In elk beleidsstuk komt tegenwoordig het begrip passende zorg voor. Er gelden bij dit begrip volgens het Zorginstituut (advies) 4 basisprincipes:
- Het betekent alleen zorg bieden die echt werkt voor patiënten
- Het komt samen met de patiënt tot stand, dat betekent samen beslissen
- Het betekent de juiste zorg op de juiste plek, dichtbij waar het kan, verder weg als het moet
- Het gaat niet alleen over ziekte, maar over gezondheid, met kijken naar wat iemand nog wél kan als bijdrage aan kwaliteit van leven en met preventie
Eerdere blogs over passende zorg:
02.12.2020: Passende zorg zoekt passende bekostiging (1) (NZa ZiN rapport zorginhoud)
04.12.2020: Passende zorg zoekt passende bekostiging (2) (NZa ZiN rapport bekostiging/organisatie)
14.02.2022: Zorgplicht impliceert juiste inkoop van voldoende zorg (1) (tijdig, wet, ZV, rol IGJ, NZa)
16.02.2022: Zorgplicht impliceert juiste inkoop van voldoende zorg (2) (tijdig, wet, ZV, rol IGJ, NZa)
Deze blog gaat over het vierde basisprincipe van preventie bij passende zorg. Dan spreken we dus over passende preventieve zorg. Aanleiding tot schrijven was het door het Zorginstituut benoemen van een speciale gezant (Jan Kremer) bij het uitdragen van passende zorg. In een podcast (podcast, februari 2022) vertelt Kremer iets heel interessants, namelijk dat het bij passende zorg óók gaat over maatschappelijke waarden van de Nederlandse samenleving (Zorgvisie, 3 februari 2022).
Als voorbeelden noemt hij in de podcast naast de kwestie van toekomstige betaalbaarheid (blog), de nog “hardere muur” van het personeelstekort (“nieuwe mensen zijn op”), hardnekkige gezondheidsverschillen tussen wijken (blog), klimaatgassen, duurzaamheid en zingevingsvragen. Gaat het bij curatieve zorg vaak over de verplichte persoonsgerichte zorg, bij passende zorg tellen voortaan ook maatschappelijke waarden. Jan Kremer in de podcast: “we gaan op zoek naar een balans tussen ik (eigen deelbelang) en wij (gedeeld belang).”
Jan Kremer (Zorginstituut, 8 december 2021) vervolgt: “De afspraken vormen straks het kompas dat ons richting geeft. Het gaat om eerlijke en heldere besluitvorming, ook over wie de legitimiteit heeft om knopen door te hakken wanneer gezamenlijke doelen niet worden gehaald. De uitdaging is complex. Als je samen van a naar b moet en je weet waar b ligt, dan is het makkelijk om een plan te maken. De uitdaging bij Passende zorg is dat we nu nog niet precies weten waar b ligt. Het kader zal ieders rol in het proces van verandering duidelijk omschrijven, want Passende zorg is van ons allemaal.”
Wat betekent dit nu ten aanzien van begrenzing van de inhoud?
Deze nieuwe insteek maakt opnieuw duidelijk dat preventie vanuit het oogpunt van maatschappelijk belang veel breder is dan het streven naar een betere individuele BMI of LDL-cholesterol (blog). Ineens krijgt dan de leefomgeving, de context, belangrijke aandacht (blog en blog), wordt preventie een zaak van wieg tot graf (blog) en dan met name het belang van de eerste 1000 dagen van het leven (NRC, 20 augustus 2021 en Volkskrant, 25 februari 2022). Als die eerste 1000 dagen zo belangrijk zijn, dan is voor passende preventieve zorg extra aandacht nodig voor kindervoeding (blog), alsmede de lichaamshouding van het jonge kind (blog).
Zo blijft niet alleen de individuele leefstijl belangrijk, maar bij passende zorg zal politiek beleid op gebied van gezondheidszorg vaker (ook juridisch?) worden gewogen/getoetst als bijdrage aan een gezonde leefomgeving. Bijvoorbeeld wat betreft gezondere lucht (artikel, 27 september 2021).
Hoe warmer het op aarde wordt, hoe meer de voedselzekerheid onder druk komt te staan. Water en gezonde voeding, wat kan er in het kader van maatschappelijke waarde bij passende zorg als gedeeld belang nu nóg belangrijker zijn?
Wie bepaalt de grens en/of het onderwerp van passende zorg?
Om te beginnen een extreem voorbeeld. De dag dat ik dit schrijf roept (hier) het Rode Kruis uit een land, wat bij stevig doorrijden in 1 dag is te bereiken, om drinkwater en de meest basale medische artikelen. De afgelopen 24 uur heeft ook de agressor in dat land de grootste kerncentrale van Europa bestookt. Hierbij is de centrale inmiddels in het bezit van een land met ook nog eens het grootste kernwapenarsenaal. Oorlogsgeweld met een behoorlijke impact op gezondheid, mogelijk ook bij ons. Een bijdrage hier aan passende preventieve zorg gaat het voorstellingsvermogen, althans het mijne, te boven (Medisch Contact en Rijksoverheid)?
In Medisch Contact (4 maart 2022) meldt de voorzitter van NVBA dat arbeidsgerichte medische zorg een integraal onderdeel is van de zorg. Meldt tevens dat medische zorg tekortschiet als die zich beperkt tot diagnostiek en behandeling: citaat: “behandeling afgerond, baan kwijt” is geen incident, zegt de auteur en“herstel van functioneren in algemene zin, zeker ook in werk, moet een uitkomstmaat zijn van goede (medische) zorgverlening.” OK, en waar ligt híer de grens van passende arbo(preventieve/curatieve)zorg? Denk ook eens aan de gezondheidszorgaspecten bij het dossier van Tata Steel (2 februari 2022).
Eerder werd in Medisch Contact (18 november 2020) al eens uitgebreid stil gestaan bij het begrip “duurzaamheid”, een begrip wat Jan Kremer terecht schaart onder de maatschappelijke waarden van passende zorg. Daarbij kwam de medische sector zelf er niet zo best vanaf gezien het feit dat de sector in Nederland 6 tot 7 procent bijdraagt aan de nationale uitstoot van broeikasgassen. Er wordt gesproken over een ‘Green Deal Duurzame Zorg’ en het tonen van leiderschap (“duurzaam dokteren: pak die kans”, 17 februari 2021), maar in hoeverre is dit in deze omvang te relateren aan passende zorg en aan te pakken in de vele wetsregels van het huidige zorgstelsel?
Jan Kremer benoemt ook het personeelstekort in de zorg als te beschouwen maatschappelijke waarde bij afspraken over passende zorg. Iedereen weet dat de beschikbaarheid van voldoende zorgprofessionals nu al een knelpunt is en, erger, de komende jaren nog zal toenemen. De minister (Kamerbrief, 22 februari 2022) raamt het personeelstekort voor 2022 op ongeveer 49 duizend. Een tekort wat dreigt op te lopen tot bijna 117 duizend in 2030. Citaat minister: “combinatie van toenemende zorgvraag en schaarste op de arbeidsmarkt maakt het nodig dat we de zorg slimmer organiseren om ervoor te zorgen dat iedereen in Nederland goede zorg kan krijgen als dat nodig is.” Mijn vraag: kunnen zoveel extra ambities nu bij passende (preventieve) zorg dan wel gerealiseerd worden, terwijl de passende persoonsgerichte (curatieve) zorg, zo neem ik aan, toch óók door moet gaan?
Juist het behoud van aanwezig zorgpersoneel zou in geval voor de beroepsgroep van huisartsen veel meer prioriteit moeten krijgen, nu blijkt dat de afgelopen 10 jaar bijna 500 huisartsen voor hun 50ste jaar stopten met hun vak (Medisch Contact, 4 maart 2022). Wat een verlies van kennis, motivatie en menselijk kapitaal. Het probleem van tekort aan huisartsenzorg is eerder beschreven in blogs:
19.01.2018: Hoeveel huisartsen zijn er nodig? (voor de toekomst)
08.03.2018: Praktijkverkleining bij huisartsen: de randvoorwaarden (2) (559 miljoen nodig)
11.01.2021: Disbalans vraag en aanbod huisartsenzorg: de aanpak (1) (tekort fte huisarts)
13.01.2021: Disbalans vraag en aanbod huisartsenzorg: de aanpak nader beschouwd (2)
15.01.2021: Disbalans vraag en aanbod huisartsenzorg: zorgplicht onder toezicht (3) (NZa)
07.09.2021: Bij huisartsenzorg (b)lijkt eigenaarschap van secundair belang (2) (fout: van primair belang)
08.10.2021: Het hebben van een vaste huisarts leidt tot betere zorguitkomsten (3 indicatoren)
01.02.2022: Ruimtegebrek bij huisartspraktijken is opnieuw een actueel thema (Newcom enquête)
Al in 2017 gemeld dat de mate van beschikbaarheid van zorgverleners de toekomstige uitvoering van zorg zal kleuren (blog/blog).
Op twee voorbeelden van de preventierol bij passende zorg wil ik nog extra ingaan.
Voorbeeld I: het laatste rapport van het klimaatbureau van de Verenigde Naties (IPCC)
Het klimaatpanel van de Verenigde Naties (Intergovernmental Panel on Climate Change) heeft in haar laatste rapport (28 februari 2022) opnieuw gewaarschuwd hoe klimaatverandering ons leven gaat beïnvloeden (28 februari 2022: NRC + Volkskrant + Trouw). Stijging van temperatuur en zeespiegel gaat wereldwijd miljarden mensen treffen, ook Nederland. Op gebied van gezondheid gaat het dan met name op een extra risico op hittestress met ook hittedoden en doden door tropische ziekten, verminderde luchtkwaliteit als gevolg van natuurbranden, gebrek aan water en voedselonzekerheid met tekorten. Hoe warmer het op aarde wordt, hoe meer de voedselzekerheid onder druk komt te staan.
Water en gezonde voeding, wat kan er in het kader van maatschappelijke waarde bij passende zorg als gedeeld belang nu nóg belangrijker zijn?
Maar betekent dit nu ook dat andere ministeries dan VWS hier (eindelijk) met aangepaste regelgeving de kar van passende preventieve zorg gaan trekken en betalen (blog/blog)? Klimaatverandering met alle consequenties is bij uitstek het voorbeeld hoe de leefomgeving impact gaat krijgen op ieders fysieke en mentale gezondheid en welzijn, inclusief sterfgevallen.
Voorbeeld II: relatie gewasbeschermingsmiddelen en ziekte van Parkinson
Voor zover te beoordelen is de zorg voor Parkinsonpatiënten efficiënt, dat wil zeggen dat bij hun zorgbehoeften ook de goede dingen worden gedaan. Met dank aan o.a. ParkinsonNet als netwerk en aan de voortrekker van goede Parkinsonzorg, hoogleraar Bas Bloem. Maar is de Parkinsonzorg ook effectief, worden wel de goede dingen gedaan, nu er een verband lijkt te zijn tussen blootstelling aan gewasbeschermingsmiddelen en de kans op gezondheidsschade, zoals de ziekte van Parkinson (Gezondheidsraad, 29 juni 2020)? Citaat Bas Bloem, (Gelderlander, 29 september 2021): “Ook de ziekte van Parkinson groeit snel, het is de snelst groeiende hersenziekte ter wereld. En waar ik me heel erg druk om maak, is dat we die snelle groei op zijn minst voor een deel aan onszelf te danken hebben.”
Ons aller RIVM (18 november 2021) meldt: “er zijn aanwijzingen dat mensen die in het verleden lang met chemische stoffen hebben gewerkt, zoals telers met gewasbeschermingsmiddelen, een grotere kans hebben om ziekten te krijgen die het zenuwstelsel aantasten (neurodegeneratieve ziekten), zoals Parkinson en Alzheimer.” Volkskrant (18 november 2021): citaat: “Bij toelating wordt nu ook niet gekeken naar de effecten van een cocktail aan bestrijdingsmiddelen. We weten dus niet of goedgekeurde middelen A en B samen mogelijk wél gezondheidsschade opleveren. De Wageningse hoogleraar Violette Geissen leidt momenteel een groot Europees onderzoek dat beter inzicht moet geven in de effecten van landbouwgifcocktails.”
En dan, recent in Medisch Contact (10 februari 2022) verschijnt een artikel met de spreekwoordelijke titel “Parkinson als kanarie in de kolenmijn” waarin wordt gemeld dat “niet alleen bestrijdingsmiddelen, maar ook oplosmiddelen en luchtverontreiniging het ontstaan van Parkinson kunnen bevorderen. Oplosmiddelen zitten in allerlei dagelijkse producten zoals cosmetica, schoonmaakmiddelen, verf, schoenpoets, huidverzorgingsmiddelen – naar schatting 8 procent van de beroepsbevolking gebruikt ze regelmatig. Trichloorethyleen is een voorbeeld van zo’n giftig oplosmiddel waarvan vaststaat dat het is gelinkt aan de ziekte van Parkinson. Ook blootstelling aan luchtvervuiling beïnvloedt het beloop van de ziekte ongunstig, volgens recent onderzoek. Piepkleine giftige deeltjes die worden ingeademd, kunnen de normale beschermingsmechanismes van de hersenen omzeilen en directe schade aanrichten (einde citaat).”
Bas Bloem vindt dat de ziekte van Parkinson gezien kan worden als de kanarie in de kolenmijn omdat een toename van de incidentie zou kunnen duiden dat er veel gifstoffen in onze omgeving circuleren en die verhogen ook het risico op andere ziekten. “Pesticiden geven ook kinderkanker, luchtverontreiniging leidt ook tot een verhoogd risico op hart- en vaatziekten en vergroot de kans op de ziekte van Alzheimer.” Omdat preventie van Parkinson op bevolkingsniveau zeer goede effecten zal hebben, is het volgens Bloem nu tijd voor politieke actie. Anders gezegd: de effectiviteit van Parkinsonzorg wordt verhoogd als passende preventieve zorg zich richt op de leefomgeving en met name op een aanpassing van de toelatingsregels voor bestrijdingsmiddelen.
Tot slot
Preventiebeleid is nu te vrijblijvend en heeft een incidenteel karakter (blog + Zorgvisie, 21 mei 2021). Uit bovenstaande voorbeelden blijkt dat de zorg-VWS-component van het probleem niet altijd het belangrijkste item is.
Citaat Sociale Vraagstukken (4 november 2021): “Als het gaat om zaken waarvan het overduidelijk is dat het in ieders belang is, dan moet de overheid niet aarzelen om die maatregelen ook te treffen. Neem het tegengaan van de dramatische afname van biodiversiteit, de te hoge concentraties stik- en fijnstof in de lucht, of te veel zout en suiker in onze voeding. Als mensen zijn we onderdeel van een ecosysteem, waarvan alle onderdelen op elkaar inwerken. Een integrale preventie-aanpak houdt daarom in dat op meerdere fronten tegelijk acties ingezet moeten worden. In de kern heeft preventie te maken met werken aan bestaanszekerheid. Het gaat om het garanderen van de vereiste condities opdat mensen kunnen floreren (einde citaat).
In de eerdergenoemde podcast meldt Jan Kremer dat zijn functie als speciaal gezant passende zorg drieledig is. Hij gaat meedenken met beslissers (1), probeert te verbinden en samen met initiatieven te komen tot daden (2) en gaat dit jaar met alle partijen het kader passende zorg opstellen als handvest (3). Als Jan Kremer stelt dat “de uitdaging bij Passende zorg is dat we nu nog niet precies weten waar b ligt” (uitspraak zie boven) dan valt te hopen dat hij in het kader van passende preventieve zorg met gedeelde maatschappelijke waarden, als vierde basisprincipe van passende zorg, met name vele ministeries zal gaan bezoeken. Dit ligt fundamenteel anders bij de overige drie basisprincipes.
In mijn volgende blog ga ik in op de financiering van passende preventieve zorg, een net zo uitdagend onderwerp.
Wordt vervolgd!
Titel dan: Passende preventieve zorg en maatschappelijke waarden: de bekostiging (2)
Eerdere blogs over preventie
31.05.2017: Gevraagd: minister van Gezondheidsbevordering (M/V) (kabinetsformatie)
16.08.2017: Voor deze film hoeft u niet naar de bioscoop (beeldmateriaal over preventie)
09.01.2018: Relatie opleidingsniveau en levensverwachting ongezond innig (risico lage SES)
29.01.2018: De nulde lijn (veel thuisarts.nl, maar niet iedereen is in staat tot zelfregie)
07.02.2018: Wie gaat uitvoering van het Nationaal Preventieakkoord betalen? (invoeren BOP)
28.05.2018: Schuldenproblematiek raakt ook het medisch domein (geen perspectief)
06.06.2018: De rol van de huisarts bij gecombineerde leefstijlinterventie (GLI per 2019)
21.06.2018: Gevolgen van veranderingen in zorg richting 2040 (RIVM Toekomst Verkenning)
24.06.2018: Bewegen, bewegen en bewegen… (beweegrichtlijn van de Gezondheidsraad)
02.09.2018: Water 0.0 (prima kraanwater, nul calorieën, niet in plastic, dus geen belasting voor milieu))
11.09.2018: Wordt de illegale drugsindustrie een bedreiging voor de volksgezondheid?
21.10.2018: Werken aan de agenda van de vooruitgang (zorgstelsel, burgerparticipatie, preventie)
10.11.2018: Alleen met interventies zijn problemen in achterstandswijken oplosbaar
20.11.2018: De noodzakelijke bijsluiter bij drugs (schade gezondheid door drugs)
26.11.2018: Nationaal Preventieakkoord: na bijstelling ambities versneld invoeren (urgentie)
07.12.2018: Maak ook bewegen en lichaamshouding van jeugd onderdeel van preventie
27.03.2019: Conflict binnen antirookorganisaties werkt contraproductief (conflict ANR en SRJ)
19.08.2019: Armoede, een weg te werken schandvlek (een voedingsbodem voor slecht ouderschap enz.)
23.08.2019: Dakloos (30.000!)
30.08.2019: Nieuwe richtlijn LDL-cholesterol biedt niemand een handvat (meerwaarde onbewezen)
05.06.2020: De wondere wereld van hoortoestellen (basisverzekering, wel geheel of deels bijbetalen)
09.07.2020: Preventie: een moeizame tocht van wieg tot graf (school, werk, thuis, ook sociaal)
16.07.2020: Druk op zorggroepen opgevoerd vaker het GLI-programma te organiseren (NZa)
25.08.2020: Rookgordijn (marketing tabaksindustrie + lobbycratie bij VVD stagneren SMR-beleid)
07.09.2020: Voor beter aanbod gezonde kindervoeding is daadkracht nodig (Unicef-onderzoek)
30.10.2020: Introduceer Nutri-Score met een belasting op ongezonde producten (de BOP als beleid)
17.12.2020: Tabaksfabrikanten: belastingontwijking én onrechtmatige vergoedingen (preventie)
10.04.2021: Aanpak preventie: benut het hele actieplan (multicausaal, integraal, vele wetten)
26.05.2021: Voor fitheid is inspanning nodig (bewegen loont, preventieakkoord, secundaire voordelen)
14.07.2021: Zet bij preventiemaatregelen leefomgeving op eerste plaats (belang stikstof, klimaat)
28.07.2021: Trukendoos Philip Morris nog niet uitgeput (schadelijke e-sigaret vermarkten)
17.08.2021: Preventiebeleid cardiometabole ziekten vraagt nieuwe invulling (GLI, bredere opzet, €€)
09.12.2021: Interventie wetswijziging bij gebruik en toepassing lachgas (eerst wet, dan routekaart)
21.12.2021: Verkleinen gezondheidsverschillen: kabinet Rutte IV aan zet (volgens coalitieakkoord)