Afgelopen weekend verschenen in de NRC een tweetal artikelen over de staat van het land met betrekking tot bewegen (NRC, 20 oktober 2023 + NRC, 22 oktober 2023). Met allereerst een zorgwekkende boodschap in de relatie tussen gezondheid en gebrek aan beweging. Maar daarnaast geeft het ook een inzicht in een hapsnapbeleid van de overheid waarbij sport en bewegen wel wordt gezien als een gezonde vrijetijdsbesteding van burgers, maar waarbij continue duurzaam bewegingsbeleid in een Bewegingswet van samenwerkende ministeries voor achtereenvolgende kabinetten nog een brug te ver is. Of beter gezegd in deze context: nog een of meerdere stappen te ver is.
In deze blog haak ik in op deze actualiteit en kom met 5 beleidsvoorstellen. Wetend dat er voor elke leeftijdsgroep al lang beweeg- en houdingsrichtlijnen zijn (hier + hier + hier + hier + hier + hier + hier + hier + hier + hier + hier).
Vier tot vijf jaar geleden was dit onderwerp ook al aan de orde in eerdere blogs.
24.06.2018: Bewegen, bewegen en bewegen… (beweegrichtlijn van de Gezondheidsraad)
07.12.2018: Maak ook bewegen en lichaamshouding van jeugd onderdeel van preventie
19.10.2019: Inspirerende artsen (01): Piet van Loon
Maar allereerst wat is nú, conform deze NRC-artikelen de gezondheidsstaat in NL met als voorbeeld een wijk in Utrecht. Wat betreft de verantwoording door NRC verwijs ik naar hun eigen artikel.
Gezondheidsstaat in Nederland, NRC, 20 oktober 2023 + NRC, 22 oktober 2023
|
Aankondiging artikel in NRC Een land waar een half miljoen kinderen te dik zijn. Waar de helft van de bevolking vrijwel nooit beweegt of sport. En om die reden alleen 5.800 mensen doodgaan, elk jaar weer: Dat land is Nederland. En dit is hoe het komt. Schermtijd Eén op de vier ouders met een baby van 9 maanden tot 1 jaar laat hun kind twee uur per dag naar een beeldscherm kijken. Kinderen tot zes jaar brengen gemiddeld 100 minuten per dag door achter een tablet, telefoon of televisie. De gemiddelde schermtijd neemt al jaren toe. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat er een verband is tussen een hogere schermtijd en een slechtere gezondheid, zoals overgewicht en bijziendheid. Zitten Nederlanders zitten gemiddeld 9,1 uur per dag. Bijna de helft van de 9,7 miljoen werkende Nederlanders heeft een zittend beroep en dat aantal neemt toe. Jongeren (12 – 19 jaar) en jongvolwassenen (20 – 34 jaar) zitten gemiddeld 10 uur per dag. Kinderen brengen iedere dag 7,2 uur zitten door. De laatste acht jaar zijn Nederlanders steeds langer gaan zitten. Overgewicht De helft van de volwassenen in Nederland heeft overgewicht. 14 procent is ernstig te zwaar (morbide obesitas). Sinds 2014 zijn deze percentages niet veranderd. Bijna twintig procent van de jongeren tussen de 16 en 20 jaar heeft overgewicht, tussen de 18 en 25 jaar is dat een kwart. Over het algemeen zijn jongeren de laatste tien jaar zwaarder geworden, vooral tussen de 18 en 25 jaar. Overvecht Minder dan de helft van de mensen in Overvecht voldoet aan de beweegrichtlijn. Dat is bijna tien procentpunt lager dan het Utrechts gemiddelde. In Overvecht is 62 procent van de kinderen lid van een sportvereniging, lager dan het Utrechts gemiddelde en zéker minder dan in het naastgelegen en welgestelde Tuindorp. Daar is het 95 procent. In Overvecht heeft 19,1 procent van de mensen ernstig overgewicht, in Utrecht is dat gemiddeld 11,4 procent. Van de 5- en 6-jarigen heeft in Overvecht bijna twintig procent overgewicht. De gemiddelde levensverwachting in de wijk is 78,6 jaar, drie jaar korter dan het gemiddelde van de stad en vijf jaar korter dan in Tuindorp, één spoortunneltje verder gelegen. Motoriek Twintig procent van de basisschoolleerlingen kan geen bal vangen, bleek uit cijfers van de Onderwijsinspectie die in 2018 werden gepubliceerd. In tien jaar tijd hebben basisschoolleerlingen een veel slechtere motoriek gekregen, werd toen duidelijk. Ze konden minder goed mikken, touwzwaaien, gooien, vangen en balanceren. Na de coronalockdown waren kinderen in groep 1 en 2 over het algemeen motorisch minder vaardig dan daarvoor. De overheid wil al langer dat kinderen meer gaan sporten op school, maar dat lukt niet. In groep drie tot en met acht werd in het schooljaar 2020/2021 anderhalf uur per week gesport, precies evenveel als in 2012/2013 toen voor het eerst werd gemeten. Kleuters sporten meer (ongeveer twee uur per week), maar ook daar is geen stijgende lijn door de jaren heen. Schoolzwemmen, sinds 1985 niet meer verplicht, gebeurt nog maar op een kwart van de scholen – in 1990 deden bijna alle kinderen het nog. Corona 700.000 Nederlanders die vóór de coronapandemie wekelijks sportten, doen dat nu niet meer. Vooral lager opgeleiden (- 7 procentpunt) en adolescenten van 13- tot en met 18 jaar (- 9 procentpunt) stopten met bewegen. 9,5 miljoen Nederlanders sporten wekelijks. Er waren vorig jaar 22.200 verenigingen in het land, die 4,3 miljoen unieke leden hebben, een afname van 26.000 ten opzichte van het jaar ervoor. Ongezond eten In tien jaar tijd is er 30 procent meer aanbod van ongezond eten op straat, berekende televisieprogramma Pointer in 2021. Het gaat om ongeveer 3.000 fastfoodrestaurants, donutzaken, ijssalons en zaken waar ze Turkse pizza’s of kebab verkopen. Het aantal bakkerijen en groentewinkels nam juist af met 1.200. |
“Daarnaast valt al snel het woord “betuttelen”, hoewel ik datzelfde woord nooit hoor bij liberalen bij de talloze reclames en/of marketing, inclusief bij het aanprijzen van ongezonde producten. Dan is gedragsbeïnvloeding blijkbaar weer wel gepermitteerd“
Beschouwing
Geen vrolijk makende berichten. Maar wát is eraan te doen? Het is natuurlijk niet zo dat alleen moeder Overheid aan zet is. Ook burgers en ouders hebben zelf een verantwoordelijkheid het natuurlijk ontstane lopen/bewegen verder te onderhouden. Bewegen draagt bij aan een gezonde ontwikkeling van spier- en zenuwstelsel, het cardiovasculair systeem met consequenties voor fysiek en mentaal welbevinden en met betere leerprestaties. Vanuit grondwettelijke rechten is er ook een plicht vanuit de overheid om bij te dragen. Zo zegt Artikel 22 van de Grondwet dat “de overheid de gezondheid bevordert”. En zegt Artikel 35 van Europese regelgeving dat “eenieder recht heeft op toegang tot preventieve gezondheidszorg en medische verzorging onder de door de nationale wetgeving en praktijken gestelde voorwaarden.”
Welk woord komt vaker in het verkiezingsprogramma voor dan “bestaanszekerheid”? Waarbij bekend is dat uitzicht op en perspectief in deze bestaanszekerheid, op gebied van wonen, werken en loon/uitkering, pas de weg vrijmaakt actiever een gezonde(re) leefstijl erop na te houden. Preventie is pretentie bij een aanname dat alleen leefstijlverandering het primaat heeft bij te dragen aan gezondheid. Vanuit dit perspectief bekeken is er ook nog Artikel 20 van de Grondwet dat er “recht is op een toereikender levensstandaard wat leidt tot een menswaardig bestaan.”
Bewegen is een van de impactvolle determinanten van de gezondheid (RIVM). Hierbij zijn overheidsmaatregelen en burgerbijdragen beiden dus belangrijk. Met benoemen van waarde en nut van vermelde beweegrichtlijnen. Binnen de zorg vallen dan zowel de woorden “preventie” als liefdevolle individuele zorg indien de hulpvraag is hoe je met bewegen zelf fitter, slanker kan worden. Bij aanpak van overgewicht ligt de focus daarbij overigens veel meer op aanpassing van voeding dan op meer bewegen.
Het verwachte en noodzakelijke aandeel van de overheid (zie onderstaand kader) is het antwoord op de vraag hoe wij de motivatie om te bewegen zo maximaal mogelijk kunnen verbeteren. Lees hoe dit ‘advies’ van het ministerie (NRC-citaat) uiteindelijk tot stand kwam.
Cruciaal onderdeel van het NRC-artikel
|
“Eindelijk, dacht Scherder, kreeg hij de kans om op het hoogste politieke niveau uit te leggen waarom het beleid van de afgelopen vijftien tot twintig jaar zo slecht werkte – al wist hij toen nog niet van het gegoochel met verkeerde cijfers. Op 7 juli 2020, op het ministerie van VWS, legt Scherder alles op tafel: hij zegt hoeveel mensen ziek worden en overlijden, laat alarmerende cijfers zien over kinderen die motorisch achteruitgaan, zwaarder worden en minder bewegen. Hij vertelt waarom hij denkt dat het beleid niet goed werkt. De ministers Van Rijn en Arie Slob (Onderwijs), staatssecretarissen Paul Blokhuis (VWS) en Tamara van Ark (Sociale Zaken), plus vijf topambtenaren van verschillende ministeries luisteren. In de notulen staat dat Slob het betoog „inspirerend” vindt, Blokhuis heeft het gevoel dat hij „in de kleedkamer” zit, „vlak voor een finale”. Hij vindt dat er „iconische maatregelen” moeten komen. Dan neemt Tamara van Ark, die niet veel later naar VWS zal gaan als opvolger van Martin van Rijn, het woord. Ook zij vindt het een indrukwekkende presentatie. Maar mensen gedrag opleggen, dat wil ze niet. Stellig zegt ze: we gaan niet betuttelen. Precies waar Scherder en Alberda bang voor waren – een minister die wel zégt het probleem te zien, maar niet echt iets wil doén, dat is wat ze al jaren zien gebeuren. Het ministerie stelt nu, terugblikkend: „We vinden dat het niet over betuttelen moet gaan maar over de vraag hoe we de motivatie om te bewegen zo maximaal mogelijk kunnen verbeteren.” Na de bijeenkomst gaat een werkgroep aan de slag. In een Kamerbrief schrijven verschillende ministers dat het beleid lange tijd „te versnipperd” is geweest en dat de beweegdoelen in de toekomst zo niet gehaald zullen worden. Ze willen publiekcampagnes opzetten en effectieve beweegprogramma’s financieren. Bestaande programma’s kunnen doorgaan, zoals de buurtsportcoaches en een programma tegen overgewicht onder jongeren, waar meer dan 200 gemeenten aan meedoen. Bewegen heeft inmiddels ook een plek gekregen in een aantal zorgakkoorden en bijvoorbeeld een landelijke aanpak tegen eenzaamheid. Het ministerie van VWS gaat ervan uit dat dit soort initiatieven door zullen gaan, ongeacht welke regering er zit. Ambtenaren zijn heel enthousiast, merkt Erik Scherder tijdens een onlinebijeenkomst van een werkgroep. Ze hebben het idee dat ze iets hebben gedaan dat nooit eerder gebeurde: met verschillende ministeries samenwerken en grote ambities formuleren. Dat dit al grofweg twintig jaar geprobeerd wordt, blijft onbesproken. Scherder ziet vooral een overheid die niets oplegt, maar opnieuw kiest voor tijdelijke subsidies. Die haar burgers niet beschermt tegen ziekte en overlijden, zoals dat bij roken wél al jaren gebeurt. Hij zegt tegen de groep: „U gaat weer een hele generatie opofferen.” |
Zo gaat het dus. De overheid wil van alles, levert geen continuïteit en pakt niet door. Daarnaast valt al snel het woord “betuttelen”, hoewel ik datzelfde woord nooit hoor bij liberalen bij de talloze reclames en/of marketing, inclusief bij het aanprijzen van ongezonde producten. Dan is gedragsbeïnvloeding blijkbaar weer wel gepermitteerd.
Wat zegt de Nationale Sportraad? Citaat, 30 augustus 2023: “Niemand is tegen bewegen, maar ervóór zijn is echt wat anders”. Ja, dat vraagt namelijk om een constructief en duurzaam beleid. De Sportraad zegt ook dat om bewegingsarmoede te bestrijden, er een gecombineerde aanpak nodig is voor opvang, onderwijs, werk, zorg woon- en leefomgeving (hier).
Mede op basis van dit NRC-artikel hier mijn vijf beleidsoverwegingen:
*Constructief te continueren bewegingsbeleid kan alleen in een Sportwet, eventueel een Bewegingswet, zo nodig een Preventiewet, waarbij verankerde doelstellingen voor elke nieuwe minister duidelijk zijn en zijn vastgelegd. Overheidsrapporten zijn sterk normerend, maar zeer zwak in het benoemen van uitvoeringsresultaat waar men (uiteraard) dan deels zelf verantwoordelijk voor is. Dit kan van toepassing zijn op beschrijving van te behalen motorische vaardigheden kinderen, geaccepteerde prevalentie overgewicht, aantal rokers, aantal probleemdrinkers etc. etc. De overheid moet zichzelf niet tegenwerken (NRC!) en weet zo ook waar het zich aan dient te houden. Iedereen is voorstander van voldoende bewegen, maak er dan ook geen vrijblijvende politieke kwestie van, maar maak er in een wet werk van. Het is de directie van VWS die in het NRC-artikel in dit verband het woord “projecten-diarree” laat vallen, als weergave van hun niet werkende beleidsaanpak. Het demissionaire kabinet is overigens niet zo enthousiast op dit verankeren van gezondheidsdoelen (Kamerbrief, antwoord op vraag 5, 6 april 2023). Anderen ook niet. Deze bal ligt dus op het bord van het nieuwe kabinet.
**Het zijn samenwerkende ministeries die bij deze in wet verankerde doelstellingen aan de slag gaan.
24.11.2022: Moedig statement KNMG-voorzitter over preventie (IZA: meer sociale determinanten)
20.04.2023: Zorg voor publieke gezondheid hoort thuis bij alle departementen (Wpg/GGD)
18.07.2023: Aanpak obesitasepidemie: een puzzel te leggen (5 maatr.: indiv. + context + overheid)
Een “Breed Interdepartementaal Sportberaad” of de “Beweegalliantie” kan als cement tussen de departementale bouwstenen gaan fungeren.
***Databeheer en een objectieve meetmethode moeten nu de werkelijke situatie gaan weergeven. Het NRC-artikel laat zien hoe de afgelopen decennia de Tweede Kamer is voorgelicht. Of moet ik zeggen: “misleid”? Dat moet anders. Bij wie dit databeheer onder te brengen? Bij het Kenniscentrum Sport & Bewegen? Bij het Mulier Instituut? Of toch bij het preventiekenniscentrum van de overheid: het RIVM?
****Werken aan beschreven bestaanszekerheid is ook de opmaat naar effectief preventiebeleid.
09.03.2023: Voorkómen ziekten betekent beleid richting meer bestaanszekerheid burger (1)
13.03.2023: Voorkómen ziekten betekent beleid richting meer bestaanszekerheid burger (2)
*****Doorgaan met beleid wat wél werkt. Zoals publiekscampagnes, het vastleggen van uren gymles, een verrijkte = verlengde schooldag o.a. voor sporten, gemeenten die zorgen voor gymlokalen zorg, publiekscampagnes zoals “Nederland in Beweging”, project buurtsportcoaches etc.
Publiekscampagnes moeten duidelijk maken dat mensen met te weinig beweging twintig tot dertig procent meer kans om kanker te krijgen, een hartaanval, beroerte of suikerziekte. Hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder spreekt van “een stille ramp” en zegt dat “hier nauwelijks maatschappelijk debat over is”.
Tot slot
Bewegen heeft ook een plek gekregen in het aan het Integraal Zorgakkoord gelieerde GALA.
Drie weken na VWS-introductie van “Nederland Beweegt” (VWS, 15 juni 2023) strandt het kabinet Rutte IV. Citaat slotzin NRC: “Het voornemen om met een sportwet te komen is dan al op de lange baan geschoven door VVD en CDA. Hoe de politiek Nederlanders in beweging zal krijgen, is aan het volgende kabinet. In (concept-) verkiezingsprogramma’s is het nauwelijks een thema. En zo begint alles weer van voren af aan.”
Piet van Loon, orthopeed en medeoprichter van Houding Netwerk Nederland zegt deze week in reactie op mijn laatste blog: “In direct mailcontact met minister Dijkgraaf over het verdwijnen van al deze kennis uit vele curricula in geneeskundig en opvoedkundig domein moest hij (hopelijk helaas) aangeven, dat het Ministerie alleen “stelselverantwoordelijk” is en zich niet mag bemoeien met de inhoud van het onderwijs. Natuurlijk is het toegeven aan de “gemakscultuur”, het ook willen hebben van auto’s Tv’s, computers, vliegvakanties, e-bikes etc. etc. oorzaak van dat het volk zelf ook haar weg naar gezond worden en blijven is gaan verlaten. Dat “Pennywise in het Onderwijs” weleens “Poundfoolish in de Zorg” zou kunnen worden, hadden de bedenkers van de Mammoetwet niet gedacht. De “gewone” dokters en onderwijzers zijn nu aan zet om het “voorkomen is beter dan genezen” bijna vanaf scratch weer op te bouwen.”
Het is de Zorgautoriteit die overigens deze maand in een 70 pagina’s tellend rapport stelt dat in het overheidsbeleid de gezondheid weer centraal moet komen te staan (Rapport “Stand van de zorg 2023”, NZa, 12 oktober 2023). Dit zou impliceren dat een volgend kabinet beleid maakt richting de aan het begrip gezondheid gerelateerde vijf impactvolle determinanten, waaronder bewegen. Nu eens niet praten, maar doen!
Waarvan nu dus akte.
Tot slot heeft de NRC het ministerie nog om een reactie gevraagd. Daarmee beëindig ik deze blog.
Reactie ministerie van VWS
|
Wederhoor Ministerie VWS ‘Meer geld nodig’ “Een woordvoerder van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport reageert namens demissionair minister Conny Helder (Langdurige zorg en sport, VVD), die formeel ook verantwoordelijk is voor het beleid van haar voorgangers. Onder meer ex-minister Tamara van Ark liet aan NRC weten beantwoording van vragen over te laten aan de huidige minister. Het ministerie is zich er „zeer bewust van” dat er meer geld nodig is dan de 100 miljoen die nu wordt uitgetrokken voor beweegbeleid, maar stelt dat het een „proces is dat tijd nodig heeft.” Wel is het ministerie er opgetogen over dat de laatste jaren beweging een plek heeft gekregen in diverse akkoorden, zoals het ‘Gezond en Actief Leven Akkoord’, het ‘Integraal Zorgakkoord’ en het Nationaal Preventieakkoord. Dat ministeries elkaar tegenwerken „herkent VWS niet”, zegt een woordvoerder. De ministeries van VWS en Onderwijs „weten elkaar goed te vinden” als het gaat om bewegingsonderwijs. Het ministerie erkent dat het percentage Nederlanders dat voldoende beweegt maar heel licht is gestegen sinds 2001, maar wil de resultaten niet „nihil” noemen. Zo bewegen bijvoorbeeld ouderen juist meer. Volgens het ministerie wordt beleid bij landelijke en lokale overheden „niet altijd op elkaar afgestemd” en is bewegen „geen onderdeel van de beleidsafwegingen die verschillende overheden maken”. Ook wordt „niet altijd van elkaar geleerd over wat wel en niet werkt.” De woordvoerder: „Dat komt deels omdat het stimuleren van bewegen een complex probleem is dat een breed scala aan beleidsdomeinen raakt, waardoor ook geen enkele partij zich echt verantwoordelijk voelt voor het geheel.” Om die reden is er in het actieplan ‘Nederland Beweegt’ volgens VWS veel aandacht voor samenwerking.” |
Eerdere blogs over preventie
31.05.2017: Gevraagd: minister van Gezondheidsbevordering (M/V) (kabinetsformatie)
16.08.2017: Voor deze film hoeft u niet naar de bioscoop (beeldmateriaal over preventie)
09.01.2018: Relatie opleidingsniveau en levensverwachting ongezond innig (risico lage SES)
29.01.2018: De nulde lijn (veel thuisarts.nl, maar niet iedereen is in staat tot zelfregie)
07.02.2018: Wie gaat uitvoering van het Nationaal Preventieakkoord betalen? (invoeren BOP)
28.05.2018: Schuldenproblematiek raakt ook het medisch domein (geen perspectief)
06.06.2018: De rol van de huisarts bij gecombineerde leefstijlinterventie (GLI per 2019)
21.06.2018: Gevolgen van veranderingen in zorg richting 2040 (RIVM Toekomst Verkenning)
24.06.2018: Bewegen, bewegen en bewegen… (beweegrichtlijn van de Gezondheidsraad)
02.09.2018: Water 0.0 (prima kraanwater, nul calorieën, niet in plastic, dus geen belasting voor milieu))
11.09.2018: Wordt de illegale drugsindustrie een bedreiging voor de volksgezondheid?
21.10.2018: Werken aan de agenda van de vooruitgang (zorgstelsel, burgerparticipatie, preventie)
10.11.2018: Alleen met interventies zijn problemen in achterstandswijken oplosbaar
20.11.2018: De noodzakelijke bijsluiter bij drugs (schade gezondheid door drugs)
26.11.2018: Nationaal Preventieakkoord: na bijstelling ambities versneld invoeren (urgentie)
07.12.2018: Maak ook bewegen en lichaamshouding van jeugd onderdeel van preventie
27.03.2019: Conflict binnen antirookorganisaties werkt contraproductief (conflict ANR en SRJ)
19.08.2019: Armoede, een weg te werken schandvlek (een voedingsbodem voor slecht ouderschap enz.)
23.08.2019: Dakloos (30.000!)
30.08.2019: Nieuwe richtlijn LDL-cholesterol biedt niemand een handvat (meerwaarde onbewezen)
05.06.2020: De wondere wereld van hoortoestellen (basisverzekering, wel geheel of deels bijbetalen)
09.07.2020: Preventie: een moeizame tocht van wieg tot graf (school, werk, thuis, ook sociaal)
16.07.2020: Druk op zorggroepen opgevoerd vaker het GLI-programma te organiseren (NZa)
25.08.2020: Rookgordijn (marketing tabaksindustrie + lobbycratie bij VVD stagneren SMR-beleid)
07.09.2020: Voor beter aanbod gezonde kindervoeding is daadkracht nodig (Unicef-onderzoek)
30.10.2020: Introduceer Nutri-Score met een belasting op ongezonde producten (de BOP als beleid)
17.12.2020: Tabaksfabrikanten: belastingontwijking én onrechtmatige vergoedingen (preventie)
10.04.2021: Aanpak preventie: benut het hele actieplan (multicausaal, integraal, vele wetten)
26.05.2021: Voor fitheid is inspanning nodig (bewegen loont, preventieakkoord, secundaire voordelen)
14.07.2021: Zet bij preventiemaatregelen leefomgeving op eerste plaats (belang stikstof, klimaat)
28.07.2021: Trukendoos Philip Morris nog niet uitgeput (schadelijke e-sigaret vermarkten)
17.08.2021: Preventiebeleid cardiometabole ziekten vraagt nieuwe invulling (GLI, bredere opzet, €€)
09.12.2021: Interventie wetswijziging bij gebruik en toepassing lachgas (eerst wet, dan routekaart)
21.12.2021: Verkleinen gezondheidsverschillen: kabinet Rutte IV aan zet (volgens coalitieakkoord)
07.03.2022: Passende preventieve zorg en maatschappelijke waarden: inhoud (1) (gezant)
09.03.2022: Passende preventieve zorg en maatschappelijke waarden: bekostiging (2) (BOP)
17.03.2022: Reflectie op speerpunten zorgkoers kabinet Rutte IV (3) (preventie = speerpunt 11)
22.03.2022: Obesitas: leefstijlaanpak, GLI+(?), operatie óf gewoon scherpere wetgeving?
28.03.2022: Proost! (NPA, alcoholtafel, problematisch alcoholgebruik, rol industrie, blurringbeleid)
12.04.2022: Staatssecretaris: preventie “een tandje bijschakelen”, wat betekent dat? (kabinet!)
12.06.2022: Aanpak stikstofcrisis ligt na 1 dag al onder vuur (protest LTO + VVD na 10 jaar stilstand)
26.07.2022: Bij financiering en uitvoering preventie ontbreekt focus (streefwaarde, netwerk, budget)
23.08.2022: Méér armoede schaadt gezondheid en levenskwaliteit (actie bij inflatie/energiecrisis)
19.09.2022: Stagnatie daling tabaks- en alcoholgebruik verklaarbaar, maar ook oplosbaar?
01.11.2022: Inspirerende artsen (09): Nico van der Lely (jeugd en alcohol + poli’s)
24.11.2022: Moedig statement KNMG-voorzitter over preventie (IZA: meer sociale determinanten)
05.12.2022: Uitstel wietexperiment mede in belang volksgezondheid (nadelen legalisering cannabis)
09.03.2023: Voorkómen ziekten betekent beleid richting meer bestaanszekerheid burger (1)
13.03.2023: Voorkómen ziekten betekent beleid richting meer bestaanszekerheid burger (2)
20.04.2023: Zorg voor publieke gezondheid hoort thuis bij alle departementen (Wpg/GGD)
06.07.2023: Campagne “Op je gezondheid?” kan kennis alcoholgebruik vergroten (+maatregelen)
18.07.2023: Aanpak obesitasepidemie: een puzzel te leggen (5 maatr.: indiv. + context + overheid)
25.09.2023: Wanneer leefomgeving gezondheid bedreigt, moet overheid optreden (ZSS/PFAS)
03.10.2023: Minister zegt dat bij bedreigen volksgezondheid die partij meebetaalt aan kosten
05.10.2023: Ook legaal gokken betekent gokken met gezondheid (rapport met 22 adviezen)