Het wil maar niet vlotten om in de ziekenhuizen de capaciteit op de Intensive Care (IC) te vergroten. Nu berichtte deze week de Volkskrant (25 augustus 2021) dat dit niet typisch een Nederlands probleem is, want heel Europa zou kampen met een tekort aan menskracht op de IC. Een bericht zoals dat eigenlijk liever niet wordt gelezen nu er nog rond de 200.000 operaties moeten worden ingehaald (NZa, 27 augustus 2021) in combinatie met de vrees voor een extra corona-aanbod komende herfst.
Als oorzaken van het tekort aan IC-verpleegkundigen worden genoemd: te lage opleidingscapaciteit, stagnerende cao-besprekingen, hogere uitstroom dan instroom, te zware mentale belasting (“de arts staat 8 minuten aan bed van de patiënt, wij 8 uur”) in combinatie met nachtdiensten, hoog ziekteverzuim en te weinig inspraak bij beleidsvorming.
Het dreigend tekort aan IC-capaciteit was eind 2020 de reden om bij een overmatig COVID-aanbod op de IC een draaiboek (versie 11/2020) op te stellen wie bij deze “code zwart” wél en wie géén plaats zou krijgen op de IC.
In 2021 is alleen tussen 8 en 20 juli het aantal covid-patiënten op de IC lager geweest dan 100. Het hoogtepunt van het aantal IC-opnames (839) was op 22 april. Vanaf begin augustus 2021 tot heden schommelt het aantal covidpatiënten op de IC rond de 200 per dag. Bij 1200 beschikbare IC-bedden is dat 17% van het totaal.
In deze blog een overzicht van de huidige stand van zaken en de te nemen maatregelen.
Overzicht IC-capaciteit in coronatijd
|
· Op papier zijn er regulier in Nederland 1150 IC-bedden, in theorie 1208, in de praktijk 1028. Een deel van de bedden (10%) is niet in gebruik door personeelsgebrek. Per twee bedden is er één IC-verpleegkundige. · Voor uitbreiding naar 1350 IC-bedden zijn ruim 300 voltijdsbanen extra nodig, dat zijn 406 IC-verpleegkundigen. Verder zijn er nog zo’n 3800 ondersteuners nodig (deels verpleegkundigen en deels niet-verpleegkundigen, die vooral op verpleegafdelingen zullen werken). · Voor uitbreiding naar 1700 IC-bedden zijn 1726 extra IC-verpleegkundigen nodigen circa 4800 extra ondersteuners. · Voorzitter verpleegkundigenadviesraad ziekenhuis (30 juni 2020): “Bedden zijn er al voldoende, maar we hebben geen personeel voor de bedden. En dat tekort hebben we niet in een paar maanden opgeplust. Dat is echt een illusie. Het personeelstekort geldt voor alle gespecialiseerde en reguliere afdelingen.” Ook de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC) en de Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland IC (V&VN IC) hebben zorgen over een opschaling naar 1700 bedden. Zij vrezen dat de kwaliteit van de IC-zorg in het gedrang komt als er te veel IC-bedden bijkomen. Volgens een prognose uit 2019 is het totale verwachte personeelstekort in de zorg in 2022 in totaal ongeveer 80.000 medewerkers. Instroomcijfers van IC-verpleegkundigen die in 2018 en 2019 zijn gestart aan de opleiding en die in 2020 en 2021 hun diploma zullen halen:
· September 2020: beroepsvereniging V&VN: (NRC): “Van de ondervraagde verpleegkundigen zegt ruim de helft dat hun ziekenhuis momenteel minder personeel op de IC heeft dan tijdens de eerste golf. Daarnaast stelt 70 procent niet te worden betrokken in de plannen van hun ziekenhuis om de capaciteit te vergroten. Eén op de vijf ondervraagden laat weten dat een verpleegkundige is opgenomen in het crisisbeleidsteam van het ziekenhuis. Wel ziet driekwart van de ondervraagden dat hun ziekenhuizen nieuw personeel opleiden. Twee op de drie zeggen dat hun afdeling beter is voorbereid dan vorig jaar.” · LNAZ (9 april 2021): “Het LNAZ verzoekt ROAZ-regio’s op te schalen naar landelijk 1550 IC-bedden. Dat vraagt om verdere afschaling van reguliere zorg. In alle regio’s is momenteel een tekort aan IC-capaciteit.” · Minister (8 juni 2021): “Op peildatum 1 januari 2020, vlak voor de coronacrisis, waren er 4.823 gediplomeerd IC-verpleegkundigen, waarvan er 182 niet in loondienst waren.” · NRC (17 juni 2021): ”Maar Covid-19 heeft geen invloed gehad op de aantallen IC-verpleegkundigen, anesthesiemedewerkers en operatieassistenten in ziekenhuizen. Dat blijkt uit cijfers van het Capaciteitsorgaan, een instantie die kijkt naar de benodigde instroom in de zorg. Het aantal IC-verpleegkundigen steeg zelfs licht, en vorig jaar zijn er meer mensen begonnen aan de opleiding tot IC-verpleegkundige. Dan het slechte nieuws: het is nog veel te weinig. Het Capaciteitsorgaan berekende dat er een derde meer IC-verpleegkundigen opgeleid moeten worden dan nu. Daarbij is niet gekeken naar ziekteverzuim; mogelijk waren hierdoor minder IC-verpleegkundigen beschikbaar.” · Volkskrant (25 augustus 2021): “Het tekort aan IC-verpleegkundigen dreigt deze herfst opnieuw de zorg te ontwrichten als het aantal covid-opnamen weer toeneemt. Sommige ic’s hebben zelfs minder personeel beschikbaar dan vorig jaar. Bij diverse grote ziekenhuizen zijn het afgelopen jaar meer verpleegkundigen vertrokken dan erbij zijn gekomen. Verhoging van de ic-capaciteit is ook los van de coronacrisis nodig: Nederlandse ic’s kampen al jaren met een tekort aan verpleegkundigen. Zo stroomden afgelopen jaren gemiddeld 442 studenten in de opleiding tot ic-verpleegkundige, dat hadden er 775 hadden moeten zijn om de zorg de komende jaren op peil te houden, blijkt uit cijfers van het Capaciteitsorgaan.” |
De voorzitter van de commissie “Werken in de Zorg” zal het nieuwe kabinet vragen zijn commissie op te heffen en zegt ‘er zijn meer dan genoeg adviezen, het wordt tijd iets te doen.’
En nu?
Het tekort aan IC-verpleegkundigen loopt parallel aan het tekort aan verpleegkundigen en in bredere zin, het personeelstekort in de zorg in het algemeen. Een gegeven wat scherper zichtbaar is geworden ten tijde van corona, maar al veel eerder merkbaar was, ook in de ziekenhuizen (NRC, 3 november 2017).
11.06.2017: Tekort aan verpleegkundigen in alle sectoren van de zorg (1) (oorzaken, wáár tekort)
12.07.2017: Tekort aan verpleegkundigen in alle sectoren van de zorg (2) (deltaplan)
22.08.2020: Inzet IC-verpleegkundigen onder het vergrootglas (IC-capaciteit + hun randvoorwaarden)
De voorzitter van de “Commissie Werken in de Zorg” (Volkskrant, 27 augustus 2021): “Van al het nieuwe zorgpersoneel gaat zo’n 40 procent binnen twee jaar weg. Dat is een enorm aantal: de zorg is een vergiet.”
Een van de ziekmakende factoren is het afschuifsysteem wat betreft cao-onderhandelingen tussen overheid en ziekenhuizen: de ziekenhuizen wijzen naar de overheid en de overheid wijst naar de ziekenhuizen. Zoals fraai is beschreven door de beroepsvereniging NU ’91 (Zorgvisie, 26 augustus 2021). Verder moet de inzet een structurele verbetering van het loon zijn voor de inzet in plaats van een incidentele bonus (hier/hier).
Verder, zo meldt de commissie, gaat het om loopbaanperspectief, inspraak in beleid, autonoom bezig kunnen zijn op het werk en privéruimte overhouden. De voorzitter van de commissie “Werken in de Zorg” zal het nieuwe kabinet vragen zijn commissie op te heffen en zegt ‘er zijn meer dan genoeg adviezen, het wordt tijd iets te doen.’
Verder verbaast het mij dat er (citaat van minister, 8 juni 2021, antwoord op vraag 2) “geen landelijke raming is voor de IC-capaciteit. Ziekenhuizen baseren de benodigde IC-capaciteit op basis van de IC-bezetting van het afgelopen jaar en dat er geen landelijke registratie van de hoeveelheid IC-personeel over de afgelopen 10 jaar beschikbaar is (einde citaat).” Maar een taakstellende verplichting tot opleiding (HBO/ziekenhuizen) is er na een advies van het Capaciteitsorgaan (blijkbaar) niet.
Mocht het tot een najaarsgolf komen met corona dan is de IC-capaciteit nu niet op orde (Volkskrant, 25 augustus 2021).
Nog twee deeloplossingen kunnen een bijdrage leveren. Allereerst de samenwerking met naburige landen, in het kader van een ‘grensloze’ zorg (Zorgvisie, 27 augustus 2021). Ten tweede, in vergelijking met andere landen van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) werken in Nederland relatief weinig mensen met een buitenlands diploma in de zorg. Het aantal verpleegkundigen met een buitenlands diploma ligt in Nederland laag. In Duitsland is 7,9 procent van de verpleegkundigen in het buitenland opgeleid, in België 3,5 procent, in Nederland heeft 0,5 procent van de verpleegkundigen een buitenlands diploma. Het OESO-gemiddelde bedraagt 7,4 procent (Bron: Sociale Vraagstukken, 26 augustus 2021).
Tot slot
Het RIVM meldt deze week (Volkskrant, 27 augustus 2021) dat door de bank genomen vaccinatie in Nederland 95 procent van de ziekenhuisopnames, en 97 procent van de ic-opnames voorkomt. Het risico om in het ziekenhuis te belanden is voor iemand die volledig is gevaccineerd, ongeveer 20 keer lager dan voor iemand die niet is ingeënt. De kans op ic-opname is voor gevaccineerden zelfs 33 keer zo klein.
Hoe de booster– en vaccinatiediscussie (drang/dwang/zelfbeschikking) ook gaat uitpakken, ook een hogere vaccinatiegraad zal de werklast op de IC (dus) in gunstig zin beïnvloeden.
Eerdere blogs over ziekenhuizen
26.09.2013: Inkopen ziekenhuiszorg bewijst gelijk van inzet gemengde bekostiging van huisartsenzorg
14.04.2017: Goed nieuws? (is budgetonderschrijding goed nieuws? En voor wie dan?)
18.08.2017: Prijsaanpak dure geneesmiddelen blijkt complexe zaak (weesgeneesmiddelen Ned.)
25.09.2017: Tegenstrijdige boodschap toezichthouders bij ziekenhuisfusie AMC en VUMC
25.09.2017: Blijven medisch specialisten buiten Wet normering topinkomens vallen?
15.01.2018: Substitutie (van tweede naar eerste lijn)
26.01.2018: Rechtspraak (over fusie ziekenhuizen AMC en VU)
23.02.2018: Inzicht in prijs, dan pas uitzicht op een oplossing (ELV/Spinraza)
26.04.2018: Maak bekostiging van ziekenhuiszorg 100% transparant(1) (prijstransparantie/regio)
29.04.2018: Akkoord medisch-specialistische zorg heeft ook voor huisarts consequenties
10.07.2018: Maak bekostiging van ziekenhuiszorg 100% transparant (2) (omzetpafond/ACM)
20.08.2018: Het waardegericht kunnen inkopen is een illusie (P-waarde = uitkomst/kosten)
15.10.2018: Nieuwe beloning medisch-specialistische zorg nog onduidelijk (MSB/DBC)
25.10.2018: Gebrek aan openheid mede debet aan faillissement ziekenhuizen (1) (ijsselmeerzkhs)
29.10.2018: Gebrek aan openheid mede debet aan faillissement ziekenhuizen (2) (ijsselmeerzkhs)
31.10.2018: Gebrek aan openheid mede debet aan faillissement ziekenhuizen (3) (ijsselmeerzkhs)
23.02.2019: De transitie van ziekenhuiszorg (1) (over het msb)
25.02.2019: De transitie van ziekenhuiszorg (2) (over afname aantal ziekenhuizen)
27.02.2019: De transitie van ziekenhuiszorg (3) (over opvolging DBC-systematiek)
01.03.2019: De transitie van ziekenhuiszorg (4) (over samenwerking met ziekenhuizen)
11.03.2019: Voorwaarden toetreding zorgaanbieder: van denken naar doen (nieuwe toelatingscriteria)
19.03.2019: Wachten op het wegwerken van wachtlijsten (Treeknormen en zorgplicht)
01.04.2019: Ziekenhuiszorg: polderen in de polder (IJsselmeerziekenhuis Lelystad)
18.04.2019: Reactie op: “veel ziekenhuiszorg heeft geen enkel nut” (vermeende ineffectieve zorg)
06.08.2019: Wetsvoorstel BIG-2 krijgt van verpleegkundigen weinig steun (tweedeling)
10.08.2019: Overheid, neem regie bij transformatie ziekenhuislandschap (centrale aansturing)
14.10.2019: VWS herpakt regie bij faillissementsperikelen van ziekenhuizen (nu vooraf bemoeienis)
02.07.2020: Brabantse huisarts rond ziekenhuis Bernhoven beter belonen (bij extra werk)
10.08.2020: Medisch specialist wel/niet in loondienst een schijndiscussie (geen productieprikkel, in WNT)
22.08.2020: Inzet IC-verpleegkundigen onder het vergrootglas (IC-capaciteit + hun randvoorwaarden)
14.09.2020: Bekostiging passende zorg in beweging: ziekenhuiszorg (2) (visie + NZa-verrekentarief)
10.03.2021: Eindigt conflict microbiologen met Brabantse ziekenhuizen bij rechter? (testomzet)
14.05.2021: Eerst ziekenhuistaken, dan pas organisatie en bekostiging, inclusief loondienstdiscussie
14.06.2021: Over toverwoorden en de kunst van veranderen (ziekenhuistransitie i/e verandercyclus)
24.08.2021: Behoud van 11 traumacentra is een voorbarige conclusie (houtskoolschets + volumenorm)