Inspirerende artsen (10)

De stand van zaken…

“In haar geboortejaar, 1971, had 4 procent van de Nederlandse kinderen overgewicht of obesitas. Nu is dat 17 procent. De helft van de volwassenen is te zwaar. De maatschappij, vindt ze, maakt het ouders te moeilijk om kinderen gezond en gelukkig op te laten groeien.

Kinderen raken gewend aan suikerhoudende drank, laat snacken of laat naar bed gaan. Onderzoek wijst ook uit dat stress de neiging vergroot om zoet en vet te gaan snacken. Daarvan zien we nu de gevolgen. In haar oratie bij haar benoeming tot hoogleraar Leefstijlgerelateerde ziekten bij kinderen aan de Universiteit Maastricht noemt ze iedereen medeplichtig aan de hoge overgewichtcijfers: iedereen is omstander. Moeten mensen zélf iets meemaken om het echt te laten doordringen? Het kan jezelf overkomen, een jong iemand in je omgeving kan een hartinfarct krijgen als gevolg van obesitas. De helft van de Nederlandse bevolking heeft een of meer chronische aandoeningen en dat is bijna allemaal leefstijlgerelateerd. Tijdens haar oratie liet ze een foto zien van een lege woestijn. Zo zag het zorglandschap voor kinderen met overgewicht en obesitas er tot enkele jaren geleden ook uit. Er waren geen langdurige programma’s en niemand voelde zich verantwoordelijk voor die kinderen. Het is schadelijk dat roze koeken goedkoper zijn dan een zak appels en dat scholen nog snackbars om de hoek hebben.”

Over “Als we niets doen…”

“Het ligt natuurlijk niet in haar macht, zegt ze, om donutwinkels uit het straatbeeld te laten verdwijnen. Maar ik kan wel blijven vertellen aan overheden en iedereen die het maar horen wil wat de gevolgen zijn als we niks doen. Die gevolgen ziet zij elke dag in haar spreekkamer. Kinderen die, als gevolg van hun overgewicht, kampen met beginnende diabetes, een hoge bloeddruk, slaapapneu, leververvetting, nierziekten. Daarnaast hebben ze vaak een laag zelfbeeld en een toekomst waarin de risico’s op psychische en gezondheidsproblemen verder toenemen.”

Over Maastricht…

“Betekent óók dat ze meegaat naar een gemeenteraadsvergadering, om de gemeente ervan te overtuigen dat het Vrijthof een veel betere locatie is voor een gezond afhaalrestaurant dan hier, in dit zijstraatje. Het helpt dat ze kinderarts is, zegt ze, dan zijn mensen sneller geneigd om te luisteren. En nu helpt het dat ik hoogleraar ben, dan gaan er nog meer mensen luisteren. Ze heeft met haar collega’s eens een filmpje gemaakt van welke eetgelegenheden je passeert als je van het station in Maastricht naar de Markt loopt. Alleen maar: pizza- en kebabtenten, snackbars, een wafelwinkel, de donutwinkel.

Het ligt niet in mijn macht, zegt ze, om donutwinkels uit het straatbeeld te laten verdwijnen. „Maar ik kan wel blijven vertellen aan overheden en iedereen die het maar horen wil wat de gevolgen zijn als we niks doen. Die gevolgen ziet zij elke dag in haar spreekkamer. Kinderen die, als gevolg van hun overgewicht, kampen met beginnende diabetes, een hoge bloeddruk, slaapapneu, leververvetting, nierziekten. Daarnaast hebben ze vaak een laag zelfbeeld en een toekomst waarin de risico’s op psychische en gezondheidsproblemen verder toenemen.”

 Haar voorstel bij de aanpak…

“Ze pleit daarom vooral voor een centrale aanpak, waarbij we nu moeten kijken naar de succesvolle initiatieven, bv. het project “Your Coach Next Door”. Kind en gezin worden in contact gebracht met een coach dicht bij huis. Een coach die belemmerende en bevorderende factoren voor een gezonde leefstijl herkent, gezinnen motiveert om kleine stappen te maken om gezonder te leven en zo nodig effectief helpt naar passend aanbod vanuit een lokaal netwerk. Zij brengen eerst het opvoedingsklimaat, de financiën en andere problemen in het gezin in kaart die invloed hebben op gedrag en leefstijl, en zetten daar gerichte acties op in. Pas als die factoren zijn aangepakt, verwijzen zij door naar een kinderleefstijlcoach die een gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) start. Puur en alleen het volgen van een sportprogramma van drie maanden is echt niet voldoende, dat weten we inmiddels wel.

Ook besloot ze zelf haar spreekkamer te verlaten. Dat begon met een samenwerking met voetbalclub MVV Maastricht. Profvoetballers gaven voetbaltraining aan kinderen met overgewicht, als onderdeel van een leefstijlprogramma. Meteen een succes. Daarna volgden andere sportclubs en bezoeken met kinderen aan een groentetuin, kookworkshops en supermarktsafari’s – met een groepje kinderen en hun ouders de supermarkt in om te kijken hoe ze met een klein budget toch gezond eten konden kopen dat snel en makkelijk te bereiden is. Ze was, realiseerde ze zich na een paar jaar, niet alleen die kinderen aan het begeleiden, maar ook de rest van de maatschappij. „De kinderen zijn het breekijzer om dat te doen. Als ik zeg dat kinderen hulp nodig hebben, gaan de meeste organisaties wel aan de slag. En dan niet alleen naar de levensstijl, maar ook naar de psychische gezondheid van kinderen zoals leerachterstanden en armoede in gezinnen. En daar moet iemand de regie in nemen. Daarom moet er een OMT komen om te kijken wat er wel mogelijk is voor kinderen. Jongeren moeten er ook moeite voor doen, maar we zien dat daar een omkering wel mogelijk is. Naarmate iemand ouder wordt, is dat inderdaad steeds moeilijker. Daarom richten we ons met de projecten vooral op de jeugd, daar is de grote winst te behalen

De methode, die begon in Maastricht, werd gekopieerd in zeven andere Limburgse gemeenten. Nu is de rest van Nederland aan de beurt. Vanaf januari 2024 wordt deze vorm van leefstijlbegeleiding, de YCND-aanpak, vergoed door zorgverzekeraars. In 2025 is de zorg voor kinderen met obesitas overal in Nederland goed georganiseerd, daarvan ben ik overtuigd. We snappen dat die chronische ziekten waaraan we nu allemaal doodgaan, veroorzaakt worden door een leefstijlprobleem.”

Als uiterst redmiddel…

“Voor zo’n vijf- tot tienduizend kinderen met ernstige obesitas én comorbiditeit zal zo’n gecombineerde leefstijlaanpak geen soelaas bieden. Bij die groep kan een maagverkleining een uiterst redmiddel zijn. In 2022 startte zij samen met bariatrisch chirurg François van Dielen van Máxima Medisch Centrum Veldhoven het onderzoek TEEN-BEST, waarbij in totaal 150 kinderen van 13 tot 18 jaar een roux-‘en Y’-gastric bypass of een gastric sleeve krijgen. Zij zullen minimaal vijf jaar na de verkleining worden gevolgd en worden vergeleken met een historisch cohort van kinderen die alleen een GLI hebben gekregen. Ze benadrukt de zorgvuldige opzet van het onderzoek, aangezien zo’n ingrijpende operatie van een tiener ethisch gevoelig ligt. Terwijl bijvoorbeeld in de Verenigde Staten maagverkleining bij kinderen een meer op zichzelf staande behandeling is, die sinds 2023 in de richtlijn is opgenomen, bestaat in Nederland de intentie om een maagverkleining altijd vooraf te laten gaan en te laten volgen door GLI. De inclusie van elk kind wordt door een onafhankelijke commissie beoordeeld: we willen bijvoorbeeld zeker weten dat ze gemotiveerd zijn en dat ze zich ook na de operatie kunnen houden aan de voedingsadviezen. Zo kunnen kinderen niet meer tegelijkertijd eten en drinken, en altijd vitaminesuppletie blijven gebruiken. Ondanks die levenslange restricties vinden we dat we deze jongeren met ernstige obesitas meer schaden als we niets doen. Ernstige obesitas heeft namelijk niet alleen effect op hun fysieke gezondheid, maar ook op de kans op een relatie, een baan, zwanger worden en niet te vergeten hun mentaal welbevinden. Sommigen komen namelijk niet eens meer de deur uit, omdat ze bang zijn voor de reacties.”