Zorgstandpunten in verkiezingsprogramma’s voor de komende Tweede Kamerverkiezingen staan weliswaar volop in de aandacht (hier + hier, pg.17 + hier/hier + hier/hier + artsenenquête), maar het daarbij bieden van onderbouwde concrete oplossingen van politieke partijen voor problematische zorgpunten scoort een onvoldoende (FD, 26 september 2023 + SCP, 6 november 2023 + KNMG + hier + poll-uitslag + NRC, 2 november 2023 + NOS, 4 november 2023 + beschouwing rechtsstaat).
In deze blog ga ik in op enkele van deze punten.
Wat zijn voor elke burger 8 actuele aandacht vragende zorgitems?
*Vergrijzing: levensverwachting stijgt en daarmee het percentage ouderen in de bevolking. Hierdoor stijgt ook de zorgvraag. Naar verwachting zal over ongeveer 10 jaar 40% van de 75-plussers meer dan drie aandoeningen hebben (RIVM, VTV-2024).
*Personeelstekort als gevolg van de resultante van in-/uitstroom met zo een tekort aan gekwalificeerd personeel, waaronder artsen, verpleegkundigen en ander ondersteunend personeel. Dit kan leiden tot overbelasting van het bestaande personeel en kan de toegang tot zorg beïnvloeden. En kan leiden tot overbelasting familie, buurtgenoten etc., omdat er ook een tekort is aan mantelzorgers (Kamerbrief, 22 maart 2023).
17.03.2023: Over personele tekorten en het daardoor niet krijgen van zorg (2 mln. burgers!)
*Wachten op zorg (toegankelijkheid). Dat geldt voor GGZ (Zorgvisie, 13 november 2023), jeugdzorg (hier), deels MSZ (hier) en in de Wlz bij zorgprofiel met verblijf (ZN, kwartaalrapportages).
19.03.2019: Wachten op het wegwerken van wachtlijsten (Treeknormen en zorgplicht)
26.04.2023: Laat rechter spreken over status wachtenden in GGZ (84.000, Treeknorm, verevening)
29.09.2023: Zorg voor kwetsbare ouderen: wie wat waar wanneer waarom en hoe (€+pers.+woon)
*Zorgkosten (betaalbaarheid). In de Rijksbegroting 2024 staat de Zorgverzekeringswet begroot op bruto €64,2 miljard (pg.183) voor verplicht verzekerden en de Wet langdurige zorg op €36,7 miljard (pg.189) voor 369.975 burgers met indicatie. Dat is tezamen al bijna €101 miljard. En dan komen daarbij nog de kosten vanuit Wmo, Jeugdwet, Wpg, welzijn en preventie (CBS-1 + CBS-2 + CBS-3 + Zorgcijfersdatabank).
Voorbeeld RTL-debat (NOS, 13 november 2023): “Bij het thema zorg kwam een vrouw aan het woord die haar dementerende moeder verzorgt. Deze mantelzorg is zwaar en alle aanwezige partijen begrepen haar oproep tot hulp en een goed onderkomen in een verzorgingshuis in de buurt. De PVV, SP en BBB spraken er schande van dat er op de verzorgingshuizen is bezuinigd en willen die zo snel mogelijk terug. Een plan van de SP voor een zorgbuurthuis werd positief ontvangen.”
Dit beschrijft het probleem weliswaar heel goed, maar de genoemde oplossing wordt gepresenteerd zonder financiële bijlage en wordt genoemd door drie partijen die ook hun eigen verkiezingsprogramma niet hebben laten doorrekenen. Niet zelf en niet door het CPB. Het argument daarbij, “de baten komen niet in beeld” is weliswaar valide, maar kan niet een reden zijn om dan ook maar niet de kosten van het eigen programma te laten berekenen (FD, 17 september 2023). Het verkiezingsprogramma moet geen Sinterklaaslijst worden. Het CPB beschouwt de economie, het hierbij aangehaakte Planbureau voor de Leefomgeving de effecten op natuur en milieu en gebouwde omgeving.
Informatie over zorgkosten moet verder bij tekort aan handen en geld worden opgesplitst tussen kosten aan en in de zorg. Dat maakt toekomstige beleidskeuzes eenvoudiger. Dit gebeurt echter niet.
*Passende zorg (doelmatigheid). Het Integraal Zorgakkoord wordt breed ondersteund, maar alle belangrijke knopen moeten nog worden doorgehakt (blog over voortgang IZA). Het meest opvallende aspect is de vooraf aankondiging dat het zorgstelsel hiervoor niet veranderd hoeft te worden. Het huidige zorgstelsel functioneert binnen het wettelijk kader van de Zorgverzekeringswet, de Wet bijzondere medische verrichtingen, de Wet marktordening gezondheidszorg, de Wet geneesmiddelenprijzen, de Wet toelating zorginstellingen (blog) en de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg. Dat aanpassing stelsel weliswaar complex is, wil niet zeggen dat interventies niet snel nodig zijn.
28.06.2023: In RVS-rapport ‘Met de stroom mee’ 11 aanbevelingen. En nu? (wijziging zorgstelsel)
*Digitalisering en privacy. Voortdurende digitalisering van gezondheidsgegevens biedt steeds breed uitgemeten kansen voor efficiëntere zorg, maar brengt ook minder breed uitgedragen ‘uitdagingen’ met zich mee op het gebied van privacy, databeveiliging, veiligheid en behoud beroepsgeheim (hier + hier).
*Met een domein overstijgende samenwerking wordt gestreefd naar betere coördinatie en samenwerking tussen verschillende zorgverleners en -instanties. Eerst op de inhoud en organisatie, daarna met vaststelling noodzakelijk passend budget, inkoop en tariefstelling binnen passende wetgeving en tot slot met passend toezicht. Nog een lange weg te gaan.
02.03.2023: Leiden afspraken integraal zorgakkoord tot beter resultaat (1)? (transitie/govern./prev./oecd)
29.08.2023: Leiden afspraken integraal zorgakkoord tot beter resultaat (2)?(consultant/ELZ)
12.10.2023: Het Integraal Zorgakkoord: één jaar verder (verslag/reflectie voortgangsrapportage na 1 jaar)
*Meer aandacht preventie is nodig om ziekten te voorkomen en de algehele gezondheid van de bevolking te verbeteren (blog + blog + blog + blog + blog + blog + blog etc.). Hoewel het woord “bestaanszekerheid”, belangrijk bij preventiebeleid, in deze verkiezingscampagne haast een toverwoord is, blijkt dat bij nadere verdieping door politieke partijen van dit thema, de 5W1H-benadering (wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe?) toch erg verschillend is (Volkskrant, 11 november 2023 + NOS, 4 november 2023). In gewone taal lijkt mij de vraag bij “bestaanszekerheid” of een burger die dagelijks aandacht besteed aan gezondheid, werk, relaties en zingeving een waardig zinvol leven kan leiden? Met in elk geval huisvesting en voldoende leefgeld.
*etc. etc. (zie deze recente blog over agendapunten + artikel (Gupta, oktober 2023).
Kritiek van de Zorgautoriteit op verkiezingsprogramma’s
Eenieder weet zo langzamerhand wel wat de rol is van de Zorgautoriteit.
Citaat uit de Rijksbegroting 2024, pg.174:
|
“De NZa behartigt het belang van de zorgconsument door het bewaken van de betaalbaarheid, beschikbaarheid en kwaliteit van zorg en houdt in dat kader toezicht op zorgaanbieders en zorgverzekeraars. De NZa adviseert de bewindspersonen over beleid en regelgeving. De NZa stelt op aanwijzing van de bewindspersonen regels, budgetten en tarieven vast voor dat deel van de zorg dat is gereguleerd en stelt condities voor concurrentie vast in zorgsectoren met vrije prijsvorming” |
Er is bij deze taakuitvoering veel kritiek op de Nederlandse Zorgautoriteit (hier + hier + hier + hier + hier + hier+ blog + blog + blog). Maar in het kader van de komende verkiezingen viel mij met name op hún kritiek op de inhoud van verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen.
Dit zegt een bestuurder van de Nederlandse Zorgautoriteit (Zorgvisie, 12 oktober 2023)
|
Citaten: “Er is te weinig aandacht voor de zorg in de verkiezingsprogramma’s van politieke partijen. Ze werken niet echt scherp uit wat er concreet nodig is. Het is over het algemeen ideeën-armoede. Ik mis een duidelijke ambitie van waar we in de zorg in Nederland naartoe moeten. Grootste manco van de verkiezingsprogramma’s is het ontbreken van een visie op gezondheid en gezondheidsverschillen. Gezondheid is volgens haar ook breder dan alleen zorg: Om een integrale aanpak van de grond te krijgen, is kabinetsbreed beleid nodig. Politieke partijen hebben daar in de verkiezingsprogramma’s weinig oog voor. Het zorgveld is klaar voor verandering, maar de verkiezingsprogramma’s gaan niet over hoe we dat moeten doen. We hebben de politiek nodig voor een duidelijke beweging naar passende zorg. De politiek is verantwoordelijk om te voorkomen dat maatschappelijke vraagstukken in de zorg terecht komen. Gezondheidsdoelen kunnen daarbij helpen. Het is belangrijk dat gezondheidsdoelen centraal komen te staan in het overheidsbeleid. Zoals een maximum-percentage mensen met obesitas of het vergroten van het welzijn van ouderen thuis. Als die doelen duidelijk zijn, kan er vanuit het zorgdomein, maar ook vanuit andere maatschappelijke domeinen op ingezet worden, bijvoorbeeld via de zorginkoop. Op dit moment hebben zorgverzekeraars en zorgaanbieders financiële prikkels om zorg te leveren, in plaats van gezondheid te bevorderen.” Ten aanzien van risicoverevening: “Intussen hoopt de NZa dat de verkiezingsperiode een broodnodige aanpassing van de risicoverevening niet vertraagd. Hierover praat de zorgautoriteit met VWS. “Aanpassing is nodig om de gezondheid van de bevolking op termijn te verbeteren. De risicoverevening bevordert preventie niet – de financiële prikkels staan niet de goede kant op. Risicoverevening zou gezondheidswinst van verzekerden moeten belonen. VWS kan de inzet op gezondheidswinst als voorwaarde verbinden aan de risicoverevening.” |
Stevige kritiek dus. Wat betreft de risicoverevening, als risico’s voor verzekeraars niet vooraf worden verevend heeft dat impact op het zorgbudget waarmee zorg wordt ingekocht. Hierbij blijkt steeds dat burgers met de meest complexe problematiek, die zorg het hardste nodig hebben, het moeilijkst toegang hebben tot deze zorg, met wachttijden als gevolg. Het blijft voor zorgverzekeraars (blijkbaar) financieel aantrekkelijk om juist gezonde verzekerden in de portefeuille te krijgen (Zorgvisie, 6 april 2022). Meer dan het zorginkoopbeleid bepaalt de samenstelling van de verzekerdenpopulatie “het financieel resultaat” van zorgverzekeraars (Zorgvisie/Equalis, 14 maart 2019). Vereveningsgeld is als externe geldstroom overigens de basis voor 50% van de te maken inkoopkosten (uitleg).
En ja, dan komt ook deze toezichthouder, die met toezicht wettelijk de “beschikbaarheid” moet bewaken, onder vuur te liggen (hier + hier + hier + hier + hier) als verplicht premiebetalende burgers die zorg nodig hebben, deze zorg niet tijdig krijgen, omdat deze zorg niet is/wordt ingekocht. Zorginkoop is een inkoopplicht. Ik schreef er zelf ook al eerder over:
29.03.2021: Handhaving inkoopplicht zorgverzekeraars moet na 15 jaar nog beginnen (NZa)
14.02.2022: Zorgplicht impliceert juiste inkoop van voldoende zorg (1) (tijdig, wet, ZV, rol IGJ, NZa)
16.02.2022: Zorgplicht impliceert juiste inkoop van voldoende zorg (2) (tijdig, wet, ZV, rol IGJ, NZa)
18.08.2022: Zorgplicht zorgverzekeraars blijft een (te) vaag omschreven begrip (plicht à “samen”)
Om dit met disciplinering richting verzekeraars in betere banen te leiden is toch echt (toezicht en handhaven van) de overheid aan de orde. Maar is dit een verkiezingsthema?
Wel zegt dezelfde NZa-bestuurder deze week: “ook wij zijn niet tevreden over het gedrag dat we van zorgverzekeraars en zorgaanbieders zien als een omzetplafond wordt bereikt en zij geen overeenstemming bereiken over ophoging ervan” (Skipr, 9 november 2023). Wedervraag: leidt deze constatering tot ander toezicht?
Versterking eerste lijn
Zelf ben ik meest nieuwsgierig naar de uitgebreidere visie op eerstelijnszorg die in het kader van het integraal zorgakkoord in opdracht van VWS wordt opgesteld. Het gaat dan, denk ik, bij een volgend kabinet om het neerzetten van een zorginfrastructuur van basiszorg in wijken (1).
07.04.2023: Rapport “De basis op orde”, nu voortgang aan IZA-thematafel 1e lijn (RVS-IZA)
08.05.2023: Behoud van kernwaarde continuïteit als baken van vooruitgang (commercie/ketens-contract)
En dit te stroomlijnen binnen een netwerk met verbindingen met welzijn, het sociale domein en tweedelijnszorg (2). Zonder daarbij het contact te verliezen van vooraf ’s lands visie op medisch-specialistische zorg, hun huisvesting en de transitie van ziekenhuiszorg (3) en met een toekomstbestendige onderling afgestemde bekostiging tussen eerste en tweede lijn (4). Nog een wereld te winnen wat betreft deze vier punten. Tweedelijnskosten beslaan 49% van de curatieve zorg van de Zorgverzekeringswet 2024 (€31,5 miljard), eerstelijnskosten vormen met €7,8 miljard samen 12,1% van de totaalkosten.
Versterking eerste lijn is overigens geen apart item in de KNMG Verkiezingswijzer Zorg 2023 en in verkiezingsprogramma’s komt uitwerking maar heel summier aan de orde.
Tot slot
De Tweede Kamerverkiezingen op 22 november 2023 gaan uiteraard over meer dan zorgitems (hier + hier + hier). Alle zorgparagrafen uit onderstaande programma’s beslaan samen 86 pagina’s (A4/Word). Wat nu wordt beloofd is minder interessant dan wat straks noodzakelijkerwijs moet worden gedaan (NRC/NRC).
Laat uw stem niet verloren gaan.
Verkiezingsprogramma’s met zorgparagrafen op volgorde van binnenkomst
*VVD
*CDA
*SP
*Volt
*PvdD
*Ja21
*BBB
*CU
*PVV
*D66
*NSC
+
***Doorrekening van verkiezingsprogramma’s bij CPB: uitkomsten + hier/Keuzes in Kaart