Vorige maand schreef een zware delegatie vanuit de zorg een brief aan de minister van Armoedebeleid en de staatssecretaris van Volksgezondheid met als kernpunt dat “iedereen in Nederland een gelijke kans moet hebben op een zo gezond mogelijk leven. Om dat te bereiken moet de ‘bestaanszekerheid’ worden gegarandeerd: een stabiel en voldoende besteedbaar inkomen en de mogelijkheid tot gezond eten, onderwijs en veilig werken en wonen.”
Het is inmiddels bij beleidsmakers wel ingedaald dat als we minder curatieve zorgkosten willen, nog los van de gevolgen van personele tekorten, we méér moeten investeren in bestaanszekerheid van burgers en in preventie. Maar hoe? En dat we juist ook bij preventie veel méér een integrale aanpak moeten uitwerken, die dus veel verder gaat dan discussies over nadelen van suiker, vet, zout, roken, alcohol, overgewicht, stress, bewegingsarmoede, werkloosheid, schulden, dakloosheid etc.
Wat staat er precies in de brief?
Brief aan kabinet, ondertekend door artsenfederatie KNMG en ruim 70 organisaties (20 februari 2023)
|
1. In te zetten op structurele verbetering van de bestaanszekerheid van mensen en het recht hierop wettelijk te borgen. We hebben het dan over een stabiel en voldoende besteedbaar inkomen en de mogelijkheden tot gezond eten, onderwijs, gezond en veilig wonen en werken. 2. Beleid te ontwikkelen met ervaringsdeskundigen. We moeten niet oordelen over de keuzes die mensen maken vanuit armoede, maar de vraag stellen waarom ze die keuze maken. Kijk lokaal wat er nodig is en ga gezamenlijk aan de slag in de wijk. Hiermee brengen we ook de menselijke maat terug en het zo nodige vertrouwen in de overheid. 3. Mee te werken aan de structurele verbetering van de gezondheid van de burger en dit te borgen. Daarvoor moeten lange termijn gezondheidsdoelen wettelijk worden verankerd zodat de urgentie om deze doelen te bereiken breed wordt gevoeld en opgevolgd (Zorgvisie, 16 februari 2023). 4. Toezicht op naleving van deze doelen departement-onafhankelijk in te richten. Er zijn langdurige (dit gaat over decennia) en integrale oplossingen nodig, waarbij de kans op een gezond leven wordt verankerd in beleid op ieder niveau. De gezondheidsproblematiek kan niet geïsoleerd aangepakt worden. Om te voorkomen dat mensen ziek worden, is het van belang dat de gezondheid van de burger uitgangspunt is bij elk beleid: Health in all policies. Er moet een beoordeling worden gemaakt over wat de impact op de gezondheid van de burger is, ongeacht door welk departement of decentrale overheid het beleid wordt gemaakt. |
Omdat de ondertekenaars de gezondheidsverschillen tussen mensen juist zien toenemen, hetgeen zij onaanvaardbaar vinden, is de brief geschreven. Een gewenste wettelijke verankering van gezondheidsdoelen is nodig. Het blijft immers moeilijk te accepteren dat in ons land mensen in een lagere sociaaleconomische positie gemiddeld acht jaar eerder overlijden dan mensen in een hogere sociaaleconomische positie. Daarbij leven ze ook nog gemiddeld drieëntwintig jaar in een minder goed ervaren gezondheid. Bestaanszekerheid wordt gezien als een belangrijke sleutel tot de oplossing (Medisch Contact, 16 februari 2023). De noodzaak van een integrale aanpak werd al eerder beschreven (blog).
Het bij preventie ter voorkoming van ziekten juist inzetten op het verminderen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen en sociale achterstanden met armoedebeleid en met het verhogen van een bestaanszekerheid, zou inderdaad een beleidsmatige gamechanger zijn als…nu de uitvoering wél lukt! Want laten we eerlijk zijn, het beschreven probleem is niet nieuw (hier en hier en hier en hier).
Beschouwing
Het kabinet Rutte IV heeft bij aanvang ook gezegd de gezondheidsverschillen in de bevolking te willen verkleinen:
21.12.2021: Verkleinen gezondheidsverschillen: kabinet Rutte IV aan zet (volgens coalitieakkoord)
In de recent getekende zorgakkoord bestaat de ketenonderdelen het uit IZA + TAZ + WOZO + GALA + SPUK/hier, waarbij preventie vooral valt onder het GALA: “Gezond en Actief Leven Akkoord” In IZA staat preventie nog bij onderdeel G. GALA is een integraal akkoord, waarbij aandacht wordt besteed aan alle/vele determinanten van gezondheid (zie RIVM, pagina 3 en 4). De noodzakelijke koppeling met het sociale domein vinden we terug bij IZA-werkagenda, onderdeel F. Kortom, er worden al veel touwtjes aan elkaar geknoopt, maar daadwerkelijk hoog inzetten op meer bestaanszekerheid voor de burger gaat veel verder. Daar komt bij dat de subjectieve beleving van een rationele factor ‘bestaanszekerheid’ óók meetelt. Niet iedereen die arm is, is op voorhand ongelukkig. En vice versa. Ofwel, een deel van de aanpak ‘bestaanszekerheid’ blijft individueel maatwerk met persoonsgerichte zorg op basis van een hulpvraag. Wat zegt het SCP hierover?
Onderzoek Sociaal Cultureel Planbureau (SCP, 15 februari 2023)
|
“Inkomensbeleid en armoedebestrijding staan momenteel hoog op de politieke agenda. Het kabinet heeft mede in dat kader op 1 januari 2023 het wettelijk minimumloon en de daaraan gekoppelde uitkeringen met 10 procent verhoogd. Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) onderzocht of deze verhogingen op korte termijn ook effect zullen hebben op gezondheid en welzijn. Kwaliteit van leven gaat immers over meer dan alleen het inkomen van mensen. Hoewel de financiële maatregel van het kabinet essentieel is om ervoor te zorgen dat niet meer mensen in armoede raken, blijkt uit het SCP-onderzoek dat, dat het binnen vier jaar geen verbetering in gezondheid of welzijn oplevert. Hiervoor is beleid kansrijker als het breder is dan alleen financieel of als het gericht is op risicogroepen. Uit eerder SCP-onderzoek bleek dat mensen in lagere inkomensgroepen gemiddeld een slechtere gezondheid en een lager welzijn hebben. Dit uit zich onder andere in verschillen in levensverwachting, gezondheid, medicijn- en zorggebruik en tevredenheid over het eigen leven. Uit het onderzoek blijkt dat 60 procent van de Nederlandse bevolking qua inkomen op enige manier profiteert van de kabinetsmaatregelen. Het SCP-onderzoek laat zien dat dit binnen vier jaar niet of nauwelijks leidt tot een verbetering van hun mentale en fysieke gezondheid: het draagt gemiddeld niet bij tot minder medicijngebruik, minder geestelijke gezondheidszorg of een hogere tevredenheid over het leven. Op de langere termijn zou de verhoging van het minimumloon wel positieve gezondheids- en welzijnseffecten kunnen opleveren, onder andere bij kinderen. Om gezondheids- en welzijnsachterstanden van de lage inkomensgroep terug te dringen lijkt financieel beleid dat zich specifiek richt op risicogroepen kansrijker dan het huidige, vrij generieke inkomensbeleid. Zo kunnen maatregelen om de schuldenproblematiek van mensen op te lossen er aan bijdragen dat mensen minder stress hebben; waardoor hun mentale gezondheid verbetert. Een belangrijke kanttekening is dat ook met gericht beleid, een hoger inkomen op zichzelf niet hoeft te leiden tot een verbetering in gezondheid of welzijn. Zo zou meer inkomen bijvoorbeeld ook kunnen leiden tot meer roken of alcoholconsumptie. Als beleid echt wil bijdragen aan een hogere kwaliteit van leven is er meer nodig dan inkomensmaatregelen alleen. Daarbij is kansrijk om ook in te zetten op maatregelen die bijdragen aan gedragsverandering, denk bijvoorbeeld aan het goedkoper maken van gezonde producten of het stimuleren van mensen om meer te bewegen.” |
Dat het bij bestaanszekerheid en gevoel van welzijn niet alleen gaat over louter inkomensmaatregelen komt ook terug in een volgend SCP-rapport, wat deze week werd gepubliceerd (SCP, Eigentijdse ongelijkheid, 7 maart 2023). Er zijn namelijk binnen zeven sociale klassen vier soorten ‘kapitaal’ of ‘hulpbronnen’ die aandacht verdienen…
(SCP, Eigentijdse ongelijkheid, 7 maart 2023)
|
“In het SCP-rapport Eigentijdse Ongelijkheid is gekeken naar iemands positie in de maatschappij. Die hangt niet alleen af van opleiding, beroep, inkomen en financieel vermogen (economisch kapitaal), maar ook van ‘wie je kent’ (sociaal kapitaal), ‘waar je bij past’ (cultureel kapitaal) en ‘wie je bent’ (persoonskapitaal: gezondheid en aantrekkelijkheid). Uit het onderzoek blijkt dat één op de zes Nederlanders (16,3%) achterstand heeft op deze vier terreinen. Daartegenover staat een groep van 19,9%, die over de gehele linie een voorsprong heeft. Deze structurele ongelijkheid in ons land is hardnekkig en heeft grote gevolgen. Volwassen Nederlanders verschillen onderling binnen deze vier kapitaalvormen: economisch, sociaal, cultureel en persoonskapitaal. Analyse levert zeven sociale klassen op: de werkende bovenlaag (19,9%); de jongere kansrijken (8,6%); de rentenierende bovenlaag (12,2%); de werkende middengroep (24,9%); de laagopgeleide gepensioneerden (18,1%); de onzekere werkenden (10,0%); en het precariaat (6,3%). De verschillen in de hulpbronnen van de zeven kapitaalgroepen zijn aanzienlijk. Het is belangrijk dat er iets wordt gedaan om deze ongelijkheid te verminderen, want het heeft niet alleen gevolgen voor mensen zelf, maar ook voor de samenleving als geheel. De groepen aan de ‘onderkant’ hebben minder kansen in de maatschappij, en ook minder vertrouwen in elkaar, de politiek en de overheid. Zij geven hun leven een veel lager cijfer en plaatsen zichzelf onderop de maatschappelijke ladder. De verschillen met de groepen aan de ‘bovenkant’ zijn groot en hardnekkig. Dit kan de sociale cohesie in de samenleving onder druk zetten. Ruim de helft van de drie sociale klassen aan de ‘onderkant’ vindt dat de overheid te weinig doet voor mensen zoals zij, terwijl dit bij de sociale klassen aan de ‘bovenkant’ hooguit een kwart is.” AM: de SCP-term precariaat schijnt een samenvoeging te zijn van precair en proletariaat, mensen met tijdelijke, vaak slecht betaalde banen, met weinig sociale zekerheid en politieke invloed. |
Voorlopig lijkt de conclusie dat bij preventie gerichte systeemmaatregelen van de overheid, inclusief fiscale maatregelen (hier en hier), met beleidsmatige verankering van gezondheidsdoelen (bv.: zie box 9, Kamerbrief oktober 2021), náást individueel maatwerk met een oprecht belangstellend gericht integraal persoonsgerichte aanpak (preventie op mijn website) de beste basis is om via borging bestaanszekerheid een gezondere bevolking te krijgen. Met als neveneffect dat mensen minder stress ervaren en curatieve zorgkosten niet onnodig stijgen omdat met dit beleid in potentie gezondheidsverschillen verkleinen en ziekten kunnen worden voorkomen of worden uitgesteld.
Bij de drie VWS-bewindslieden is urgentie van preventie inmiddels ook duidelijk. Dat komt mede doordat het Nationaal Preventie Akkoord uit 2018 niet goed genoeg blijkt te werken Uit de laatste monitor van het RIVM bleek dat zelfs twee derde van de veertig doelen niet is gehaald (RIVM, 4 juli 2022). Dat moet dus anders, ziet ook het ministerie (Zorgvisie, 6 februari 2023).
De maatschappelijke opgave ons aller lijkt overigens wel een hele kluif, maar dat is uitwerking van de IZA-werkagenda, waar preventie een onderdeel van is, ook. Gelukkig zijn er ook goede voorbeelden te lezen. Daarover gaat volgende week de tweede blog over hetzelfde onderwerp.
Eerdere blogs over preventie
31.05.2017: Gevraagd: minister van Gezondheidsbevordering (M/V) (kabinetsformatie)
16.08.2017: Voor deze film hoeft u niet naar de bioscoop (beeldmateriaal over preventie)
09.01.2018: Relatie opleidingsniveau en levensverwachting ongezond innig (risico lage SES)
29.01.2018: De nulde lijn (veel thuisarts.nl, maar niet iedereen is in staat tot zelfregie)
07.02.2018: Wie gaat uitvoering van het Nationaal Preventieakkoord betalen? (invoeren BOP)
28.05.2018: Schuldenproblematiek raakt ook het medisch domein (geen perspectief)
06.06.2018: De rol van de huisarts bij gecombineerde leefstijlinterventie (GLI per 2019)
21.06.2018: Gevolgen van veranderingen in zorg richting 2040 (RIVM Toekomst Verkenning)
24.06.2018: Bewegen, bewegen en bewegen… (beweegrichtlijn van de Gezondheidsraad)
02.09.2018: Water 0.0 (prima kraanwater, nul calorieën, niet in plastic, dus geen belasting voor milieu))
11.09.2018: Wordt de illegale drugsindustrie een bedreiging voor de volksgezondheid?
21.10.2018: Werken aan de agenda van de vooruitgang (zorgstelsel, burgerparticipatie, preventie)
10.11.2018: Alleen met interventies zijn problemen in achterstandswijken oplosbaar
20.11.2018: De noodzakelijke bijsluiter bij drugs (schade gezondheid door drugs)
26.11.2018: Nationaal Preventieakkoord: na bijstelling ambities versneld invoeren (urgentie)
07.12.2018: Maak ook bewegen en lichaamshouding van jeugd onderdeel van preventie
27.03.2019: Conflict binnen antirookorganisaties werkt contraproductief (conflict ANR en SRJ)
19.08.2019: Armoede, een weg te werken schandvlek (een voedingsbodem voor slecht ouderschap enz.)
23.08.2019: Dakloos (30.000!)
30.08.2019: Nieuwe richtlijn LDL-cholesterol biedt niemand een handvat (meerwaarde onbewezen)
05.06.2020: De wondere wereld van hoortoestellen (basisverzekering, wel geheel of deels bijbetalen)
09.07.2020: Preventie: een moeizame tocht van wieg tot graf (school, werk, thuis, ook sociaal)
16.07.2020: Druk op zorggroepen opgevoerd vaker het GLI-programma te organiseren (NZa)
25.08.2020: Rookgordijn (marketing tabaksindustrie + lobbycratie bij VVD stagneren SMR-beleid)
07.09.2020: Voor beter aanbod gezonde kindervoeding is daadkracht nodig (Unicef-onderzoek)
30.10.2020: Introduceer Nutri-Score met een belasting op ongezonde producten (de BOP als beleid)
17.12.2020: Tabaksfabrikanten: belastingontwijking én onrechtmatige vergoedingen (preventie)
10.04.2021: Aanpak preventie: benut het hele actieplan (multicausaal, integraal, vele wetten)
26.05.2021: Voor fitheid is inspanning nodig (bewegen loont, preventieakkoord, secundaire voordelen)
14.07.2021: Zet bij preventiemaatregelen leefomgeving op eerste plaats (belang stikstof, klimaat)
28.07.2021: Trukendoos Philip Morris nog niet uitgeput (schadelijke e-sigaret vermarkten)
17.08.2021: Preventiebeleid cardiometabole ziekten vraagt nieuwe invulling (GLI, bredere opzet, €€)
09.12.2021: Interventie wetswijziging bij gebruik en toepassing lachgas (eerst wet, dan routekaart)
21.12.2021: Verkleinen gezondheidsverschillen: kabinet Rutte IV aan zet (volgens coalitieakkoord)
07.03.2022: Passende preventieve zorg en maatschappelijke waarden: inhoud (1) (gezant)
09.03.2022: Passende preventieve zorg en maatschappelijke waarden: bekostiging (2) (BOP)
17.03.2022: Reflectie op speerpunten zorgkoers kabinet Rutte IV (3) (preventie = speerpunt 11)
22.03.2022: Obesitas: leefstijlaanpak, GLI+(?), operatie óf gewoon scherpere wetgeving?
28.03.2022: Proost! (NPA, alcoholtafel, problematisch alcoholgebruik, rol industrie, blurringbeleid)
12.04.2022: Staatssecretaris: preventie “een tandje bijschakelen”, wat betekent dat? (kabinet!)
12.06.2022: Aanpak stikstofcrisis ligt na 1 dag al onder vuur (protest LTO + VVD na 10 jaar stilstand)
26.07.2022: Bij financiering en uitvoering preventie ontbreekt focus (streefwaarde, netwerk, budget)
23.08.2022: Méér armoede schaadt gezondheid en levenskwaliteit (actie bij inflatie/energiecrisis)
19.09.2022: Stagnatie daling tabaks- en alcoholgebruik verklaarbaar, maar ook oplosbaar?
01.11.2022: Inspirerende artsen (09): Nico van der Lely (jeugd en alcohol + poli’s)
24.11.2022: Moedig statement KNMG-voorzitter over preventie (IZA: meer sociale determinanten)
05.12.2022: Uitstel wietexperiment mede in belang volksgezondheid (nadelen legalisering cannabis