Leveringszekerheid geneesmiddelen neemt af, tekorten nemen toe

FD: “Een gezonde marktwerking waar leveranciers met elkaar concurreren houdt iedereen scherp en voorkomt schaarste van (levensreddende) medicijnen. Zo ver moet het niet komen. Een te strikt preferentiebeleid door de zorgverzekeraars moet daarom worden verboden. Keus uit één middel is namelijk geen keus maar een dictaat. Zeker voor levensreddende geneesmiddelen is dit onethisch. Het argument dat niet-preferente middelen toch nog altijd mogen worden voorgeschreven, is misleidend. Want dit leidt tot bijbetaling, waarvan de zwaksten in onze samenleving weer de dupe zijn. Vertrouw de huisarts en medisch specialist om te bepalen wat het beste is voor hun patiënt, dat is meer dan de ‘keus’ uit n=1.”

Citaten: “Mede namens de minister van Economische Zaken en Klimaat (EZK) informeer ik uw Kamer dat op dinsdag 13 december 2022 de rechtbank Den Haag het faillissement van de geneesmiddelenfabriek InnoGenerics heeft uitgesproken. Het faillissement kan gevolgen hebben voor de beschikbaarheid van geneesmiddelen. De financiële situatie van InnoGenerics heb ik recent in een brief ter vertrouwelijke inzage met de leden van uw Kamer gedeeld. Ik heb dit toen vertrouwelijk gedaan, om het proces rondom InnoGenerics niet te verstoren. Begin oktober 2022 zijn de ministeries van VWS en EZK via InnovationQuarter geïnformeerd over het risico dat het bedrijf InnoGenerics zonder financieel ingrijpen op zeer korte termijn zou ophouden te bestaan. InnoGenerics heeft vervolgens aan alle bij de onderneming betrokkenen, inclusief de Staat, gevraagd om extra financiële steun. Geen enkele van de betrokken partijen bleek bereid om – gezamenlijk of alleen – extra te investeren in InnoGenerics. In dit verband benadruk ik dat de overheid slechts in zeer uitzonderlijke situaties zo ver kan gaan dat ze een individuele onderneming met steun overeind houdt. Ook dient er een levensvatbaar marktperspectief te bestaan, waarbij private partijen het voortouw willen nemen en substantieel investeren in een oplossing.

Voorkomen tekorten van geneesmiddelen

In de meeste gevallen van de geneesmiddelen die InnoGenerics produceerde is er voorlopig nog voldoende voorraad of zijn er vervangende geneesmiddelen beschikbaar. Het CBG sluit echter niet uit dat er binnen enkele maanden voor enkele geneesmiddelen alsnog tekorten kunnen ontstaan. Als bepaalde geneesmiddelen inderdaad niet meer beschikbaar zouden zijn, kan de IGJ toestemming verlenen om vergelijkbare geneesmiddelen te importeren uit het buitenland. Dit gaat middels een zogeheten ‘tekortenbesluit’. Met een tekortenbesluit mogen fabrikanten, groothandelaren en apotheekhoudenden een vergelijkbaar geneesmiddel uit andere lidstaten halen, zonder dat ze van tevoren toestemming aan IGJ hoeven te vragen.”

“Er waren de failliete medicijnfabriek InnoGenerics meer orders in het vooruitzicht gesteld, zegt de directeur. Hoge ambtenaren van VWS en Economische Zaken zouden die toezeggingen hebben gedaan. VWS ontkent dat InnoGenerics harde beloftes zijn gedaan. Het ministerie van VWS is de afspraak niet nagekomen om zich in te zetten voor meer inkoop van medicijnen in Nederland. Om die reden is het ministerie rechtstreeks verantwoordelijk voor het faillissement. De fabriek kreeg veel minder orders dan het bedrijf had verwacht op basis van toezeggingen van het ministerie. Deze fabriek sluiten was totaal niet nodig geweest als VWS zich aan de afspraken had gehouden. Die toezeggingen waren essentieel. Het ministerie heeft in december 2020 al toegezegd zich te zullen inzetten voor meer inkoop van medicijnen ‘dicht bij huis’ door de zorgverzekeraars, maar heeft die belofte niet waargemaakt. Doel van de afspraak was de Nederlandse afhankelijkheid van geneesmiddelen uit India en China te verminderen.

De Leidse fabriek was de belangrijkste Nederlandse producent van goedkope, niet-gepatenteerde medicijnen in tabletvorm. Toen in 2020 sluiting dreigde, besloten de ministeries van VWS en Economische Zaken een miljoenenlening te verstrekken ten behoeve van een doorstart. ‘Het behoud van de grootste generieke geneesmiddelenfabriek van Nederland achten wij van groot belang voor de leveringszekerheid van generieke medicijnen‘, zo schreven de toenmalige bewindslieden aan de Tweede Kamer. Topambtenaren van VWS en Economische Zaken hebben de toezeggingen aan InnoGenerics gedaan tijdens een bijeenkomst op 7 december 2020. Daarvan is een gespreksverslag gemaakt. Doordat InnoGenerics vrijwel geen orders van Nederlandse zorgverzekeraars kreeg, draaide de fabriek afgelopen jaar op slechts 25% van zijn capaciteit. Bij het gunnen van de aanbestedingen hebben de verzekeraars uitsluitend geselecteerd op de laagste prijs. ‘Het is een kwestie van centen geweest. Als de fabriek op de helft van zijn capaciteit had kunnen draaien, hadden we al break-even gedraaid’.

VWS:

Volgens een woordvoerder van VWS heeft het ministerie alleen toegezegd dat het zorgverzekeraars zou wijzen op het belang van minder afhankelijkheid van het buitenland. “Een toezegging dat meer bestellingen van medicijnen bij fabrikanten dicht bij huis zouden worden gedaan, is nooit gedaan aan InnoGenerics. Het is aan verzekeraars te bepalen welke criteria zij hanteren.”

Citaten: “Ik heb de afgelopen periode van onder andere koepelorganisaties en geneesmiddelenbedrijven signalen ontvangen dat zij kampen met een toename van kosten voor energie, verpakkingen en grondstoffen en inflatie.  Verder hebben koepelorganisaties en geneesmiddelenbedrijven hun zorgen geuit over mogelijke gevolgen van deze stijgende kosten voor de beschikbaarheid van geneesmiddelen voor patiënten.  Mochten concrete geneesmiddelentekorten dreigen of ontstaan, dan zetten het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) (ook vanuit hun rol bij het Meldpunt geneesmiddelentekorten en -defecten) zich in om met veldpartijen de gevolgen voor de patiënten zoveel als mogelijk te ondervangen of te verkleinen. Hierbij kunnen diverse acties worden ingezet. Bijvoorbeeld toestemming verlenen om vergelijkbare geneesmiddelen te importeren uit het buitenland. Ook kan er in overleg worden getreden met andere bedrijven om te kijken of deze kunnen opschalen.  Ik merk hierbij wel op dat het niet mogelijk is op voorhand exact vast te stellen of, wanneer, en voor welke geneesmiddelen, de toename van genoemde kosten ook daadwerkelijk gaat leiden tot (toekomstige) beschikbaarheidsproblemen. Het ministerie van EZK spant zich binnen Europa in om met andere lidstaten te zoeken naar oplossingen. Op nationaal niveau blijf ik de potentiële gevolgen voor de beschikbaarheid van geneesmiddelen nauwlettend volgen. Aangezien de toenemende tekorten van geneesmiddelen, maar zeker ook van medische hulpmiddelen een groot risico zijn voor de continuïteit van zorg zie ik dit als een prioriteit voor de komende periode. De realiteit is dat de overheid dit probleem niet alleen kan oplossen. Daarvoor zijn de oorzaken te divers. Het gaat om de kosten, maar ook om beschikbaarheid van grondstoffen en productiecapaciteit, geopolitieke ontwikkelingen, de toegenomen wereldwijde vraag naar medische producten mede door de stijging van de welvaart en de vergrijzing. Ik ga daarom op korte termijn in gesprek met betrokken partijen en ga bekijken welke mogelijkheden er zijn binnen het huidige systeem zowel nationaal als Europees.”

Vraag 4.

Hoe kijkt u naar het risico dat de afhankelijkheid van landen als China en India fors toeneemt wanneer West-Europese producenten van generieke medicijnen omvallen? Hoe wordt de afhankelijkheid van Azië op het vlak van (generieke) medicijnen afgebouwd?

Antwoord 4.

“Mijn beleid op het versterken van de leveringszekerheid van geneesmiddelen is gericht op het verminderen van de ongewenste afhankelijkheid van een beperkt aantal landen van met name de productie van grond, hulp- en werkzame stoffen voor (generieke) geneesmiddelen. Meerdere studies laten zien dat de geografische concentratie van grondstoffen en bepaalde productieprocessen een risico is voor de leveringszekerheid.”

Vraag 5.

Acht de minister het wenselijk verzekeraars te verplichten strategische en geopolitieke factoren, zoals zelfvoorzienendheid mee te wegen bij de inkoop van generieke medicijnen? Zo ja, bent u bereid zorgverzekeraars te verplichten om een bepaald percentage van de generieke medicijnen in te kopen bij bijvoorbeeld producenten binnen een straal van tweehonderd kilometer rond Arnhem wanneer die productie voorhanden is? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 5.

“Ik vind de rol van inkoop als onderdeel van het beleid op leveringszekerheid belangrijk en zal hier aandacht voor blijven houden. Ik ben hierbij van mening dat partijen zoals zorgverzekeraars, maar ook groothandels, ziekenhuizen en apotheken daarin een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben richting de patiënt en de burger. Ik wil dan ook nationaal met relevante partijen, waaronder de zorgverzekeraars, verder in gesprek gaan. Dit om te bekijken hoe inkoop het beste kan bijdragen aan de versterking van de leveringszekerheid voor Nederland en Europa, binnen de complexe mondiale markt waarbinnen partijen opereren. Daarnaast zal ik Europees de rol van inkoop meenemen in de gesprekken die ik ga hebben met andere EU-lidstaten over beleidsinstrumenten om de productie in de EU te versterken. Ik streef niet naar zelfvoorzienendheid en licht dit verder toe in mijn antwoord op vraag 6. Maar ik ben me wel bewust van de verantwoordelijkheid en wettelijke zorgplicht die zorgverzekeraars hebben, ook in de complexe geopolitieke dynamiek waarmee we worden geconfronteerd.”

Vraag 6.

Deelt u de mening dat zelfvoorzienendheid iets anders is dan leveringszekerheid en dat het belangrijk is dat we als Nederland en/of EU zelfvoorzienend zijn? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 6.

“Ja, ik deel de mening dat zelfvoorzienendheid iets anders is dan leveringszekerheid en nee, ik ben niet van oordeel dat we als Nederland en/of EU voor alles zelfvoorzienend moeten zijn. Volledig zelfvoorzienend op de ontwikkeling, productie en levering van medische producten, waar geneesmiddelen onderdeel van uitmaken, kunnen we binnen Nederland en zelfs binnen de EU niet zijn. Om de leveringszekerheid en daarmee beschikbaarheid voor patiënten te borgen, zijn we afhankelijk van mondiaal opererende marktspelers. Deze partijen zijn verantwoordelijk voor de ontwikkeling, productie en levering van de op dit moment duizenden in Nederland geregistreerde geneesmiddelen. Voor al deze producten zelfvoorzienend worden als Nederland (en zelfs als EU) is nagenoeg onmogelijk en ook onwenselijk vanuit oogpunt van beschikbaarheid van al deze middelen voor patiënten in Nederland. Ik breng wel zelf op dit moment de productielocaties en -capaciteit van geneesmiddelen in Nederland (beter) in kaart. Waar mogelijk trek ik hiervoor op met (koepels van) veldpartijen. Ik streef ernaar rond de zomer 2023 een eerste overzicht te hebben.”