In een recente blog over het toenemend tekort aan geneesmiddelen (blog, 19 januari 2023) verweert de minister zich met betrekking tot dit tekort met het argument dat voor NL “leveringszekerheid” voorrang heeft op “zelfvoorzienendheid”. Citaat (VWS, 13 januari 2023): “Volledig zelfvoorzienend op de ontwikkeling, productie en levering van medische producten, waar geneesmiddelen onderdeel van uitmaken, kunnen we binnen Nederland en zelfs binnen de EU niet zijn. Om de leveringszekerheid en daarmee beschikbaarheid voor patiënten te borgen, zijn we afhankelijk van mondiaal opererende marktspelers (einde citaat).”
Echter, ten opzichte van 2021 (1007 te kort) is er in 2022 ten aanzien van het tekort, met 1514 middelen, een stijging van 50 procent (NRC, 14 januari 2023 + KNMP, 14 januari 2023). De strategie bij het VWS-‘preferentiebeleid’ verdient dus aanpassing, zeker nu er ook geluiden zijn dat de tekorten nog verder zullen oplopen (Reuters, 8 februari 2023 en BNR, 26 januari 2023). Daarover gaat deze blog.
Medicijnenfabriek InnoGenerics kan openblijven
Vlak na het schrijven van de blog werd bekend dat de Leidse medicijnenproducent InnoGenerics toch een doorstart kon maken. Een ander Nederlands bedrijf, de Ofichem Groep uit Ter Apel, heeft de fabriek overgenomen. VWS ondersteunde de overname met een bijdrage van 150.000 euro, nadat eerder om de productie van geneesmiddelen op gang te houden en een doorstart mogelijk te maken, de curator van VWS al een boedelkrediet van 400.000 euro had gekregen (VWS Kamerbrief, 20 januari 2023). De Innogenerics-directeur zegt daarover (citaat FD, 20 januari 2023): “blij te zijn dat niet al onze inspanningen na de overname van de fabriek nu drie jaar geleden voor niets zijn geweest. Ook al gaat er nu toch de nodige productiepotentie verloren’. Hij roept het ministerie op ‘regie en verantwoordelijkheid te nemen dat dit soort fabrieken in Nederland levensvatbaar zijn zodat we voor geneesmiddelen minder afhankelijk worden van China en India(einde citaat).”
Tweede en derde maatregel ministerie VWS
Eind januari 2023 nam de minister nog een tweede maatregel. De minister verhoogde de maximale prijs van medicijnen waar relatief weinig aan wordt verdiend met 15 procent. De bedoeling is daarbij dat leveranciers eerdere genegen zijn om (generieke/goedkope) geneesmiddelen toch beschikbaar te houden voor Nederlandse patiënten. Dit kost de staat bij benadering 12 tot 13 miljoen euro, ofwel 1 euro per jaar per premiebetaler.
Een ‘derde’ maatregel was al eerder aangekondigd. Per 1 januari 2023 geldt voor groothandelaren en handelsvergunninghouders een voorraadverplichting van 2,5 maand.
Brandbrief
Artsen en apothekers maken zich zorgen over de farmaceutische zorg aan de patiënt door het oplopend aantal geneesmiddeltekorten en de schrijnende situaties die hierdoor ontstaan en schreven een brandbrief (Brief, 23 januari 2023). Met het verzoek prioriteit te geven aan het gezamenlijk treffen van maatregelen voor een duurzame ontwikkeling, productie en distributie van grondstoffen en geneesmiddelen in Nederland en Europa, onder regie van het ministerie van VWS. Citaat (NHG, 19 januari 2023): “Met de veelvuldige wisselingen door tekorten neemt de kwaliteit van zorg voor patiënten drastisch af waardoor de kwaliteit van zorg verder onder druk komt te staan. Daarnaast kost het artsen en apothekers veel tijd om alternatieve geneesmiddelen te zoeken en de patiënt voor te lichten over het gebruik van zijn nieuwe geneesmiddel. We pleiten voor een duurzame ontwikkeling, productie en distributie van grondstoffen en geneesmiddelen in Europa die ook voor de lange termijn is geborgd (einde citaat).”
Ook de Europese artsenorganisatie (CPME), waar onze KNMG deel van uit maakt, maakt zich grote zorgen over de toename van geneesmiddelentekorten op korte en lange termijn. Ze riepen recent de Europese Unie op om dringend actie te ondernemen (1 februari 2023).
“Dit beleid heeft geleid tot een race naar de prijsbodem en oplopende tekorten bij de apotheek. Tekorten waarvan de last(en) neerdalen bij apotheek, voorschrijvers en burgers. Daarom, stop met dit perverse preferentiebeleid, als niet alle gevolgen in beeld zijn, als er ook geen bereidwilligheid is deze gevolgen in beeld te brengen. Helaas, beleidsmatig wijst echter niets op stoppen.”
Beschouwing
Of de beide financiële bijdragen van de minister gaan helpen, kan ik niet beoordelen. Bij het verhogen van de maximumprijs in de taxe, blijft de kern van het probleem onaangetast. Namelijk wat is de daadwerkelijke prijs ‘onder couvert’ die de zorgverzekeraar, via handelsagenten in tussenhandel óf rechtstreeks, betaalt aan de leverancier? De zorgverzekeraar vraagt de farmaceut bij aanbesteding namelijk hoeveel bonus zij willen geven aan de zorgverzekeraar, om juist hun geneesmiddel het tijdelijke label ‘preferent’ te geven? Dit gebeurt allemaal in de spreekwoordelijk gesloten enveloppen, waarna de zorgverzekeraar alleen voor de eigen polishouders beslist. Het valt mij op dat er vanuit het markttoezicht geen interesse is in de omvang van deze bonussen. Terwijl het gevolg, narigheid door tekorten en wisselende namen/stoffen eigenhandig ‘preferent’ te noemen, zich vooral manifesteren op de werkvloer van zorgverleners en bij gebruikers. De perversiteit is voelbaar, maar blijkbaar geen aanleiding de omvang te meten en de gevolgen transparant te beschouwen. ACM-IGJ-ZINL- NZa, wáárom niet?
Mate van afhankelijkheid
Alleen letten op de prijs, werkt juist afhankelijkheid van China en India in de hand. Zo komt 40% van de afgewerkte geneesmiddelen die in Europa worden verkocht van India en China. Gezien de wijzigingen in geopolitieke machtsverhoudingen, deze situatie lijkt me bij lezers bekend, lijkt koerswijziging noodzakelijk. Inderdaad minister, wij kunnen als klein land niet zelfvoorzienend zijn. Dat betekent dat meer in Europees verband met bevriende naties ten bate van leveringszekerheid samengewerkt moet worden. Dit betreft een meer onafhankelijke positie, zowel ten aanzien van het eindproduct, het medicijn (stof, sterkte, toedieningsvorm), als wel ten aanzien van grondstoffen, nodig voor de bereiding, de zogenaamde API’s (active pharmaceutical ingredients), alsmede de passende tussenproducten. En helaas, juist daarbij is de afhankelijkheid met 80% van India/China te groot. Met alle risico’s van dien. Bijvoorbeeld, India en China produceren 60% van alle paracetamol in de wereld, 90% van alle penicilline, en 50% van alle ibuprofen. Tel maar uit je winst/verlies (Bron, oktober 2022)! Het is dus niet zo vreemd dat artsen in vrijwel alle EU-landen een tekort melden van veelgebruikte China-afhankelijke medicijnen, zoals paracetamol en de antibiotica amoxicilline (hier)
Van afhankelijk naar onafhankelijk
Dat zal zeker niet meevallen, want de tekorten doen zich in alle Europese landen voor. De minister meldt (brief) ook dat samen met andere Europese landen wordt opgetrokken “om te kijken hoe we tekorten en kwetsbaarheden in de productie- en toeleveringsketen van geneesmiddelen het beste kunnen aanpakken.” De directeur van het Centraal Planbureau (CPB), met ook een verleden als bestuursvoorzitter van Zorgverzekeraars Nederland (ZN), laat recent, meer generiek, over een bestaande afhankelijkheid van China, een iets ander geluid horen: (FD, 27 januari 2023)
|
“Uit een recente studie van het Centraal Planbureau blijkt dat Nederland met Oost-Europa, Finland en Zweden behoort tot de Europese landen die het sterkst met Chinese productieketens zijn verweven. Nederland profiteert dan ook relatief veel van de Chinese handel. De Nederlandse verdiensten en werkgelegenheid verbonden aan de export naar China bedroegen in 2020 €7 mrd en 66.000 voltijdsbanen. Een ontkoppeling zou leiden tot minder diverse producten waar consumenten en producenten hogere prijzen voor moeten betalen en ten koste gaan van werkgelegenheid en welvaart. Het is een politieke vraag in hoeverre verminderde geopolitieke kwetsbaarheid deze economische kosten rechtvaardigt. Het CPB-rapport wijst er ook op dat verwevenheid twee kanten heeft: China is net zo goed afhankelijk van de handel met Europa en de rest van de wereld. Dreigen met sancties kan alleen werken als er ook iets te sanctioneren valt. In plaats van deglobalisering, reshoring (de productie terug naar eigen land halen) of zelfs friendshoring (alleen produceren in bevriende landen) lijkt ‘globalanceren’ daarom een beter alternatief: streven naar evenwichtige economische relaties met behoud van een open rules based-handelssysteem (einde citaat).” |
U leest het al, deze ‘gevoelige’ bal ligt bij de politiek. Door meerdere auteurs worden alternatieve oplossingen genoemd om leveringszekerheid te verhogen. Ik noem een econoom, die wijst op het model Denemarken (Medisch Contact, 25 januari 2023). Ik noem een huisarts die het model Nieuw-Zeeland aanhaalt (Elseviers Weekblad, 11 februari 2023). Ik noem vanuit de EU de aanbeveling dat de EMA naast kwaliteitsbeoordelingen, ook kostprijzen van medicijnen kan opstellen en aanbestedingen kan regelen voor alle 28 Europese lidstaten(EURACTIV, 18 januari 2023). Ondertussen beantwoordt de minister maar weer de zoveelste Kamervraag (Kamerbrief, 3 februari 2023).
Tot slot: advies: stop preferentiebeleid + twee keer verbazing in 1 week tijd…
Deze blog gaat over generieke geneesmiddelen. Nederland staat in de top 3 van Europese landen met de goedkoopste generieke medicijnen. In 2020 was bijna 79% van de medicijnverstrekkingen generiek, daarbij 22,5% van de kosten veroorzakend. Vrijwel alle generieke geneesmiddelen (88%) vallen nu met competitie en aanbestedingen onder het preferentiebeleid. De leverancier met de laagste prijs in de gesloten envelop mag van toezichthouders gewoon leveren. Dit heeft ertoe geleid dat 3,2 miljoen gebruikers afhankelijk zijn van één fabrikant (SFK, 26 januari 2023).
Dit beleid (NRC) heeft geleid tot een race naar de prijsbodem en oplopende tekorten bij de apotheek. Tekorten waarvan de last(en) neerdalen bij apotheek (NRC), voorschrijvers en burgers (brief). Daarom, stop met dit perverse preferentiebeleid, als niet alle gevolgen in beeld zijn, als er ook geen bereidwilligheid is deze gevolgen in beeld te brengen. Helaas, beleidsmatig wijst echter niets op stoppen.
Bij het streven naar meer leveringszekerheid, zal een groter deel vanaf Europees grondgebied geproduceerd moeten worden. Ja, dat mag deels ook in Nederland. Dat noemen we dan deels zelfvoorzienendheid. Welk deel dat is, dat is bij ‘globalanceren’ van het CPB, het financieel geweten van NL, een politieke afweging.
Gezien deze discussie rondom zelfvoorzienendheid NL was het des te opvallender dat deze week door een meerderheid in de Tweede Kamer de motie (Motie Westerveld, 34951, nr.10, 14 februari 2023) ter behoud van de enig overgebleven vaccinontwikkelaar in Nederland, nu nog in overheidshanden (Intravacc), deze niet te privatiseren en te verkopen aan de markt, helaas werd verworpen.
De tweede verbazing was de inhoud van de werkagenda (VWS, 23 februari 2023) met betrekking tot aanvaardbare prijzen en uitgaven van geneesmiddelen in het basispakket. Steeds weer lees ik de wens om meer grip te krijgen op geneesmiddelenprijzen. Het woord preferentiebeleid ben ik niet tegengekomen in de werkagenda, er komt geen onderzoek naar de bonushoogte in gesloten enveloppen. Evenmin komt er een lasteninventarisatie van zorgverleners en gebruikers als direct gevolg van dit preferentiebeleid. Een gemiste kans.
Laat mij de drie Zelfstandige Bestuursorganen (ZBO’s: ACM, ZiNL, NZa), betrokken bij deze werkagenda, te hulp schieten. Als u dan toch het komend jaar alleen maar geneesmiddelen met een hoge prijs en/of hoge budgetimpact gaat beschouwen en zich met name op een ‘proportionele prijs’ en het ‘versterken van concurrentie’ wenst te richten, neem dan kennis van de kernboodschappen uit een recent artikel van de BMJ.
High drug prices are not justified by industry’s spending on research and development, British Medical Journal (BMJ, 15 februari 2023) + reactie Medisch Contact, 22 februari 2023
|
Kernboodschappen • Van 1999 tot 2018 hebben ’s werelds 15 grootste biofarmaceutische bedrijven meer uitgegeven aan verkoop, algemene en administratieve activiteiten dan aan onderzoek en ontwikkeling • De meeste van deze bedrijven gaven ook meer uit aan het terugkopen van eigen aandelen en het uitkeren van dividend dan aan onderzoek en ontwikkeling • De meeste nieuwe geneesmiddelen die in deze periode werden ontwikkeld, boden weinig of geen klinisch voordeel ten opzichte van bestaande behandelingen • De industrie zou met bestaande middelen meer medisch waardevolle en betaalbare innovatie kunnen genereren • Er is overheidsingrijpen nodig om onderzoek en ontwikkeling gericht op volksgezondheidsprioriteiten aan te moedigen |
Maar durf dan ook, in overeenstemming met de laatste kernboodschap, al dan niet via de EU, in te grijpen ten bate van volksgezondheidsprioriteiten. Bij voorbaat dank.
Off the record, het hier gebruikte begrip “leveringszekerheid” als argument blijkt inmiddels sinds het afgelopen weekend, na presentatie van het rapport over aardgaswinning, in politiek Den Haag ook een beladen term (NRC, 24 februari 2023).
Eerdere blogs over het dossier “geneesmiddelen”
18.08.2017: Prijsaanpak dure geneesmiddelen blijkt complexe zaak (weesgeneesmiddelen Ned.)
05.09.2018: Preferentiebeleid: van kostenbeheersing tot perversiteit (te ver doorgeschoten)
24.09.2018: Inzicht geven in prijs medicijn is taak van overheid (discutabele prijsstelling medicijn)
13.10.2018: Wouter Bos: Stop met wegduiken voor pijnlijke keuzes in de zorg (wegkijken als beleid)
18.01.2019: Prijs weesgeneesmiddelen: van verontwaardiging naar aanpak (afleggen verantwoording)
08.04.2019: Stijging gebruik opioïden vraagt een multidimensionale aanpak (“een stille opioïde-epidemie”)
01.02.2020: Ook de politiek aan zet bij gedragscode geneesmiddelenindustrie (code VIG over prijzen)
04.04.2020: Verhoogde urgentie aanpak tekorten geneesmiddelen (altijd al, zeker nu in coronatijd)
15.05.2020: Zuinigheid die wijsheid koopman bedriegt en zorg bedreigt (beleid medicijninkoop)
06.01.2021: Modernisering GVS levert zeker wat op, vooral misère (wisselen, misbruik MN R/)
22.10.2021: Dure geneesmiddelen: van markt naar controle (intramuraal, wees, kosteneffectiviteit)
04.02.2022: Nieuwe aanpak moet geneesmiddelentekorten voorkomen (ijzeren voorraad/EMA)
13.03.2022: Reflectie op speerpunten zorgkoers kabinet Rutte IV (1) (dure medicijn = speerpunt 4)
15.06.2022: Het nieuwe GVS: wie betaalt, bepaalt! Of toch niet? (Bezwaarbrieven + eigen Leidraad)
09.08.2022: Herberekening GVS-vergoedingslimieten: bezint eer ge begint! (2023: -140 mln.?)
10.11.2022: Hormoonspiraal Levosert ten onrechte als preferent aangewezen (zwichten voor NIP)
19.01.2023: Leveringszekerheid geneesmiddelen neemt af, tekorten nemen toe (WPG+GVS+pref.beleid)
Afbeelding onder blogtitel: via Spruyt hillen