Vorige maand bracht de Nationaal Rapporteur Verslavingen een rapport uit over de gevolgen van het sinds 2021 legaliseren van het online gokken. Met naar nu blijkt als neveneffecten een toename van de omvang van de gokmarkt met als verwachting ook een groei van een evenredige toename in het aantal hoog-risico gokkers en gokverslaafden.
Deze groei van het aantal gokkers leidt tot gezondheidsschade (depressie/somberheid, suïcidaliteit, schulden, alcoholgebruik, werkuitval en criminaliteit) en schade aan de naasten van de gokkers. Jongvolwassenen zijn oververtegenwoordigd in de verschillende groepen gokkers.
Deze sombere bevindingen hebben in het rapport geleid tot 22 beleidsadviezen (rapport, pg.7) om het tij te keren.
In deze blog ga ik in op de leerpunten ten aanzien van preventie. Maar allereerst, wat staat er precies in het rapport?
Wat zijn de feiten in het rapport?
Bron: ‘Gokken met Gezondheid’, Rapport Nationaal Rapporteur Verslavingen, september 2023 + VWS Kamerbrief, 28 september 2023
|
“Sinds oktober 2021 is gokken legaal. Na het legaliseren van het online gokken is de markt sterker gegroeid dan was voorspeld. De Kansspelautoriteit (KSA) schatte de omvang van de illegale Nederlandse markt op ongeveer €580 miljoen, maar stelde dit in 2021 bij naar €814 miljoen. Sindsdien is het aantal aanbieders van kansspelen met een vergunning gestegen van 10 tot 21 in september 2023. Zij hebben samen tussen 1 oktober 2021 en 1 juli 2023 voor totaal voor €271 miljoen aan gokreclames ingekocht (dus circa 13 miljoen per maand). Voor gokreclames op televisie is €158 miljoen uitgegeven. De (zorgen over de) sterke zichtbaarheid van reclame heeft geleid tot een verbod op ongerichte reclame en sponsoring. Het verbod op ongerichte reclame, waaronder reclames op radio en televisie, ging op 1 juli 2023 in; het verbod op sponsoring wordt verwacht in 2025. Reclame op internet is grotendeels nog wel toegestaan. De KSA schatte het aantal actieve online gokkers bij legale aanbieders in 2022 op circa 762.000. Dat komt neer op 5,3 procent van de volwassen bevolking van Nederland. Het grootste deel daarvan (61%) speelde niet in de vier maanden voor de opening van de markt. Dat suggereert dat de opening van de markt niet alleen spelers bij illegale aanbieders heeft aangetrokken (het doel van het beleid), maar vooral ook nieuwe spelers heeft opgeleverd. Vermeldenswaardig is dat jongvolwassenen (18-23 jaar) oververtegenwoordigd zijn. Zo’n 21% van de spelersaccounts is van jongvolwassenen. Het aantal Nederlanders van 18 jaar en ouder dat in het afgelopen jaar online heeft gegokt is gestegen van 11% in 2022 naar 14% in 2023. In de leeftijdsgroep 18-34 jaar bedroeg dit percentage 21% in 2022 en 30% in 2023. Het aandeel hoog-risico online gokkers, gedefinieerd als mensen die gelogen hebben over de omvang van hun gokgedrag én de behoefte voelen om steeds meer geld in te zetten bij het gokken, ligt voor volwassenen op ongeveer 6% en voor jongvolwassenen op ongeveer 14%. De toename in hoog-risico gokkers is (nog) niet terug te zien in het aantal aanmeldingen bij de verslavingszorg. Onderzoek toont aan dat de online kansspelen in algemene zin risicovoller zijn dan de vormen waar op een fysieke locatie wordt gegokt. Het online gokken brengt in vergelijking met de offline kansspelen extra risico’s met zich mee onder andere vanwege de mogelijkheid om continu, anoniem te gokken, de lage drempel (de smartphone is altijd beschikbaar), het gemak om digitaal geld uit te geven, de relatief hoge snelheid van de aangeboden spelen, en de mogelijkheid om meerdere gokspelen op meerdere schermen tegelijk te spelen. Het verslavingspotentieel is het hoogst bij deelname aan online spelen waarbij de deelnemer zelf geen invloed heeft op de speluitkomst. Er zijn in de hele keten verbeteringen mogelijk en nodig bij het voorkómen van risicovol gokken tot en met het behandelen van gokverslaving, maar ook ten aanzien van maatregelen om persoonlijke en maatschappelijke schade te beperken. In dit advies richt ik mij daarom op de gehele keten; van universele preventie tot selectieve en geïndiceerde preventie, vroegsignalering en toeleiding tot en toegankelijkheid van hulp en zorg en de ontwikkeling van kwalitatief goede zorg. Het gaat hier zowel om maatregelen die de risico’s van de producten reduceren, reclame en marketing, interventies die gericht zijn op het individu en hun naasten, alsmede maatregelen om persoonlijke en maatschappelijke schade te beperken.” |
Beschouwing
Het is de rapporteur te prijzen dat ook hij, net als bij elke andere vorm van verslaving, pleit voor een ketenaanpak, waarbij uiteraard voor slachtoffers met een zorgvraag ook ruimte moet zijn voor kwalitatieve persoonsgerichte verslavingszorg. Dit is nu actueel bij gokverslaving, net als bijvoorbeeld al eerder bij verslaving voor roken, alcohol of andere drugs.
Het gokken in 2021 legaal maken had als achtergrond dat gokkers in een legale markt beter in beeld zouden zijn en met aangepaste regelgeving meer beschermd zouden zijn (besluit destijds). Zo wilde de overheid met dit nieuwe kansspelbeleid gokkers van illegale buitenlandse gokwebsites naar de sindsdien ogenschijnlijk (hier) legale ‘veilige’ Nederlands websites leiden. Die bescherming was verder vastgelegd in een verslavingspreventiebeleid met onder andere regels voor reclame en signalering van probleemgedrag. Dat ging zelfs zo ver dat het casino als kerntaak een zorgplicht kreeg toebedeeld met verwacht ingrijpen bij het vroeg signaleren van gokproblemen, bv. bij het verliezen van veel geld in een korte periode.
Al snel werd duidelijk dat die zorgplicht niet veel voorstelde (Pointer, 29 mei 2022 + Trimbos, 30 mei 2022). De term ‘papieren tijger’ valt bij het bespreken van de rol van de toezichthoudende autoriteit, de KSA (Volkskrant, 10 januari 2023 + Volkskrant, 13 januari 2023 + Volkskrant, 13 januari 2023). Want net als in de rook-en drugindustrie is de doelstelling van de gokindustrie marktuitbreiding (hier) met winststreven, met gelijktijdig steun van veel ingezet reclamegeld en een stevig Haags lobbycircuit.
Dat winststreven blijkt uit het feit dat de onlinegokbedrijven meer dan 1,1 miljard euro bij de onlinegokkers weghaalden. Die ontwikkeling zet zich door: in januari van dit jaar was het zogenoemde brutospelresultaat 124 miljoen euro, bijna 39 procent meer dan een jaar eerder (NOS, 12 september 2023).
De overheid is naïef geweest en heeft voor regulering juist de sector zelf een veel te grote rol gegeven. Ook dat was eerder al zichtbaar bij de uitwerking van het Nationaal Preventieakkoord (1 oktober 2023 + blog, 2020+ blog, 2021 + blog, 2022 + film, 2023).
Als de volksgezondheid in het geding is, dan conformeert de bedrijfssector zich toch aan de spelregels van de overheid? Het is de overheid die bv. hier bij gokken het maximum van de spelerslimiet zou moeten bepalen of het aantal mogelijke accounts van gokinschrijving.
Een opstelling waarbij een bedrijfssector zelf het eigen gedrag van leden moet gaan disciplineren, en zelfs aan thematafels mag verschijnen ter bepaling van dat beleid, zal nooit werken bij grote conflicterende belangen tussen economie en volksgezondheid. Het kabinet regeert, niet de lobby!
Het goede nieuws
De Nationaal Rapporteur Verslavingen heeft nu in zijn rapport de overheid 22 adviezen gegeven. Ik pak er twee uit:
Advies 8: Maak dat kansspelaanbieders in Nederland aansprakelijk gesteld kunnen worden indien de onderzoeks- en zorgplicht niet naar behoren wordt uitgevoerd.
Advies 9: Verbied spelen met een aantoonbaar zeer hoog risico of stel eisen om de risico’s te beperken.
Het goede nieuws is dat de aansprakelijkheidstelling (hier/hier) steeds vaker onderwerp van discussie is wanneer een bedrijf bewust een afgesproken wets- of spelregel niet nakomt met daardoor schade voor de gezondheid. Hier bij advies 8 is dat de afgesproken zorgplicht adequaat te handelen bij het signaleren van gokproblemen.
Recent meldt de minister van VWS in de 10e Els Borst Lezing dat bij lozing van schadelijke stoffen in het milieu en/of het bewust in de markt zetten van ongezonde producten de desbetreffende bedrijven mogen meebetalen aan gezondheidsschade (blog).
Nog recenter, de meerderheid in de Tweede Kamer steunt het VVD-plan te komen tot een landelijke registratiesysteem van alle bijtincidenten bij honden, waarbij ook eigenaren verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor de aangerichte schade, zoals medische kosten van plastische chirurgie (hier/hier).
Enzovoorts, de kosten van aantoonbare maatschappelijke gevolgschade komen immers steeds scherper in beeld.
Als voorkomen beter is dan genezen (preventie), dan zal aanbodregulatie bij te grote risico’s met scherpere regelgeving altijd een van hoekstenen van beleid zijn.
Tot slot, een citaat uit een column in de Volkskrant, 29 september 2023:
Citaat: ‘Desastreus!’, noemde nationaal rapporteur verslavingen Arnt Schellekens de legalisatie van de gokmarkt bij de presentatie van zijn rapport Gokken met Gezondheid. Onlinegokken veroorzaakt een groot sociaal probleem. Ingrijpen is noodzakelijk. Direct. Verslavingsexperts, gokdeskundigen en ook de Raad van State, ze hadden nog zo gewaarschuwd voor de enorme risico’s.
Eerdere blogs over preventie en rol van de overheid
31.05.2017: Gevraagd: minister van Gezondheidsbevordering (M/V) (kabinetsformatie)
16.08.2017: Voor deze film hoeft u niet naar de bioscoop (beeldmateriaal over preventie)
09.01.2018: Relatie opleidingsniveau en levensverwachting ongezond innig (risico lage SES)
29.01.2018: De nulde lijn (veel thuisarts.nl, maar niet iedereen is in staat tot zelfregie)
07.02.2018: Wie gaat uitvoering van het Nationaal Preventieakkoord betalen? (invoeren BOP)
28.05.2018: Schuldenproblematiek raakt ook het medisch domein (geen perspectief)
06.06.2018: De rol van de huisarts bij gecombineerde leefstijlinterventie (GLI per 2019)
21.06.2018: Gevolgen van veranderingen in zorg richting 2040 (RIVM Toekomst Verkenning)
24.06.2018: Bewegen, bewegen en bewegen… (beweegrichtlijn van de Gezondheidsraad)
02.09.2018: Water 0.0 (prima kraanwater, nul calorieën, niet in plastic, dus geen belasting voor milieu))
11.09.2018: Wordt de illegale drugsindustrie een bedreiging voor de volksgezondheid?
21.10.2018: Werken aan de agenda van de vooruitgang (zorgstelsel, burgerparticipatie, preventie)
10.11.2018: Alleen met interventies zijn problemen in achterstandswijken oplosbaar
20.11.2018: De noodzakelijke bijsluiter bij drugs (schade gezondheid door drugs)
26.11.2018: Nationaal Preventieakkoord: na bijstelling ambities versneld invoeren (urgentie)
07.12.2018: Maak ook bewegen en lichaamshouding van jeugd onderdeel van preventie
27.03.2019: Conflict binnen antirookorganisaties werkt contraproductief (conflict ANR en SRJ)
19.08.2019: Armoede, een weg te werken schandvlek (een voedingsbodem voor slecht ouderschap enz.)
23.08.2019: Dakloos (30.000!)
30.08.2019: Nieuwe richtlijn LDL-cholesterol biedt niemand een handvat (meerwaarde onbewezen)
05.06.2020: De wondere wereld van hoortoestellen (basisverzekering, wel geheel of deels bijbetalen)
09.07.2020: Preventie: een moeizame tocht van wieg tot graf (school, werk, thuis, ook sociaal)
16.07.2020: Druk op zorggroepen opgevoerd vaker het GLI-programma te organiseren (NZa)
25.08.2020: Rookgordijn (marketing tabaksindustrie + lobbycratie bij VVD stagneren SMR-beleid)
07.09.2020: Voor beter aanbod gezonde kindervoeding is daadkracht nodig (Unicef-onderzoek)
30.10.2020: Introduceer Nutri-Score met een belasting op ongezonde producten (de BOP als beleid)
17.12.2020: Tabaksfabrikanten: belastingontwijking én onrechtmatige vergoedingen (preventie)
10.04.2021: Aanpak preventie: benut het hele actieplan (multicausaal, integraal, vele wetten)
26.05.2021: Voor fitheid is inspanning nodig (bewegen loont, preventieakkoord, secundaire voordelen)
14.07.2021: Zet bij preventiemaatregelen leefomgeving op eerste plaats (belang stikstof, klimaat)
28.07.2021: Trukendoos Philip Morris nog niet uitgeput (schadelijke e-sigaret vermarkten)
17.08.2021: Preventiebeleid cardiometabole ziekten vraagt nieuwe invulling (GLI, bredere opzet, €€)
09.12.2021: Interventie wetswijziging bij gebruik en toepassing lachgas (eerst wet, dan routekaart)
21.12.2021: Verkleinen gezondheidsverschillen: kabinet Rutte IV aan zet (volgens coalitieakkoord)
07.03.2022: Passende preventieve zorg en maatschappelijke waarden: inhoud (1) (gezant)
09.03.2022: Passende preventieve zorg en maatschappelijke waarden: bekostiging (2) (BOP)
17.03.2022: Reflectie op speerpunten zorgkoers kabinet Rutte IV (3) (preventie = speerpunt 11)
22.03.2022: Obesitas: leefstijlaanpak, GLI+(?), operatie óf gewoon scherpere wetgeving?
28.03.2022: Proost! (NPA, alcoholtafel, problematisch alcoholgebruik, rol industrie, blurringbeleid)
12.04.2022: Staatssecretaris: preventie “een tandje bijschakelen”, wat betekent dat? (kabinet!)
12.06.2022: Aanpak stikstofcrisis ligt na 1 dag al onder vuur (protest LTO + VVD na 10 jaar stilstand)
26.07.2022: Bij financiering en uitvoering preventie ontbreekt focus (streefwaarde, netwerk, budget)
23.08.2022: Méér armoede schaadt gezondheid en levenskwaliteit (actie bij inflatie/energiecrisis)
19.09.2022: Stagnatie daling tabaks- en alcoholgebruik verklaarbaar, maar ook oplosbaar?
01.11.2022: Inspirerende artsen (09): Nico van der Lely (jeugd en alcohol + poli’s)
24.11.2022: Moedig statement KNMG-voorzitter over preventie (IZA: meer sociale determinanten)
05.12.2022: Uitstel wietexperiment mede in belang volksgezondheid (nadelen legalisering cannabis)
09.03.2023: Voorkómen ziekten betekent beleid richting meer bestaanszekerheid burger (1)
13.03.2023: Voorkómen ziekten betekent beleid richting meer bestaanszekerheid burger (2)
20.04.2023: Zorg voor publieke gezondheid hoort thuis bij alle departementen (Wpg/GGD)
06.07.2023: Campagne “Op je gezondheid?” kan kennis alcoholgebruik vergroten (+maatregelen)
18.07.2023: Aanpak obesitasepidemie: een puzzel te leggen (5 maatr.: indiv. + context + overheid)
25.09.2023: Wanneer leefomgeving gezondheid bedreigt, moet overheid optreden (ZSS/PFAS)
03.10.2023: Minister zegt dat bij bedreigen volksgezondheid die partij meebetaalt aan kosten