Zorgkloof huisartsenzorg niet oplosbaar met aanpassing opleidingscapaciteit

Citaat FTM: “De lange wachtrij komt niet uit de lucht vallen. In 2018 voorspelde het NIVEL dat in 2028 bijna 80 procent van de regio’s te maken krijgt met een huisartsentekort. Ondanks de stevige waarschuwing is de situatie niet verbeterd. Integendeel, stelt de LHV: ‘Het aantal huisartsen dat nodig is om die tekorten te verhelpen groeit nog altijd,’ zegt een woordvoerder. ‘De vraag naar huisartsenzorg stijgt namelijk harder dan verwacht doordat patiënten elders in de zorg vastlopen, zoals in de GGZ, of omdat mensen langer thuis wonen en onder de zorg van de huisarts blijven vallen.’

Citaten: “Een aantal bedreigingen voor de balans tussen vraag en aanbod van de huisartsenzorg overstijgen de regiogrenzen en zijn landelijk te noemen. In vrijwel alle regio’s wordt bij minstens driekwart van de huisartsenpraktijken de werkdruk onder huisartsen als te hoog ervaren. Voor doktersassistenten geldt dit voor minstens de helft van de huisartsenpraktijken in een regio. En in nagenoeg alle regio’s geeft minstens 50% (gemiddeld 64%) van de huisartsenpraktijken aan de noodzakelijke werkzaamheden niet af te krijgen binnen de reguliere werktijd. Op basis van de prognoses van vraag en aanbod van huisartsen voor 2023 en 2028 kan niet vastgesteld worden of op landelijk niveau de huisartsenzorg wel of niet in balans is. Het lage vraagscenario heeft namelijk als uitkomst van de toekomstprognoses een aantal regio’s dat overschotten verwacht en een aantal regio’s dat tekorten verwacht, op landelijk niveau lijkt sprake van een balans te zijn. Het hoge vraagscenario daarentegen heeft als uitkomsten van de toekomstprognoses dat nagenoeg alle regio’s tekorten verwachten, ofwel een disbalans op landelijk en regionaal niveau. Het inschatten van de parameters die de vraag beïnvloeden bepaalt dus in grote mate de balans tussen vraag en aanbod binnen de huisartsenzorg.”

“Er zijn meer huisartsen geregistreerd (14.751 per 1-1-2022) dan er werkzaam zijn: ongeveer 91% van de geregistreerde huisartsen is werkzaam. Eind 2021 zijn er 13.492 werkzame huisartsen (NIVEL), eind 2011 waren dat er 10.851. Dat is een stijging van 24,3% in 10 jaar, gemiddeld 2,4% per jaar. Sinds de vorige raming (2019) zijn er 5,7% meer werkzame huisartsen.”

“Het advies voor de opleiding tot huisarts is om de jaarlijkse instroom op te hogen naar 1.190 aios.

De belangrijkste ontwikkelingen die aan dit advies ten grondslag liggen, zijn de volgende:

• De stijgende zorgvraag vanwege demografische veranderingen, met name de vergrijzing van de patiëntenpopulatie.

• De verwachting dat er meer substitutie van taken zal zijn naar de huisarts vanuit de tweede lijn.

• De diverse signalen over de toenemende werkdruk onder huisartsen, waaronder het hoge percentage afgestudeerden dat al 15 jaar na het behalen van het einddiploma is uitgestroomd.

• Het achterblijven van de instroom in de opleiding bij het geadviseerde en beschikbaar gestelde aantal opleidingsplaatsen.

Punten van aandacht

Er zijn kanttekeningen te plaatsen bij de realiseerbaarheid van dit advies. Passend beleid op het gebied van de kerntaken en de randvoorwaarden voor het huisartsenvak van zowel de overheid als de beroepsgroep zelf is nodig om de arbeidsmarkt voor huisartsen weer aantrekkelijk en evenwichtig te maken.”

Citaten: “Om over 18 jaar evenwicht te bereiken tussen de vraag naar en het aanbod van huisartsen zal het nodig zijn de komende jaren naar schatting 1.190 aios per jaar in de opleiding te laten instromen. De belangrijkste ontwikkelingen, die hebben bijgedragen aan de uitkomsten, zijn de volgende:

·      De stijgende zorgvraag vanwege demografische veranderingen, met name bepaald door de vergrijzing van de patiëntenpopulatie.

·      Horizontale substitutie: de verwachting is dat er meer gesubstitueerd gaat worden naar de huisarts. Relatief eenvoudige zorg en behandeling uit de tweede lijn wordt vaker door de huisarts uit- gevoerd. Ook de nacontrole bij patiënten die in het ziekenhuis behandeld zijn, vindt vaker bij de huisarts plaats.

·      De arbeidstijdverandering: In 2019 werd geconstateerd dat er verschillende signalen waren dat de werkdruk onder huisartsen aan het toenemen was en dat zij dit proberen te compenseren door meer uren per fte te werken; 1 fte bedroeg gemiddeld 59 uur (NIVEL). Deze ontwikkeling lijkt zich voort te zetten.

·      Opvallend is dat vooral het percentage afgestudeerden dat 15 jaar na het behalen van het einddiploma werkzaam is in Nederland als huisarts, een sterkere uitstroom laat zien vergeleken met de twee vorige ramingen.

Naast deze ontwikkelingen worden ook ontwikkelingen meegenomen die onderhevig zijn aan beleid en daardoor redelijk onzeker zijn. Dit zijn ontwikkelingen die de huisartsgeneeskunde kunnen laten groeien (AM: MTVP-blog), of juist kunnen laten krimpen (meer substitutie naar andere beroepen).

Bepalende factoren in dit advies

Het aanbod werkzame huisartsen is sinds de vorige raming met 5,7% gegroeid. Om dit aanbod op peil te houden is meer instroom in de opleidingen nodig. Ondanks alle inspanningen en aanzienlijke groei in het aantal opleidingen, zien we een stagnatie optreden in de groei en blijft het aantal op te leiden huisartsen fors achter op het advies uit 2019. Ook is berekend dat 28% van de werkzame huisartsen de komende 10 jaar uit het vak uitstroomt. Dit komt voornamelijk door pensionering, maar ook door vertrek vóór de pensioengerechtigde leeftijd. Dit betreft meer mannen (36%) dan vrouwen (16%).
De zorgvraag stijgt verder vanwege vergrijzing van de patiëntenpopulatie, maar ook door sociaal (maatschappelijke) ontwikkelingen. Hierdoor groeit de zorgvraag de komende 10 jaar met 10,8%.

Verder benadrukken de experts dat de arbeidsmarkt voor huisartsen weer beter in balans kan komen als meer huisartsen zich binden aan een vaste populatie (al dan niet als praktijkhouder). Dit moet samengaan met verlichting van de werkdruk door ‘meer tijd voor de patiënt’ en een betere afbakening van de kerntaken (AM: LHV, 2022) die horen bij de medisch generalistische zorg die huisartsen willen bieden. Dit vraagt om passend beleid van zowel de overheid als de beroepsgroep zelf.”

Vraag 6: Klopt het dat u het totaal aantal opleidingsplaatsen voor huisartsen bepaalt na het advies van het Capaciteitsorgaan?

Antwoord 6: “Ik bepaal het instroommaximum op basis van het advies van het Capaciteitsorgaan in combinatie met de reële opleidingscapaciteit in het land, zoals deze is afgestemd met de opleidingsinstituten.”

Vraag 7: Kunt u aangeven wat de huidige verdeling is over de academische ziekenhuizen en wie dat bepaalt? Wat is de rol van de werkgever van artsen in opleiding (de stichting SBOH)? Kunt u aangeven welke criteria daarbij worden toegepast om tot een verdeling te komen? In hoeverre worden algemene ziekenhuizen en topklinische ziekenhuizen betrokken in de opleiding?

Antwoord 7: “In de onderstaande tabel ziet u het aantal aiossen dat in 2022 in opleiding was tot huisarts, opgedeeld per opleidingsinstituut/UMC (totaal: 2.404). De opleidingscapaciteit is gebaseerd op het aantal inwoners in de regio van het betreffende UMC. Bij groei van de opleidingscapaciteit wordt ook gekeken naar het aantal beschikbare (potentiële) huisartsopleiders in de regio. De SBOH speelt geen rol bij deze verdeling. De verdeling wordt bepaald door de hoofden van de huisartsinstituten (Huisartsopleiding Nederland) gerelateerd aan de omvang van de regio behorende bij het UMC. De SBOH is werkgever, financier en partner voor artsenberoepen buiten het ziekenhuis. De huisartsenopleiding is gekoppeld aan één van de opleidingsinstituten. De opleiding bestaat uit opleidingsperiodes in de praktijk van een huisartsopleider in jaar 1 en 3 en in jaar 2 een verplichte klinische stage en stages in andere zorginstellingen. Algemene ziekenhuizen en topklinische ziekenhuizen kunnen in de opleiding betrokken zijn als stage-instellingen.”

Citaten: “Tussen 2015 en 2020 was het aantal opleidingsplekken 750. Maar het lukte tussen 2015 en 2020 zeker niet altijd om de plekken ook daadwerkelijk aan de man te brengen. In 2021 werd het aantal opleidingsplekken verhoogd naar 820, en in 2022 steeg het verder naar 850. Van de plekken in 2022 werden er slechts 776 gevuld, maar om het in perspectief te plaatsen: de aios huisartsgeneeskunde vormden wel meer dan 30% van het totale aantal aios dat in dat jaar de opleiding startte.

Recentelijk gaf het Capaciteitsorgaan in het Capaciteitsplan 2024-2027 een aantal nieuwe adviezen: Voor komend jaar geldt het advies om 1190 nieuwe huisartsen op te leiden. Dat is een meer dan forse ophoging. Je kunt je afvragen of dat nou echt hout snijdt, krijgen we die plekken wel vol? En belangrijker, hebben we die aantallen ook echt nodig? Of hebben we eerst andere problemen op te lossen? Veel huisartsen overwegen om vroegtijdig uit het vak te stappen, en dat zijn –helaas- niet alleen de oudere huisartsen, het gaat ook over collega’s die pas 5 of 10 jaar in het vak zitten (AM:pg.12); een fenomeen dat de laatste tijd ook in Engeland in toenemende mate gezien wordt. Waarom precies is nog niet heel goed bekend, en dus ook niet wat dit zou kunnen voorkomen. Meer nadruk op opleidingsplekken lijkt dan op dweilen met de kraan open. Er moet dus veel meer aandacht naar hoe we de problemen van zittende huisartsen oplossen, en ons niet blindstaren op toekomstige extra plekken die voorlopig nog niet gevuld zijn en voorlopig ook nog geen huisartsen afleveren. 

Onder welke condities willen en kunnen huisartsen wel met plezier hun vak blijven uitoefenen. Investering in de zittende groep is cruciaal om het benodigde aantal huisartsen alleen al op peil te houden. Niet meer substitutie naar de eerste lijn, maar van de eerste lijn. Een deel van de druk op de huisarts in de eerstelijn kan misschien beter worden opgevuld door de inzet van generalistisch denkende en werkende specialisten die in het netwerk buiten het ziekenhuis een belangrijke rol kunnen spelen. De generalist, huisarts of specialist ouderengeneeskunde houdt dan de regie of het hoofdbehandelaarschap, ziekenhuiszorg hoeft veel minder ingeschakeld, het ontlast het werk van de huisarts, en het komt tegemoet aan de wensen van artsen die graag medisch specialist willen worden.    

De huisarts is geen afvalputje. Wat in ieder geval moet worden voorkomen is dat meer huisartsen worden opgeleid omdat de rest van het zorgsysteem niet goed functioneert. Dan kweken we huisartsen die doekjes zijn voor het bloeden: dus niet meer huisartsen met meer tijd voor administratie, maar de administratieve lasten beperken; niet meer huisartsen om begripvol te praten en intermediair te zijn voor patiënten die tegen de wachttijden voor specialistische zorg of GGZ zorg oplopen, maar het probleem daar laten oplossen; en niet meer huisartsen om alle klusjes te doen die door anderen op het bordje van de huisarts worden geschoven, maar vooral zelf heldere keuzes in maken en de grenzen aangeven. 

Zorg dat huisartsen niet uitstromen.  We hebben in Nederland inmiddels 15.000 huisartsen, dat zou best wel eens genoeg kunnen zijn. Laten we er vooral voor zorgen dat de huidige huisartsen niet uitstromen, dat het vak weer aantrekkelijker wordt zodat de zittende huisarts met meer plezier een paar uur extra werkt, en dat een fulltime werkende huisarts weer voor een paar duizend Nederlanders kan zorgen. Dat lijkt urgenter dan opleidingsplekken te creëren die mogelijk niet gevuld gaan worden en de aandacht afleiden van de echte problemen.”