata met betrekking tot demografische gegevens (zoals leeftijd, geslacht, BMI), sociaal-economische gegevens (zoals inkomen), vaccinatiestatus, bijwerkingen, comorbiditeiten, en alle gegevens over mogelijke ziekenhuisopnamen. Tot nu toe heeft de overheid deze data niet beschikbaar gesteld en daarmee heeft ze onderzoek naar de opmerkelijke sterfte onmogelijk gemaakt”.
Hopelijk kan er ook nog aanvullend worden gekeken naar somatische en mentale schade van nog levenden…
Het goede van dit onderzoek is dat ook aandacht wordt geschonken aan de bijna omvallende eerstelijnszorg. Want de aandacht in de media werd en wordt steeds meer een balanceeract tussen openstelling van economie versus ziekenhuisbezetting.
Platform Betrouwbare Cijfers
Mijn collega’s van dit platform hebben deze maand zelf al een onderzoek naar de oversterfte uitgevoerd (hier). Zij komen vooralsnog tot de vaststelling dat de capaciteit van de gezondheidszorg ontoereikend is gebleken, waarbij de zorgvraag, reguliere zorg èn pandemische zorg, structureel te hoog is voor de beschikbare capaciteit. Conclusie: “Het onderzoek waar de Tweede Kamer om heeft gevraagd kan in elk geval al gedeeltelijk worden afgerond. Het geprivatiseerde en gedecentraliseerde, ‘efficiënte’ Nederlandse zorgsysteem bleek niet opgewassen tegen corona (einde citaat)”. Het goede van dit onderzoek is dat ook aandacht wordt geschonken aan de bijna omvallende eerstelijnszorg (blog). Want de aandacht in de media werd en wordt steeds meer een balanceeract tussen openstelling van economie versus ziekenhuisbezetting.
Bedenk daarbij verder dat het personeelstekort de komende tien jaar niet alleen onverminderd groot blijft (plus), het huidige geraamde tekort voor 2022 wordt geschat op circa 49 duizend, maar ook dat de grootste tekorten op zowel de korte als langere termijn in de verpleging en verzorging en in de thuiszorg aanwezig zullen zijn (VWS, 20 januari 2022). Van belang voor eenieder die vindt dat de komende jaren de juiste zorg op de juiste plek moet gaan plaatsvinden.
Tot slot
Eenieder zal begrijpen dat de wijze van dataverzameling, testindicaties, testbereidheid en testcapaciteit, lockdownmaatregelen, ontoereikende zorgcapaciteit, publiekscommunicatie, beschermingsmiddelen, curatief coronabeleid JZJP, vaccinatieperikelen en de mate van virulentie van het aanwezige virus etc. van invloed zijn op cijfers van morbiditeit en mortaliteit. Pas deze maand (hier) werd bv. opgemerkt dat patiënten die in het ziekenhuis worden opgenomen om een andere reden dan covid-19 en vervolgens positief testen op het coronavirus, in de dagelijkse ziekenhuiscijfers worden meegeteld als coronapatiënt. Dat terwijl ze niet altijd corona gerelateerde klachten hebben.
Daarom is het goed dat breed wordt ingezet op een goed wetenschappelijk onderzoek. De conclusies kunnen straks gebruikt worden voor een hogere pandemische paraatheid dan in het verleden en voor een stevige discussie waar en wanneer het huidige zorgstelsel en de regels van de huidige stelselwetten in de zorg als gevolg van een pandemie tegen grenzen aanlopen. Met vrijheidsbeperking, economische schade, polarisatie, gezondheidsschade of overlijden van burgers als mogelijk te voorkomen gevolgen.
Eerdere blogs over corona en COVID-19
19.03.2020: De impact van COVID-19 is amper te overzien (01) (de consequenties volksgezondheid)
23.03.2020: De impact van COVID-19 is amper te overzien (02) (gevolgen economie en geld printen)
26.03.2020: De impact van COVID-19 is amper te overzien (03) (over sociale en mentale gevolgen)
28.03.2020: De impact van COVID-19 is amper te overzien (04) (met testbeleid naar 3 groepen)
30.03.2020: De impact van COVID-19 is amper te overzien (05) (met uitstelzorg, aanpak en compensatie)
02.04.2020: De impact van COVID-19 is amper te overzien (06) (beleidsmaatregelen o.b.v. kennisbundeling)
04.04.2020: Verhoogde urgentie aanpak tekorten geneesmiddelen (altijd al, zeker nu in coronatijd)
07.04.2020: Contractafspraken: andere context, ander contract? (andere afspraken in COVID-19 tijd?)
10.04.2020: Tekort beschermingsmateriaal voor zorgverlener én patiënt een treurig feit
19.04.2020: Het bron- en contactonderzoek bij COVID-19 kan ook zonder app (BCO zelf uitvoeren)
22.04.2020: Het bron- en contactonderzoek bij COVID-19 heeft last van het afwentelvirus (GGD)
24.04.2020: Verhoogde testcapaciteit COVID-19 wordt niet volledig benut (de beschermende COVID-keten)
05.05.2020: Van het nieuwe abnormaal naar het normale normaal (maatregelen heropenen economie)
09.05.2020: Conclusie: voor elke burger goed neusmondmasker voorradig (anders schijnveiligheid)
12.05.2020: Een financiële kluwen: lenteherberekening en catastroferegeling (compensatie 21 ZV’s)
16.05.2020: Economie en volksgezondheid zijn onlosmakelijk verbonden (maatregelen economie + zorg)
20.05.2020: Extra taken (blijkbaar) voor huisartsen in coronatijd (bij testen mantelzorgers en toedienen LMWH)
01.06.2020: 0800-1202 (het nieuwe testbeleid voor elke burger met coronaklachten, 3 mnd. na 1e patiënt)
08.06.2020: Na WHO-advies: frequent gebruik mondmaskers het nieuwe normaal? (ruime indicatie)
22.06.2020: Regelen onafhankelijke evaluatie eigen coronabeleid is (ook) taak overheid (en nodig)
10.07.2020: Inzicht in verspreiding coronavirus als fundament voor maatregelen (1,5 mtr., Goudsmit)
13.07.2020: Urgentie de bevolking méér proactief te gaan testen (asymp. dragers + superverspreiders)
18.07.2020: Gaat de beroepsgroep van huisartsen het coronabeleid nog evalueren? (PBM)
23.07.2020: Toename besmettingen vraagt intensievere maatregelen bij T-BCO-I (meer/beter)
24.07.2020: Gevraagde experts komen al binnen paar dagen met advies voor minister (TTI)
30.07.2020: Mondkapje ja/nee? Beslis zelf! (blokkade medisch, juridisch, gedrag, communicatief)
07.08.2020: Wanneer elke dag telt… (gevolgen van uitstel T-BCO-I + uitstel beleid/maatregelen)
13.08.2020: Overheid faciliteer GGD maximaal (1)(T-BCO-I immers na gedrag enigste wapen in strijd)
15.08.2020: Huisartsen willen beter testbeleid met terugkoppeling uitslagen virustest (test!)
18.08.2020: Overheid faciliteer GGD maximaal (2) (hulp bij T/BCO, ofwel hulp bij opschalen)
22.08.2020: Inzet IC-verpleegkundigen onder het vergrootglas (IC-capaciteit + hun randvoorwaarden)
01.09.2020: Beleid vaccinontwikkeling goede testcase Europese samenwerking (inkoop/spreiding)
04.09.2020: Bij coronadiagnostiek te lang gewacht inschakeling diagnostische centra (EDC’s)
20.10.2020: Zet nu (ook) sneltesten in bij corona-aanpak! (sneltest scoort beste tav besmettelijkheid)
21.10.2020: Mistroostige reactie GGD richting huisartsen (niet altijd wordt positieve test gemeld)
02.11.2020: Vanaf nu wordt het testen op COVID-19 anders aangepakt (meer testen op meer plekken)
06.11.2020: Blijvende zoektocht naar plaatsbepaling antigeensneltesten (plus/min sneltest, bij/buiten GGD)
20.11.2020: Als we wisten wat we deden, heette het geen onderzoek (Einstein, waarde vaccins)
30.11.2020: Over corona en de toekomst van volksgezondheid (RIVM c-VTV + weer T-BCO-I)
01.01.2021: Is er wel een keus? (over coronavaccinatie, ook als nog niet alles bekend is? Nee!)
17.01.2021: Nieuwe coronavariant rechtvaardigt vaccinatievoorrang gehele acute zorgketen
26.01.2021: EU vindt verminderde levering AstraZenica-vaccins onacceptabel (1) (zie contract)
19.02.2021: Vaccinatie tegen corona als logistieke uitdaging (tekort, agendavulling, GGD/HA)
24.03.2021: EU vindt verminderde levering AstraZenica-vaccins onacceptabel (2) (in EU gemaakt?)
14.04.2021: Minister negeert huisartsenprotest na vaccinatieadvies Gezondheidsraad (AZ/60-)
21.04.2021: De vaccinatiecampagne komt op stoom (opschalen GGD, meer vaccins, EMA-keuring)
23.04.2021: Vertaal vaccinatierisico naar leeftijd: laat arts/patiënt samen beslissen (AZ vaccin)
01.05.2021: Herstelplan vraagt een correct ingevulde agenda (posttcorona, inhaal, personeel + juiste punt)
17.05.2021: Een andere kijk op testen (Armand Girbes, bij lage prevalentie veel foutpositieven)
26.06.2021: Vaccinatieperikelen (verzoek Skipr, vaccinatiebijdrage HA + eigen bijdrage bij GGD)
21.07.2021: Zorg inhalen wordt nog een hele klus (postcorona inhaalzorg GGZ, zkhs., huisarts)
01.08.2021: Kennis virustransmissie moet nu leiden tot betere ventilatienormen (Bouwbesluit)
28.10.2021: Over virustransmissie, vaccinatiestatus en werkdruk (maatregel bij oplopend COVID)
05.12.2021: Code zwart: what’s in a name? (beleidsregels versus situatie thuis in het zorgveld)