Actueel is in korte tijd de aandacht voor stoffen in het milieu die schade toebrengen aan gezondheid van burgers. In deze maand september 2023 passeerde wederom nieuws omtrent de correlatie tussen pesticiden en het krijgen van de ziekte van Parkinson (NOS, 15 september 2023 + NRC, 21 september 2023), kwam naar voren dat het water in plassen en sloten in een omtrek van zeker 15 kilometer rond de fabriek van Chemours in Dordrecht zeer ernstig verontreinigd is met poly- en perfluoralkylstof/PFAS (NOS, 4 september 2023 + Volkskrant, 18 september 2023) en werd een nieuw hoofdstuk geschreven in onderzoek naar gezondheid voor burgers in de leefomgeving van Tata Steel in de IJmond (RIVM, 22 september 2023 + NRC, 22 september 2023).
In deze blog ga ik in op deze drie meldingen deze maand september en kijk daarbij ook naar het overheidsbeleid.
Correlatie/relatie pesticiden en Parkinson: wat is het probleem?
Niet alleen bestrijdingsmiddelen (tuinbouw/landbouw), maar ook oplosmiddelen en luchtverontreiniging kunnen het ontstaan van Parkinson bevorderen. Oplosmiddelen zitten in allerlei dagelijkse producten zoals cosmetica, schoonmaakmiddelen, verf, schoenpoets, huidverzorgingsmiddelen – naar schatting 8 procent van de beroepsbevolking gebruikt ze regelmatig (hier). Trichloorethyleen is een voorbeeld van zo’n giftig oplosmiddel waarvan vaststaat dat het is gelinkt aan de ziekte van Parkinson. Bekende pesticiden als bestrijdingsmiddelen zijn/waren Roundup, Mancozeb , Paraquat en glysofaat.
Momenteel zijn er 63 duizend mensen met Parkinson en M. Parkinson is tevens de snelst groeiende hersenziekte ter wereld. Regionale verschillen qua prevalentie wordt als deelbewijs gezien dat iemands leefomgeving een rol speelt bij het ontstaan (RIVM: hier + hier). Het aantal patiënten met Parkinson en parkinsonisme (varianten van Parkinson) is in Nederland is in tien jaar tijd met 30 procent toegenomen.
Dat de landbouw minder afhankelijk moet worden van chemische gewasbeschermingsmiddelen, vond de Gezondheidsraad al in 2020 (hier).
De meest effectieve symptoombestrijding – levodopa – is meer dan 50 jaar oud, maar pakt de onderliggende voortschrijdende ziekte niet aan.
Een belangrijke ontwikkeling bij de aanpak zijn de oprichting van PACT (Prevent, Advocate for, Care en Treat) en het meer bekendheid geven aan de problematiek via de boeken ‘Ending Parkinson’s Disease’ en ‘De parkinsonpandemie’. Met als inzet:
- Een gezondere leefomgeving te creëren, vrij van pesticiden en andere stoffen die in verband worden gebracht met parkinson
- Gezondere leefgewoonten aan te leren (leefstijlgeneeskunde)
- De benodigde interdisciplinaire zorg voor een grotere groep mensen toegankelijk te maken
- Volop in te zetten op wetenschappelijk onderzoek naar nieuwe behandelingen om de progressie van de ziekte te vertragen en uiteindelijk te genezen
Bij alle aandacht voor dit onderwerp (hier) mag de naam van de Nijmeegse hoogleraar Bas Bloem voor zijn baanbrekende bijdragen niet ontbreken.
PFAS bij Chemours in Dordrecht: wat is het probleem?
Zeker 15 kilometer rond de chemische fabriek Chemours is het water in plassen en sloten zeer ernstig verontreinigd (Zembla, 15 juni 2023 + NOS, 29 juni 2023). De concentraties liggen in het hele gebied ver boven de norm die het RIVM veilig acht, blijkt uit metingen van het oppervlaktewater door Waterschap Rivierenland. Op een kilometer van de fabriek, waar een nieuwbouwwijk wordt gebouwd, zijn PFOA-concentraties in het water gemeten die gemiddeld zelfs ‘13 duizend keer’ boven de norm liggen. Experts zeggen dat zij deze concentraties van PFOA en GenX nog nooit eerder hebben gezien in oppervlaktewater. PFOA en GenX zijn twee van de ongeveer 5000 verschillende soorten PFAS die in omloop zijn (RIVM).
Het nieuws van september is dat een groep van bijna 3000 mensen in en rond Dordrecht aangifte heeft gedaan tegen de directie van de chemiefabriek (hier + hier + hier + hier). Zij houden het bedrijf en de leidinggevenden verantwoordelijk voor vervuiling met PFAS en beschuldigen Chemours ervan dat het die vervuiling jaren onder de pet heeft gehouden.
Blootstelling aan te veel PFAS zou op gebied van gezondheid een grotere kans geven op immuunziekten, kanker en onvruchtbaarheid. PFAS verspreiden zich overigens via water, bodem en lucht. Zo komen PFAS ook in het lichaam terecht via bijvoorbeeld drinkwater en/of voedsel (mededeling overheid). En dat, zo blijkt, niet alleen bij burgers woonachtig in de omgeving van Dordrecht (RIVM, 6 juli 2023 + nieuwsbericht + rapport)!
Uitstoot van fijnstof en stikstofdioxides van Tata Steel: wat is het probleem?
Tata Steel maakt hoogwaardige staal, maar is de grootste CO₂-uitstoter van Nederland (Urgenda). Het slepende dossier kreeg deze maand een nieuw bewijsstuk nu het RIVM heeft aangetoond dat omwonenden van Tata Steel meer kans op gezondheidsklachten door de uitstoot van de staalfabriek (RIVM, 22 september 2023 + rapport + NOS, 22 september 2023 + NRC, 22 september 2023). De levensverwachting in de regio is 2,5 maand korter dan in de rest van het land als gevolg van de nabijheid van de fabriek. Ook is 4 procent van de toekomstige longkankergevallen in de regio toe te schrijven aan de huidige uitstoot van Tata Steel, en 3 procent van de astmagevallen bij kinderen onder de achttien jaar.
Het RIVM onderzocht hierbij in hoeverre de huidige uitstoot van verschillende stoffen naar de lucht effect heeft op de gezondheid van omwonenden. Dit is gedaan door de effecten van meerdere stoffen en hinder door stof, geluid en stank in samenhang te bekijken, zoals de hoeveelheid fijnstof, stikstofdioxide, PAK (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen) en metalen in de directe leefomgeving. Vooral de uitstoot van fijnstof, stikstofoxiden en de hinder door stof, stank en geluid vergroten de kans op gezondheidseffecten. De RIVM-conclusie deze maand is dan ook dat de meeste winst voor de gezondheid is te bereiken door de uitstoot van stof, stank, geluid, fijnstof en stikstofoxiden te verminderen, zodat de blootstelling in de leefomgeving afneemt. Verder is er nog gezondheidswinst te halen door de uitstoot van PAK en lood te verminderen.
Overigens loopt er tegen Tata Steel een met Chemours vergelijkbare strafrechtelijke procedure. Advocate Bénédicte Ficq deed in mei 2021 namens 800 personen en tien stichtingen aangifte van strafbare feiten door de staalfabrikant. Later groeide de groep aangevers tot 1100 personen. Het Openbaar Ministerie maakte in februari 2022 bekend dat na bestudering van alle stukken inderdaad een strafrechtelijk onderzoek van start ging, tegen Tata Steel en diens restproductverwerker. Inmiddels loopt dat onderzoek zo’n anderhalf jaar. Het OM doet tussentijds geen mededelingen over de stand van zaken.
Beleid en aanpak
Er zijn veel ziekmakende factoren in onze leefomgeving. Factoren die worden onderzocht door een van onze kennisinstituten (RIVM). Bij alle hiervoor genoemde schadelijke stoffen, heeft het RIVM zich recent uitgesproken (een/twee/drie).
Wat betreft de schadelijke neveneffecten van bestrijdingsmiddelen worden de teugels aangetrokken door de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA). Begin dit jaar kwam de erkenning van de EFSA dat het verband tussen Parkinson en pesticiden onvoldoende getest werd bij de toelating tot de markt van huidige bestrijdingsmiddelen. Zodat de EFSA nu het toelatingsbeleid van pesticiden gaat uitbreiden om zo beter zicht te krijgen op mogelijke verbanden tussen pesticiden en het ontstaan van de ziekte van Parkinson (Bericht, 25 januari 2023). Dit zal consequenties hebben voor gewas- en gezondheidsbescherming.
Wat betreft PFAS, een nieuwe studie toont óók aan dat maar liefst 92 procent van de onderzoeken die bewijzen dat PFAS gezondheidsschade veroorzaakt, verschijnt zonder persbericht. Daardoor krijgen deze conclusies weinig of geen aandacht van de media (Scientias, 23 juli 2023).
Daarnaast zijn er nog 1700 andere zeer zorgwekkende stoffen (ZZS) in omloop (hier + hier + hier), zonder structurele en continue monitoring van hun voorkomen in lucht, water en bodem. Er is geen overzicht op het gebruik en de emissies van deze zeer zorgwekkende stoffen (Rijksoverheid, 3 juni 2022 + Binnenlands Bestuur, 8 juni 2022).
Verder is er ook geen overzicht van alle bedrijven die een vergunning hebben om PFAS te lozen of uit te stoten. Ook is in het Handboek Milieuprijzen 2023 nog niet de milieuprijs opgenomen van juist PFAS.
De Onderzoeksraad voor de Veiligheid (rapport, 13 april 2023) komt in het rapport “Industrie en omwonenden” tot de conclusie dat hier in een ‘ongelijk speelveld’ de gezondheid van burgers niet altijd goed wordt beschermd. Dit beeld wordt bevestigd door een ervaren toxicoloog, die al 49 jaar onderzoek doet naar de gevolgen van niet-afbreekbare stoffen, zoals PFAS. Uit dat recente artikel in ‘Follow The Money’ enkele citaten…
Artikel FTM met onder andere interview met toxicoloog Jacob de Boer (FTM, 17 september 2023)
|
Citaten: “Jacob de Boer wil dat de productie van die groep chemicaliën van niet-afbreekbare stoffen, zoals PFAS zo snel mogelijk wordt gestopt. Ook pleit hij voor steviger toezicht op de chemische industrie. ‘Het kan niet zo zijn dat bedrijven zichzelf controleren. Dat is de kat op het spek binden.’ PFAS is een door de mens gemaakte groep van chemicaliën die kan leiden tot kanker en andere ziektes. Ze worden ook wel forever chemicals genoemd, omdat ze niet afbreken in het milieu, en zich ophopen in het menselijk lichaam. In september 2015 publiceerde Follow the Money als eerste over de mogelijke vervuiling bij Chemours, waarna een reeks onderzoeken volgde. Inmiddels heeft de fabriek de uitstoot van PFAS sterk teruggebracht. Wel is er sprake van ernstige vervuiling van de grond en het water, door jarenlang uitstoot van PFAS waarvoor het bedrijf een vergunning had. Uit onderzoek blijkt dat PFAS inmiddels overal opduiken. Bij de Europese Unie ligt een voorstel – mede op initiatief van Nederland – om het gebruik van PFAS binnen een paar jaar te verbieden. De chemische industrie is een lobby begonnen om dit te voorkomen. Het RIVM zegt dat gezondheidsrisico’s voor mensen die in de buurt van Chemours wonen, niet zijn uit te sluiten. De afgelopen maanden was de PFAS-vervuiling door Chemours opnieuw groot nieuws. Aanleiding was de Zembla-uitzending ‘De pfas-doofpot’ in juni van dit jaar. Het televisieprogramma zette interne documenten van het chemiebedrijf op een rijtje en stelde vast dat Chemours jarenlang verzuimde om cruciale informatie over de gevaren van pfas met de autoriteiten te delen, een stelling die het bedrijf overigens bestrijdt. Emeritus-hoogleraar De Boer snapt de verontwaardiging goed. Hij vindt dat het gebruik van PFAS zo snel mogelijk moet stoppen, en dat Chemours de eerste verantwoordelijkheid draagt voor deze vervuiling. Maar hij wijst ook nadrukkelijk op overheidsinstanties: milieudiensten, provincies en gemeenten. ‘Chemours heeft veertig jaar lang met een vergunning grote hoeveelheden PFAS in de lucht en in de rivier kunnen lozen.’ De Boer vindt de Nederlandse milieudiensten ‘niet sterk’, Ze lijden volgens hem onder gebrek aan mankracht en financiën, waardoor ze de ‘onderliggend partij zijn’. Hij vreest dat er niet veel zal veranderen, ‘zeker niet nu er een nieuwe ronde van bezuinigingen aankomt’. En dat betreurt hij. ‘De overheid moet zorgen voor schoon water en schone lucht. De controle daarop mag je niet in handen geven van partijen die er geld aan kan verdienen. Dat is de kat op het spek binden.’ De Boer wil dus dat het gebruik van PFAS zo snel mogelijk stopt. Maar vertegenwoordigers van Chemours brengen daar tegenin dat PFAS nodig is bij tal van industriële toepassingen, zoals de productie van microchips, elektrische auto’s en medische producten. We kunnen niet zonder PFAS, stelden ze tijdens recente hoorzittingen in de Tweede Kamer en de provincie Zuid Holland. Hij vindt dat een onzinargument. ‘De industrie is er goed in om met voorbeelden uit de medische wetenschap te komen. Ze roepen altijd: het kan niet want stoffen zijn essentieel. Maar als er dan druk komt, zijn er ineens wel alternatieven, de chemische sector is zo creatief.’ Gerelateerde artikelen bij FTM Het verborgen pfas-probleem waaraan niemand iets doet Chemielobby zet vol in op ondermijning van Europees pfas-verbod |
De rol van de overheid
De zorgplicht voor het beschermen en het verbeteren van het leefmilieu is neergelegd in artikel 21 van de Grondwet. De maatregelen die ter voldoening aan deze zorgplicht zijn getroffen, zijn neergelegd in het stelsel van wet- en regelgeving waaronder de Wet milieubeheer, de Wet bodembescherming, de Waterwet en de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Het is een complexe materie, zo blijkt ook uit de antwoorden van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (Antwoorden op Kamervragen over berichtgeving omtrent PFAS, 14 september 2023).
Ook bij nieuwe aanvullende wetgeving, hier over een wet die bedrijven verplicht verantwoord te ondernemen, de IMVO (hier + hier + hier + hier), zijn tegenkrachten actief, die niet primair opkomen voor het belang van gezondheid van burgers (Volkskrant, 17 september 2023).
Er moeten mij nog twee zaken van het hart…
Allereerst een vergelijk met de toeslagenaffaire. Zo gauw het woord “verdenking op” viel, werden burgers ongenadig hard getroffen omdat de overheid niet de bewijslast primair vooropstelde, maar het eigen gelijk (hier) en het eigen algoritme van de potentiële verdenking. Bij PFAS gebeurt precies het omgekeerde. “Verdenking op” betekent hier nog onvoldoende bewijslast tot ingrijpen, met meestal ‘overleg’ naast het advies tot oprichten van een expertgroep om tijd te rekken (ook nu).
Het tweede punt is het niet willen beprijzen van maatschappelijke schade als “impliciete subsidie” aan het bedrijfsleven. Het ging de laatste weken vooral over de hóógte van de door het kabinet gegeven fossiele subsidies, o.a. bij de motivatie van ER om de A12 te blokkeren. Fossiele subsidies, dat betekent dat Nederland veel belastingvoordelen geeft aan bedrijven voor het gebruik van olie, gas en kolen. Het gaat bij die zogenoemde fossiele subsidies om een jaarlijks bedrag tussen de 39,7 tot 46,4 miljard euro, zo bleek deze week op Prinsjesdag (NOS, 15 september 2023). Het ministerie ging eerder uit van een bedrag van 4,5 miljard euro, milieuorganisaties kwamen in eigen berekeningen uit op 37,5 miljard euro.
Het was de hoofdeconoom van ABN Amro die in het programma Buitenhof (10 september 2023, vanaf 24.55 minuut) uitlegt dat met deze bedragen de directe subsidie en/of belastingkorting worden bedoeld. De prijs van de maatschappelijke schade, als direct gevolg van gebruik van fossiele producten (CO2-uitstoot + aantasting milieu + klimaatopwarming), de zogenaamde “impliciete subsidie”, is niet bekend. Wat is dat toch dat onze beleidsmensen in NL (minister, zorgeconomen, consultants, banken, journalisten etc.) geen enkele interesse tonen, binnen een kosten-baat overzicht, de hoogte van deze impliciete subsidie te berekenen? Dezelfde weerzin merk ik bij het niet willen beprijzen van extra belasting voor het bedrijfsleven bij het bewust in de markt zetten van ongezonde producten.
Daarom, tot slot
Al deze casussen laten zien dat preventie, met als doel een gezondere bevolking en/of burger, alleen succesvol kan zijn als maatregelen verder reiken dan aan het individu gegeven leefstijlzorg. Zonder normeringen van schadelijke stoffen binnen onze leefomgeving en nadien handhaving, door de overheid bij de producent, hier het bedrijfsleven, is het collectief (hier) en individueel preventiebeleid deels een wassen neus.
Dat geldt in principe voor eenieder die bewust een aanwijsbaar ongezond product (toch) in de markt zet. Daarbij wel de private winst wil incasseren, maar zonder op te willen draaien voor de maatschappelijke vervolgkosten (blog/blog). In de zorg zijn deze vervolgkosten de curatieve zorgkosten (hier) en op een nog langere termijn mogelijk een deel van de verzorgkosten binnen de Wet langdurige zorg. Maar ondertussen wel wekelijks klagen over de omvang van deze zorgkosten (bv. hier).
In het bijzonder geldt dat hier in deze blog voor de vervolgkosten van het gebruik van of contact met pesticiden, PFAS en/of een van de andere 1700 Zeer Schadelijke Stoffen (ZSS).
Gerelateerde eerdere blogs over preventie met rol voor de overheid
07.02.2018: Wie gaat uitvoering van het Nationaal Preventieakkoord betalen? (invoeren BOP)
28.05.2018: Schuldenproblematiek raakt ook het medisch domein (geen perspectief)
21.06.2018: Gevolgen van veranderingen in zorg richting 2040 (RIVM Toekomst Verkenning)
11.09.2018: Wordt de illegale drugsindustrie een bedreiging voor de volksgezondheid?
26.11.2018: Nationaal Preventieakkoord: na bijstelling ambities versneld invoeren (urgentie)
27.03.2019: Conflict binnen antirookorganisaties werkt contraproductief (conflict ANR en SRJ)
19.08.2019: Armoede, een weg te werken schandvlek (een voedingsbodem voor slecht ouderschap enz.)
23.08.2019: Dakloos (30.000!)
09.07.2020: Preventie: een moeizame tocht van wieg tot graf (school, werk, thuis, ook sociaal)
25.08.2020: Rookgordijn (marketing tabaksindustrie + lobbycratie bij VVD stagneren SMR-beleid)
07.09.2020: Voor beter aanbod gezonde kindervoeding is daadkracht nodig (Unicef-onderzoek)
30.10.2020: Introduceer Nutri-Score met een belasting op ongezonde producten (de BOP als beleid)
17.12.2020: Tabaksfabrikanten: belastingontwijking én onrechtmatige vergoedingen (preventie)
10.04.2021: Aanpak preventie: benut het hele actieplan (multicausaal, integraal, vele wetten)
14.07.2021: Zet bij preventiemaatregelen leefomgeving op eerste plaats (belang stikstof, klimaat)
28.07.2021: Trukendoos Philip Morris nog niet uitgeput (schadelijke e-sigaret vermarkten)
21.12.2021: Verkleinen gezondheidsverschillen: kabinet Rutte IV aan zet (volgens coalitieakkoord)
07.03.2022: Passende preventieve zorg en maatschappelijke waarden: inhoud (1) (gezant)
09.03.2022: Passende preventieve zorg en maatschappelijke waarden: bekostiging (2) (BOP)
17.03.2022: Reflectie op speerpunten zorgkoers kabinet Rutte IV (3) (preventie = speerpunt 11)
22.03.2022: Obesitas: leefstijlaanpak, GLI+(?), operatie óf gewoon scherpere wetgeving?
28.03.2022: Proost! (NPA, alcoholtafel, problematisch alcoholgebruik, rol industrie, blurringbeleid)
12.04.2022: Staatssecretaris: preventie “een tandje bijschakelen”, wat betekent dat? (kabinet!)
12.06.2022: Aanpak stikstofcrisis ligt na 1 dag al onder vuur (protest LTO + VVD na 10 jaar stilstand)
26.07.2022: Bij financiering en uitvoering preventie ontbreekt focus (streefwaarde, netwerk, budget)
23.08.2022: Méér armoede schaadt gezondheid en levenskwaliteit (actie bij inflatie/energiecrisis)
19.09.2022: Stagnatie daling tabaks- en alcoholgebruik verklaarbaar, maar ook oplosbaar?
01.11.2022: Inspirerende artsen (09): Nico van der Lely (jeugd en alcohol + poli’s)
24.11.2022: Moedig statement KNMG-voorzitter over preventie (IZA: meer sociale determinanten)
09.03.2023: Voorkómen ziekten betekent beleid richting meer bestaanszekerheid burger (1)
13.03.2023: Voorkómen ziekten betekent beleid richting meer bestaanszekerheid burger (2)
20.04.2023: Zorg voor publieke gezondheid hoort thuis bij alle departementen (Wpg/GGD)
06.07.2023: Campagne “Op je gezondheid?” kan kennis alcoholgebruik vergroten (+maatregelen)
18.07.2023: Aanpak obesitasepidemie: een puzzel te leggen (5 maatr.: indiv. + context + overheid)