Toeval of niet, opvallend was het feit wel dat op 30 januari 2025 zowel het rapport van de Inspecties Gezondheidszorg en Jeugd en Justitie en Veiligheid over de mishandeling van een tienjarig pleegmeisje in Vlaardingen (hier), als mede het rapport van de Deskundigencommissie van Ark met het eerste advies over de Hervormingsagenda Jeugd (HAJ), werden gepresenteerd (zie plaatje onder deze titel).
Het HAJ-rapport kreeg de symbolische titel “Groeipijn” en werd door staatssecretaris Karremans (Jeugd, Preventie en Sport), minister Uitermark (BZK), staatssecretaris Struycken (Rechtsbescherming) en staatssecretaris Van Oostenbruggen (Fiscaliteit, Belastingdienst en Douane) aan de Tweede Kamer aangeboden (‘rapportpresentatie’).
In een nog recente blog (blog, 13 januari 2025) werd dit rapport al aangekondigd als een belanghebbend beleidsdocument bij de vastgelopen jeugdzorg.
Ten aanzien van het eerste rapport, over het specifieke meisje in pleegzorg (NRC), neem ik alleen de quote over van een Tweede Kamerlid van een van de regeringspartijen (Citaat): “Maar vooral het niet luisteren naar het kind is meer dan opvallend. De veiligheid van het kind kon niet worden gewaarborgd, en dat is wrang en een pijnlijk gegeven. We halen het kind uit een “onveilige” situatie en plaatsen het in een nog onveiligere omgeving. HOE KAN DIT?”
Meer woorden durf ik aan deze schokkende kwestie nu niet te besteden.
In deze blog bespreek ik wel het advies “Groeipijn” (Kamerbrief en rapport, 30 januari 2025).
In onderstaand kader enkele citaten uit het rapport…
|
· De commissie is van mening dat het succes van de Hervormingsagenda gebaat is bij minder vrijblijvendheid op het ‘wat’, en bij meer ruimte voor betrokkenen op het ‘hoe’. · De oplossing voor de grote vraag naar jeugdhulp ligt vooral in de systemen buiten de jeugdzorg: in het gezin, op school, en in de samenleving. Jeugdhulp is aanpalend aan de andere levensdomeinen, en niet andersom. · De stevige lokale teams vormen het kloppend hart van de Hervormingsagenda Jeugd. Gezag ontlenen de stevige lokale teams ook aan hun brede netwerk in de hele keten, van partners in de sociaalpedagogische basis, met professionals in de jeugdgezondheidszorg, de kinderopvang, met scholen, jongerenwerkers, welzijnsorganisaties, sportverenigingen, huisartsen en met specialistische jeugdzorgaanbieders · Het gaat om de waarde die wij als maatschappij geven aan de mogelijkheden van de opgroeiende en toekomstige generaties. · Naar het oordeel van de commissie is sprake van te hoge verwachtingen over de afbakening van de Jeugdwet. Het is sterk gebaseerd op wensdenken · Vraag naar en aanbod van jeugdzorg zijn niet in evenwicht. De indruk bestaat dat vooral jongeren die behoefte hebben aan gespecialiseerde hulp en/of zorg, de dupe zijn van het beperkte aanbod. Er zijn veel aanbieders van lichte(re) jeugdhulp. · Het aantal nieuwsberichten over de financiële tekorten in de jeugdhulp is ontelbaar. Het is niet wenselijk en niet haalbaar om de beoogde besparingen vanaf 2026, zoals opgenomen in het meerjarig financieel kader in de Hervormingsagenda Jeugd, te handhaven. · De commissie betreurt het gebrek aan data, het beperkte inzicht in effectieve wijzen van werken en het spanningsveld tussen beleidsvrijheid en financiële sturing. Het is sturen in de mist. Er is maar heel weinig kennis van wat wel en niet werkt. Daar zijn we wel van geschrokken. We zijn op zoek naar cijfers. · Alle goede bedoelingen en inzet van zovelen ten spijt, heeft de commissie er onvoldoende vertrouwen in dat de huidige aanpak en voortgang van de Hervormingsagenda Jeugd en de financiële risicoverdeling die hierover is afgesproken tussen Rijk en gemeenten, tot de beoogde effecten gaan leiden. Doorgaan op dezelfde weg is niet voldoende om een goed werkend, beter beheersbaar en financieel houdbaar jeugdstelsel tot stand te brengen. · De Hervormingsagenda is van de hele vijfhoek, maar daarmee is er onvoldoende gezag aanwezig om keuzes af te dwingen en daardoor meer vaart te maken. De commissie dringt er bij de vijfhoekpartners op aan om voor de zomer van 2025 een routekaart uit te werken hoe opvolging en invulling te geven aan de adviezen. |
Beschouwing
Er zijn veel overeenkomsten te lezen met problemen elders in de zorg. Zoals: het belang van 5W1H, wensdenken vanuit de theorie, zonder de uitkomst op de werkvloer mee te nemen, te weinig aandacht voor juist gespecialiseerde hulp etc. Ook de plaatsbepaling van budget en financiering, die ook hier niet vanuit het werk op de werkvloer wordt berekend, maar altijd top-down wordt opgelegd. Het belang van lokale teams, inderdaad belangrijk, maar hoe lang horen we dat al niet?
Ofwel, kies als het vastloopt in de jeugdzorg voor een projectmatige HAJ-aanpak met een vaste stappenlijn. Het beginpunt van de beleidslijn is de visie, het eindpunt het zorgcontract tussen gemeente en zorgverlener, met het beschreven einddoel. Met vaste stappen ertussen, afwerkend in de juiste volgorde: visie/missie/strategie + inhoud + organisatie/logistiek + randvoorwaarden/budget + bekostiging/tarifering + zorgcontract. Moraal van samenwerking: begin niet aan een volgende stap als de vorige stappen niet volledig zijn doorlopen (hier) en met stakeholders overeengekomen. De stakeholders die de HAJ nieuw elan moeten geven vormen samen de vijfhoek. Dit zijn het Rijk, gemeenten, zorgprofessionals, cliëntorganisaties en zorgaanbieders. Zij zitten officieel weer aan tafel om met de adviezen van de commissie verder te werken aan de Hervormingsagenda Jeugd.
Doorgaan op dezelfde weg, is niet aan de orde, zo meldt het rapport.
Halverwege januari 2025 plaatste de IGJ zes instellingen voor gesloten jeugdzorg al onder verscherpt toezicht (hier), omdat deze instellingen zich volgens de inspectie niet aan de regels houden.
In opdracht van “Stichting Het Vergeten Kind” werd recent onderzoek gedaan naar de ervaringen van jongeren rondom doorplaatsingen in de jeugdzorg (rapport, december 2024). Met als uitkomst (hier) dat doorplaatsingen (hier) bij een indicatie met verblijf negatieve gevolgen hebben voor hun welbevinden (zoals meer mentale – en slaapproblemen), schoolloopbaan en sociale contacten (minder of helemaal geen contact meer met vrienden/familie). De steun en begeleiding die jongeren bij de doorplaatsingen hebben ontvangen, schieten vaak tekort. Een groot deel van de jeugdigen voelde zich onvoldoende geïnformeerd, niet serieus genomen en miste een vaste steunfiguur.
Financiering van de Jeugdwet: een kwestie van delen?
Omdat de gemeenten zorginkoper zijn binnen de Jeugdwet, is de reactie van de VNG op rapport “Groeipijn” van belang (+ overige reacties).
Reactie VNG, 30 januari 2025: “Financiële klem moet weg voor hulp aan kinderen en gezinnen”
|
VNG: “Het advies geeft een nieuw financieel kader voor de komende tijd en bevestigt dat gemeenten onvoldoende middelen hebben ontvangen om hulp te bieden aan gezinnen en kwetsbare kinderen. Belangrijk is dat de geplande extra bezuinigingen vanaf 2026 weg worden gehaald en er een adequate indexatie voor gemeenten komt. Tegelijkertijd doet het pijn dat de commissie oordeelt dat gemeenten 50% van de tekorten in 2023 en 2024 zelf moeten dragen en dat dit ook doorwerkt in de komende jaren. Aangezien gemeenten voor de financiering van jeugdzorg grotendeels afhankelijk zijn van het rijk en de commissie terecht constateert dat sturing op het lokaal niveau zeer problematisch is, vinden we dit een moeilijk te begrijpen boodschap. We verwachten dat het kabinet de extra financiering van de jeugdhulp verwerkt in de Voorjaarsnota. Temeer omdat het kabinet al eerder heeft aangegeven dat het niet de vraag is óf, maar hoé de disbalans in ambities, taken en middelen voor de jeugdzorg in de Voorjaarsnota wordt verwerkt. In het Overhedenoverleg van 11 maart verwachten we hierover de bevestiging van het kabinet.” |
Het blijft voorlopig nog even spannend. Naast de tekorten in de jeugdzorg staan de gemeentefinanciën verder onder druk door ‘het ravijn’, een korting van € 2,4 miljard op het gemeentefonds vanaf 2026, en verkeerde ramingen. Ook op deze punten moet het kabinet een oplossing bieden, zo meldt de VNG in dezelfde brief. Met als waarschuwing dat anders gemeenten niet kunnen bijdragen aan de kabinetsambities voor het verbeteren van bestaanszekerheid, het bouwen van woningen en het aanpakken van het klimaatprobleem.
Opvallend is de tweestrijd tussen Rijk en gemeenten, terwijl zij notabene beiden onze overheid vormen. Met een financiële instroom van belastinggeld en heffingen: landgenoten betalen dit, ook voor de Jeugdwet, ook voor het gemeentefonds.
De huisarts
Ook huisartsen spelen een rol bij uitvoering van de Jeugdwet (zie blogs onder). Zij spelen een rol bij samenhang voor zorg in de wijk en leveren een bijdrage aan het brede netwerk in de binnen de keten genoemde “stevige lokale teams”.
Daarnaast neemt de Landelijke Huisartsenvereniging (LHV) deel aan de vijfhoek (zie plaatje onder) en is de voorzitter van de LHV aangeschoven bij het ‘Rondetafelgesprek partners in aanpalende domeinen’ (rapport, pg.88).
In dit kader speelt de praktijkondersteuning jeugd (PO-J) een cruciale rol (hier/hier). Ook voor deze functie geldt het stappenplan tussen visie (startpunt) en inkoopcontract (eindpunt). Waarbij het noodzakelijke PO-budget halverwege de beleidslijn de 3-trapsoptelsom is van werkgeverskosten + werkplekkosten + kosten tijdsfactor voor samenwerking/overleg.
In een toelichting legt voorzitter Tamara van Ark uit dat de commissie adviseert om lokale teams voor laagdrempelige hulp een juridische positie te geven: (citaat Zorgvisie, 30 januari 2025): “Uiteindelijk moeten de lokale teams een soort ‘huisarts in het sociaal domein’ worden.”
Ook zegt Tamara van Ark (NRC, 30 januari 2025) nu over inzet van deze PO-jeugd…
|
Van Ark wijst als voorbeeld op praktijkondersteuners voor de jeugd bij de huisarts, waar sommige gemeenten al mee werken. Dan hebben jongeren eerst een gesprek met de ondersteuner over hun probleem, in plaats van dat ze gelijk naar de huisarts of de psycholoog gaan. „Er zijn nu individuele gemeenten die zeggen dat het goed werkt. Maar we weten niet in welke gemeenten die praktijkondersteuners allemaal werken, wat ze kosten, wat ze opleveren, wanneer het wel of geen goed idee is iemand naar een hulpverlener te sturen.” |
Tot slot
Tijdens het Bestuurlijk Overleg van 16 november 2023 is het implementatieplan voor de Hervormingsagenda jeugd vastgesteld (hier). Met als doelstelling destijds dat de jeugdzorg verbetert en daarnaast financieel betaalbaar blijft (hier).
De commissie van Ark stelt nu met het rapport van de Deskundigheidscommissie dat “er onvoldoende vertrouwen in dat de huidige aanpak en voortgang van de Hervormingsagenda Jeugd en de financiële risicoverdeling die hierover is afgesproken tussen Rijk en gemeenten, tot de beoogde effecten gaan leiden.”
Een harde en zorgelijke conclusie, die vooral zorgafhankelijke kinderen en kinderen die minder weerbaar opgroeien, zal treffen.
Eerdere blogs over jeugd, jeugdhulp en 10 jaar Jeugdwet
25.02.2014: De nieuwe Jeugdwet ziet het levenslicht (lange aanloop naar 2015…)
17.04.2017: Contractering bij decentralisatie: vastlopen in bureaucratie (en matige waardering)
08.06.2017: Kinderpsychiaters luiden de noodklok: zo kan het niet verder met de jeugd-GGZ
18.12.2017: Huisarts heeft verwijsrecht binnen de Jeugdwet (moet steeds herhaald worden…)
09.01.2018: Relatie opleidingsniveau en levensverwachting ongezond innig (risico lage SES)
05.02.2018: Evaluatie Jeugdwet vraagt snel om vervolgacties (trage transformatie na 3 jaar)
05.02.2018: Praktijkondersteuning huisartsenzorg is onmisbaar (o.a. jeugd-GGZ)
11.10.2018: De transformatie van de jeugdzorg: een magere tussenstand (alweer mager…)
10.11.2018: Alleen met interventies zijn problemen in achterstandswijken oplosbaar (verschillen)
07.12.2018: Maak ook bewegen en lichaamshouding van jeugd onderdeel van preventie
10.01.2019: Aanbevelingen voor betere uitvoering van Jeugdwet (“aanbestedingswaanzin”)
26.01.2019: Modern functionerend wijkteam vraagt om andere randvoorwaarden (CPB/wijkteam)
12.02.2019: Financiering PO-jeugd valt onder twee wetten (Zvw: psyche en Jeugdwet: psychiatrie)
18.03.2019: Wachten op het wegwerken van wachtlijsten (zorginkoopplicht t.o.v. premiebetaler)
04.07.2019: Samenhang is ZINVOL: Zorgwetten + Inhoud + Nastreven + Voorwaarden + Organisatie + Logistiek
11.07.2019: Wordt onvrijwillige zorg straks wel vrijwillig gegeven? (hopelijk wel…, Wzd)
20.07.2019: Méér tijd voor patiënt: van incidenteel naar structureel (voor huisarts beschikbaar)
19.08.2019: Armoede, een weg te werken schandvlek (een voedingsbodem voor slecht ouderschap enz.)
02.09.2019: Wie de toekomst koestert, zet in op jeugd (zorgelijke punten bij jeugd)
12.11.2019: Les van Jeugdwet: van decentralisatie (weer) richting recentralisatie (goede weg terug)
27.12.2019: Financiële staat: vraag/antwoord (09) (GGZ, POH-GGZ, Jeugdwet, extra werk ANW)
26.05.2020: Inzet ondersteuner integreert jeugdzorg beter (multicausale problemen, in dienst gemeente)
09.07.2020: Preventie: een moeizame tocht van wieg tot graf (school, werk, thuis, ook sociaal)
07.09.2020: Voor beter aanbod gezonde kindervoeding is daadkracht nodig (Unicef-onderzoek)
18.03.2021: Ook passende jeugdzorg op zoek naar passende bekostiging (Jeugdwet + VNG/IGJ)
06.04.2021: Jeugd-GGZ: het kind van de rekening (noodklok JA, sector + VNG + gedupeerden)
29.04.2021: Met beide benen op de grond en de handen uit de mouwen (Jeugdwet-GGZ)
21.05.2021: Denktank Jeugdsprong presenteert kabinet nieuw advies over jeugdzorg (10 pnt)
15.03.2022: Reflectie op speerpunten zorgkoers kabinet Rutte IV (2) (Jeugdwet = speerpunt 9)
12.04.2022: Staatssecretaris: preventie “een tandje bijschakelen”, wat betekent dat? (kabinet!)
15.04.2022: Zet jeugdzorg op plek een, twee en drie (beleid: 5 basisprincipes + 5W1H uitvoering)
01.11.2022: Inspirerende artsen (09): Nico van der Lely (jeugd en alcohol + poli’s)
11.09.2023: Zet in IZA primaire zorg centraal, niet het schaalniveau van organiseren (regio)
21.09.2023: Inspirerende artsen (10): Anita Vreugdenhil
09.11.2023: Informatie Schijf van Vijf blijft nuttiger dan hernieuwde Nutri-Score (tbv gezondheid)
28.05.2024: Onderzoeksresultaten vapen bij jongeren moet politiek wakker schudden (gifstof)
22.10.2024: Een vuiltje aan de lucht (over luchtkwaliteit, nieuwe EU-normen conform WHO)
29.10.2024: Een regionaal samenwerkingsverband eerste lijn: wens of noodzaak? (ELZ-RESV)
05.11.2024: Fietsen is gezond, vooral op een gewone fiets (37% fietsslachtoffers rijdt een e-bike)
18.11.2024: De Jeugdwet bestaat 10 jaar. En nu? (Hoe verder na wetgeving, rapporten en HAJ?)
11.12.2024: Gezondheidsbescherming jeugd tegen nicotineschade: nu of nooit (TK/Nicotinee)
13.01.2025: Hoe voorkomt het kabinet bij jeugdzorgbeleid herhaling van zetten? (deskund.cie.)