Situatie bij scholieren in beeld/grafiek: (Bron: de Volkskrant, 14 september 2022)
Onder middelbare scholieren stagneert op dit moment zowel de daling van tabaksgebruik als alcoholgebruik. Dit bleek deze maand uit het vierjaarlijkse HBSC-onderzoek naar welzijn en gezondheid van jongeren, uitgevoerd door de Universiteit Utrecht, het Trimbos-instituut en het Sociaal en Cultureel Planbureau (VWS, 16 september 2022). Stagnatie betekent dat 17 procent van de jongeren weleens rookt naast 21 procent van alle volwassen die nog roken. In 2021 hebben daarnaast minder mensen een poging gedaan om te stoppen met roken dan in 2020. Het aantal rokers in Nederland is dit jaar dan ook niet verder afgenomen.
Wat betreft alcohol, na een eerdere daling, veranderde tussen 2019 en 2021 het aantal scholieren van 12 t/m 16 jaar dat ooit alcohol dronk niet (48 procent). Het magere resultaat bij volwassenen dat het “percentage zware drinkers (8 procent) in 2021 vrijwel gelijk is gebleven aan voorgaande jaren” is toegelicht in een eerdere blog (hier).
Kortom, geen vrolijk makende feiten tijdens de uitvoering van het Nationaal Preventieakkoord (NPA, 23 november 2018). Een akkoord waarin diverse maatregelen staan die in 2040 moeten leiden tot een rookvrije generatie en tot het resultaat dat jongeren en zwangere vrouwen geen alcohol meer drinken en dat het aantal volwassen Nederlanders dat te veel drinkt daalt naar maximaal 5% (is nu 8,8%).
In deze blog wordt nogmaals naar de recente onderzoeksuitkomst (hier/hier) gekeken, maar dit keer in relatie tot het recent gepresenteerde Integraal Zorgakkoord (IZA, 16 september 2022).
Situatie (scholieren en volwassenen) in tekst
|
ROKEN: Tussen 2019 en 2021 is het aantal scholieren van 12 t/m 16 jaar dat ooit gerookt heeft stabiel gebleven rond de 17 procent. Vergeleken met 1999 is het percentage rokers meer dan gehalveerd, zowel bij jongens als bij meisjes. Tussen 2019 en 2021 bleef ook het aantal scholieren dat in de afgelopen maand rookte gelijk, evenals het percentage dagelijks rokers. Het percentage scholieren dat ooit gerookt heeft bleef tussen 2017 en 2019 in alle leeftijdscategorieën stabiel. Dit geldt ook voor roken in de afgelopen maand. Onder de 16-jarigen lijkt dagelijks roken in 2021 toegenomen vergeleken met 2019. Vergeleken met 2003, zijn jongeren in 2019 gemiddeld anderhalf jaar ouder als zij voor het eerst roken (11,8 jaar versus 13,4 jaar). Van de mensen tussen de 20 en 24 jaar, rookt één op de drie (bron). In 2021 hebben minder mensen een poging gedaan om te stoppen met roken dan in 2020 (NOS, 13 juni 2022 + Trimbosinstituut). Het aantal rokers in Nederland is dit jaar dan ook niet verder afgenomen (RTL, 13 juni 2022). In 2020 gaf 36 procent van de rokers aan een stoppoging te hebben gedaan, terwijl dit in 2021 nog maar gaat om 31 procent. Specifiek onder de jongeren tussen de 18 en 24 jaar is er juist een stijging van het aantal rokers in de cijfers te zien. Waar er in 2015 tot 2020 een daling van 37 naar 23 procent te zien is, is dit in 2021 weer toegenomen naar bijna 28 procent. ALCOHOL: Tussen 2019 en 2021 veranderde het aantal scholieren van 12 t/m 16 jaar dat ooit alcohol dronk niet (48 procent). Vergeleken met 2003 daalde het percentage alcoholgebruikers fors, zowel bij jongens als bij meisjes. Sinds 2003 nam ook het aantal scholieren dat in de afgelopen maand alcohol dronk of bingde (5 of meer glazen bij één gelegenheid) flink af. De daling lijkt echter niet verder door te zetten. Dit geldt voor drinken ooit in het leven, in de afgelopen maand en voor binge drinken. Als we kijken naar de afzonderlijke leeftijden blijkt dat het alcoholgebruik van onder andere 13-jarigen toenam tussen 2019 en 2021. Zo steeg het aantal scholieren van 13 jaar dat in de afgelopen maand alcohol dronk in deze periode van 10 naar 14 procent en steeg het bingedrinken van 5 naar 10 procent. Ook onder 16-jarigen nam het bingedrinken tussen 2019 en 2021 toe van 42 naar 50 procent (bron). |
Met een stabilisering van het aantal rokers en met een niet meer dalend gebruik van alcohol was ik benieuwd wat de definitieve tekst van het integraal zorgakkoord hierover had te melden.
Welnu in de paragraaf over de werkagenda bij preventie (Onderdeel G: Gezond leven en preventie, pg. 93 Conceptversie en pg. 82 van de definitieve IZA-versie) staat bijzonder weinig vermeld over de doelstellingen van het NPA. Bij inzet en veranderopgave staat alleen vermeld dat IZA-ondertekenaars rekening houden met de NPA-gezondheidsdoelen zoals de rookvrije generatie en de opgave bij alcoholgebruik.
In antwoord op Kamervragen:
Er zijn de laatste tijd wel veel Kamervragen gesteld aan de staatssecretaris over preventie, zoals onder andere al eerder besproken:
12.04.2022: Staatssecretaris: preventie “een tandje bijschakelen”, wat betekent dat? (kabinet!)
Bij Kamervragen over prijsverhoging van een pakje sigaretten antwoordt de staatssecretaris:
|
Citaat: “Roken is een ernstige verslaving die veel persoonlijk en maatschappelijk leed veroorzaakt. In 2020 overleden in Nederland bijna achttienduizend mensen door roken. Wanneer kinderen die beginnen met roken, blijven roken, is de kans meer dan 50% dat zij aan de gevolgen daarvan zullen komen te overlijden.” Bronnen: https://www.vzinfo.nl/roken/gevolgen en www.rokeninfo.nl/professionals/cijfers-gebruik-en-gevolgen/ziekte-en-sterfte1/sterfte |
Overigens werden hier Kamervragen gesteld over een aangekondigde prijsverhoging van een pakje sigaretten, niet over de schadelijkheid van het product op het gebied van de individuele gezondheid, noch over de publieke volksgezondheid. Opmerkelijk!
Toch komt de schade van roken en alcohol nog wel aan bod in het IZA, maar bij het slothoofdstuk van de werkagenda (Onderdeel L: Monitoring). Daarbij gaat het over de uitwerking van de beoogde IZA-effecten op de gezondheid van mensen en de financiële en personele houdbaarheid van het zorgsysteem. Een van de categorie “outcomedoelen” is het aantal mensen met (risico op) kanker. IZA rekent op basis van deze bron op ongeveer 125.000 nieuwe kankerdiagnoses per jaar. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid verwacht dat het aantal mensen met kanker naar verwachting zal stijgen van 547.000 naar 970.000. Citaat: “In 2040 hebben dan bijna een miljoen mensen kanker.” Bij de oorzaken van kanker spelen uiteraard ook roken en alcoholgebruik een rol.
In onderstaand kader het citaat uit het IZA hierover. Voor alle duidelijkheid, hier staan niet vermeld de overige medische schade en/of de maatschappelijke schade!
Conceptversie IZA 1.0 (3 september 2022) + Definitieve IZA-versie (16 september 2022)
|
Citaat (pg. 132 Concept + pg. 114 Definitief): “Het aantal mensen met kanker stijgt tussen nu en 2040 van zo’n 600.000 naar bijna een miljoen. Kanker komt in Nederland meer voor dan gemiddeld in andere OECD-landen, en ook de sterfte aan kanker is hoger dan gemiddeld (bron). Daarbij verwacht het RIVM een verviervoudiging van de zorguitgaven aan kanker (bron). Roken veroorzaakt 9% van de totale ziektelast in Nederland en 19% van alle gevallen van kanker. Overgewicht veroorzaakt mogelijk tot wel 20% van alle gevallen van kanker. Daarnaast is 8% van alle gevallen van kanker in Nederland gerelateerd aan alcohol. Zelfs één drankje per dag verhoogt de kans op kanker al en de kans op kanker stijgt met ieder glas. We kunnen dus veel gevallen van kanker op de langere termijn voorkomen door te werken aan een gezondere leefstijl.” |
“Winst voor bedrijf en aandeelhouders prevaleert boven gezondheidswinst burgers/scholieren en maatschappij. Anders gezegd: de lusten zijn privaat, de lasten voor de maatschappij.”
Beschouwing
Hoe komt het nu dat met name bij scholieren het roken en alcoholgebruik stagneren?
Al lang is bekend dat aanbodbeperking met minder verkooppunten, prijsverhoging, aanscherping en handhaving van wetgeving, reclameverbod inclusief sluikreclame naast persoonsgerichte verslavingszorg de wapens zijn dit probleem te tackelen.
Bij roken lobbyt de tabaksindustrie, vermomd als “burgerbeweging”, tegen strenge wetgeving voor (elektronische) e-sigaretten (NRC, 3 november 2021). Wereldwijd wordt de “World Vapers’ Alliance” gefinancierd door deze tabaksindustrie (The Tobacco Conspiracy, 2018). Dezelfde industrie die uitgenodigd aan preventietafels hier mede het beleid bij het NPA mag bepalen. Waarbij echt effectieve maatregelen worden tegengehouden. Winst voor bedrijf en aandeelhouders prevaleert boven gezondheidswinst burgers/scholieren en maatschappij. Anders gezegd: de lusten zijn privaat, de lasten voor de maatschappij.
Een van de toegepaste trucs is het toevoegen van zogenaamde tabaksaccessoires. Dit zijn producten die zelf geen tabak bevatten, maar die wel in combinatie met tabaksproducten worden gebruikt. Voorbeelden zijn smaakaccessoires (hier), zoals smaakfilters, smaaksprays en smaakkaartjes. Ze zijn via internet eenvoudig te bestellen. Je hoeft alleen maar aan te vinken dat je 18 jaar of ouder bent. Tabaksaccessoires zijn niet verboden. Ze vallen niet onder de Tabaks- en rookwarenwet en Europese tabaksproductenrichtlijn (Bron: VWS, 4 april 2022).
Een medewerker van Trimbos en een van de onderzoekers van het HBSC-rapport zegt (Volkskrant, 14 september 2022): “Vapers zijn in de markt gezet voor jongeren. Het probleem is dat jongeren vapen niet zien als roken. Ze vinden roken iets voor losers, maar vaak hebben ze niet in de gaten dat er wel degelijk nicotine in vapers zit. Er moet een flink tandje bij om de doelen uit het Preventieakkoord te behalen. Met 17 procent van de jongeren die weleens rookt, ga je niet naar een rookvrije generatie toe. Zeker niet als je weet dat 21 procent van alle volwassen nog steeds rookt (einde citaat).
Het gebruik van alcohol als onderdeel van het NPA kwam eerder aan de orde (blog, 28 maart 2022). Het terugdringen van “problematisch alcoholgebruik” is een magere ambitie nu blijkt dat ook heel weinig alcohol schadelijk is. Na een eerdere daling is er ook stagnatie bij het aantal drinkende jongeren. Verder dit citaat: “Ook het bingedrinken (minstens vijf glazen per avond) verminderde niet: van de jongeren die de afgelopen maand alcohol dronken, heeft driekwart in die maand gebinged.”
Tekst IZA en preventie
In het IZA bij de werkagenda preventie wordt afgesproken dat verzekeraars en gemeente ketenaanpakken organiseren bij: Kansrijke Start, valpreventie ouderen, aanpak overgewicht/obesitas kinderen, GLI en Welzijn op recept. Maar het programma rookvrije generatie ontbreekt alsmede Btw-verlaging op groente/fruit en accijnsverhoging op tabak (artikel, 8 september 2022).
Nu bevat het IZA zowel het woord “akkoord” als “integraal”. Maar er is nog geen akkoord met huisartsen en met GGZ-client-beroepsorganisaties, m.u.v. de GGZ-werkgevers (blog). Qua wetgeving focust het IZA zich wel erg op de Zorgverzekeringswet. Maar bij integraliteit worden onderwerpen geagendeerd en samengebracht vanuit 5 stelselwetten. Het overgrote deel van preventie valt onder de stelselwet Wet publieke gezondheid. Dat veel preventieve onderwerpen richting de Zorgverzekeringswet worden gemasseerd, heb ik juist een zorgelijke ontwikkeling genoemd (blog, 15 augustus 2022). Zeker sinds bekend is dat de gezondheid van alle Nederlanders voorop moet staan bij het beleid van de overheid, inclusief de aandacht daarbij (blog) voor multicausaliteit (KNMG, 11 september 2022).
Tot slot
Deskundigen zijn sceptisch over genomen maatregelen. Een hoogleraar zegt over NIX18, een initiatief van het ministerie van Volksgezondheid om roken en drinken te ontmoedigen: “zulke interventies blijken toch steeds ontzettend weinig zin te hebben. Een campagne als NIX18 werkt alleen als het hele gezin achter de boodschap staat: dus als de jongeren niet meer mogen drinken, de ouders dat dan ook niet meer doen.”
Een ander zegt: “De overheid kan nog veel meer doen om drinken en roken onder jongeren terug te dringen. Zoals snel de prijzen van drank en sigaretten verhogen, het terugdringen van verkooppunten, het aanpakken van online-reclames voor drank en het aanpakken van de drinkcultuur in Nederland. Zolang bij volwassenen drinken dé norm is en het ook zichtbaar blijft, krijgen jongeren ook niet het juiste signaal.”
Het slotwoord in deze blog is voor een bijzonder hoogleraar Tabaksontmoediging aan de Universiteit Maastricht. Hij zegt (NPO-radio, 12 september 2022):
|
Meer jonge rokers; wat is de oorzaak? Antwoord: “Antirookcampagnes hebben te weinig impact op het rookgedrag van consumenten. Het gaat erg langzaam om het moment, een belangrijke maatregel zou zijn om de prijs van de accijns te verhogen. Die zijn in Nederland relatief betaalbaar. De overheid die heeft gezegd: “we willen naar 10 euro per pakje sigaretten in 2024”, dus dan komt er volgend jaar een euro bij en het jaar daarna weer een euro maar dat gaat best wel langzaam. Ook de innoverende producten binnen de industrie hebben een grote impact op het hoge aantal jonge rokers. Veel nieuwe soorten roken zoals vaping wordt gestimuleerd door andere jongeren op sociale media. Vaping is een nieuwe soort E-sigaret, het bevat geen tabak. Vaak zit er wel nicotine in, wat een verslavende werking heeft. Zien roken doet roken. Je ziet ook veelal groepen jongeren die allemaal roken en elkaar daardoor blijven stimuleren. Opvallend is dat er in series en in films ook nog veel gerookt wordt. Overigens wordt daar ook heel vaak alcohol geschonken en genuttigd. Ook dit heeft invloed op de jongeren (einde citaat).” |
Eerdere blogs over preventie
31.05.2017: Gevraagd: minister van Gezondheidsbevordering (M/V) (kabinetsformatie)
16.08.2017: Voor deze film hoeft u niet naar de bioscoop (beeldmateriaal over preventie)
09.01.2018: Relatie opleidingsniveau en levensverwachting ongezond innig (risico lage SES)
29.01.2018: De nulde lijn (veel thuisarts.nl, maar niet iedereen is in staat tot zelfregie)
07.02.2018: Wie gaat uitvoering van het Nationaal Preventieakkoord betalen? (invoeren BOP)
28.05.2018: Schuldenproblematiek raakt ook het medisch domein (geen perspectief)
06.06.2018: De rol van de huisarts bij gecombineerde leefstijlinterventie (GLI per 2019)
21.06.2018: Gevolgen van veranderingen in zorg richting 2040 (RIVM Toekomst Verkenning)
24.06.2018: Bewegen, bewegen en bewegen… (beweegrichtlijn van de Gezondheidsraad)
02.09.2018: Water 0.0 (prima kraanwater, nul calorieën, niet in plastic, dus geen belasting voor milieu))
11.09.2018: Wordt de illegale drugsindustrie een bedreiging voor de volksgezondheid?
21.10.2018: Werken aan de agenda van de vooruitgang (zorgstelsel, burgerparticipatie, preventie)
10.11.2018: Alleen met interventies zijn problemen in achterstandswijken oplosbaar
20.11.2018: De noodzakelijke bijsluiter bij drugs (schade gezondheid door drugs)
26.11.2018: Nationaal Preventieakkoord: na bijstelling ambities versneld invoeren (urgentie)
07.12.2018: Maak ook bewegen en lichaamshouding van jeugd onderdeel van preventie
27.03.2019: Conflict binnen antirookorganisaties werkt contraproductief (conflict ANR en SRJ)
19.08.2019: Armoede, een weg te werken schandvlek (een voedingsbodem voor slecht ouderschap enz.)
23.08.2019: Dakloos (30.000!)
30.08.2019: Nieuwe richtlijn LDL-cholesterol biedt niemand een handvat (meerwaarde onbewezen)
05.06.2020: De wondere wereld van hoortoestellen (basisverzekering, wel geheel of deels bijbetalen)
09.07.2020: Preventie: een moeizame tocht van wieg tot graf (school, werk, thuis, ook sociaal)
16.07.2020: Druk op zorggroepen opgevoerd vaker het GLI-programma te organiseren (NZa)
25.08.2020: Rookgordijn (marketing tabaksindustrie + lobbycratie bij VVD stagneren SMR-beleid)
07.09.2020: Voor beter aanbod gezonde kindervoeding is daadkracht nodig (Unicef-onderzoek)
30.10.2020: Introduceer Nutri-Score met een belasting op ongezonde producten (de BOP als beleid)
17.12.2020: Tabaksfabrikanten: belastingontwijking én onrechtmatige vergoedingen (preventie)
10.04.2021: Aanpak preventie: benut het hele actieplan (multicausaal, integraal, vele wetten)
26.05.2021: Voor fitheid is inspanning nodig (bewegen loont, preventieakkoord, secundaire voordelen)
14.07.2021: Zet bij preventiemaatregelen leefomgeving op eerste plaats (belang stikstof, klimaat)
28.07.2021: Trukendoos Philip Morris nog niet uitgeput (schadelijke e-sigaret vermarkten)
17.08.2021: Preventiebeleid cardiometabole ziekten vraagt nieuwe invulling (GLI, bredere opzet, €€)
09.12.2021: Interventie wetswijziging bij gebruik en toepassing lachgas (eerst wet, dan routekaart)
21.12.2021: Verkleinen gezondheidsverschillen: kabinet Rutte IV aan zet (volgens coalitieakkoord)
07.03.2022: Passende preventieve zorg en maatschappelijke waarden: inhoud (1) (gezant)
09.03.2022: Passende preventieve zorg en maatschappelijke waarden: bekostiging (2) (RVS)
17.03.2022: Reflectie op speerpunten zorgkoers kabinet Rutte IV (3) (preventie = speerpunt 11)
22.03.2022: Obesitas: leefstijlaanpak, GLI+(?), operatie óf gewoon scherpere wetgeving?
28.03.2022: Proost! (NPA, alcoholtafel, problematisch alcoholgebruik, rol industrie, blurringbeleid)
12.04.2022: Staatssecretaris: preventie “een tandje bijschakelen”, wat betekent dat? (kabinet!)
12.06.2022: Aanpak stikstofcrisis ligt na 1 dag al onder vuur (protest LTO + VVD na 10 jaar stilstand)
26.07.2022: Bij financiering en uitvoering preventie ontbreekt focus (streefwaarde, netwerk, budget)
23.08.2022: Méér armoede schaadt gezondheid en levenskwaliteit (actie bij inflatie/energiecrisis)