Nu de resultaten van het Nationaal Preventieakkoord (NPA, 23 november 2018) achterblijven bij de afgesproken ambities, rijst de vraag wat NL gaat doen om met een inhaalslag alsnog de preventiedoelen te halen. Deze doelen uit het akkoord lagen op het gebied van roken, alcoholgebruik en overgewicht.
Het goede nieuws is dat er bij preventie inmiddels meer aandacht is voor de leefomgeving, armoede, mentale gezondheid en de gezondheidsvaardigheden die mensen hebben. Extra aandacht die gebaseerd is op kennis dat bij veel gezondheidsproblemen een combinatie van leefstijl en leefomgeving een rol spelen en dat ook mentale gezondheid bijdraagt aan gezondheid.
In deze blog wordt vooral ingegaan op factoren wáárom de resultaten uit het akkoord van 2018 zo mager zijn en wie er nu daadwerkelijk bij preventie een “tandje moet bijschakelen”.
Uitwerking Nationaal Preventieakkoord kabinet Rutte IV
Hoe gaat dit kabinet ten behoeve van het preventieakkoord, net als in Rutte III in de portefeuille van de staatssecretaris, het tij keren?
Antwoorden staatssecretaris op Kamervragen over geringe daling van cijfers overgewicht, roken en drinken (8 april 2022).
|
Citaten staatssecretaris: “Over het nieuws dat overgewicht, roken en drinken in drie jaar nauwelijks gedaald zijn (NOS, 11 maart 2022): Ik deel uw zorgen. Deze cijfers liggen nog ver af van de ambities die in het Nationaal Preventieakkoord voor 2040 zijn afgesproken. We willen toe naar een gezond, fit en veerkrachtig Nederland. Het RIVM heeft in 2021 geïnventariseerd met welke maatregelen we een inhaalslag kunnen maken. Dat is hard nodig om de ambities in 2040 te behalen. Het percentage van de bevolking dat overgewicht heeft is de afgelopen jaren gelijk gebleven. Het is mooi dat geen verdere stijging is opgetreden, maar ik wil – samen met alle partners uit het Nationaal Preventieakkoord – de trend keren en een daling van het percentage mensen met overgewicht. Een tussendoel van het preventieakkoord op roken, minder dan 20% rokers in 2020, is met 21% rokers in 2021 niet gehaald. Het is duidelijk dat voor roken de prevalentiecijfers voor 2021 niet in lijn zijn met de ambities van het preventieakkoord. Het aantal overmatige drinkers is tussen 2018 en 2021 gedaald van 8,2% naar 7,3% en het aantal zware drinkers is in diezelfde periode gedaald van 9% naar 8,3%. De ambitie uit het Nationaal Preventieakkoord is om zowel het aantal overmatige als zware drinkers te laten dalen naar 5% in 2040. Hoewel ik blij ben met een daling, is het nog te vroeg om te zeggen of de trend echt doorzet, of dat sprake is van een tijdelijke daling door de corona-maatregelen. Er waren met de sluiting van de horeca en het wegvallen van evenementen en feestjes immers minder situaties om te drinken. Wat betreft het invoeren van suikertax en verlaging van btw op groente en fruit: het kabinet wil de gezonde keuze stimuleren en de ongezonde keuze ontmoedigen. Prijsmaatregelen zijn daarbij onderdeel van een breder pakket aan bewezen effectieve maatregelen om gedragsverandering te stimuleren. Die voer ik graag zo snel mogelijk in. Voor beide maatregelen geldt dat ze ook zorgvuldig en doelmatig moeten worden vormgegeven om daadwerkelijk gezonder eten te stimuleren en om uitvoerbaar te zijn voor zowel de belastingdienst als betrokken ondernemers. Hier werk ik samen met mijn collega van Financiën aan. Worden de preventiedoelen voor 2040 behaald? Ik bereid een sterke en brede preventieaanpak voor. De doelen van het preventieakkoord worden doorgezet en de maatregelen worden geïntensiveerd, versneld en aangevuld. De belastingen op tabak en frisdrank gaan omhoog, waarbij ook het laagste tarief op bier wordt verhoogd zodat we niet minder accijns op bier betalen dan op fris. Het RIVM heeft in 2018 aangegeven dat de inzet van het Nationaal Preventieakkoord niet voldoende is om de ambities op overgewicht, roken en problematisch alcoholgebruik in 2040 te halen. Op basis van het RIVM-rapport uit 2021, waarin het instituut per thema een overzicht geeft van effectieve maatregelen, ga ik met partijen van de tafels verkennen wat we kunnen versnellen en intensiveren om de ambities te halen. Waar nodig wil ik aanvullende wettelijke maatregelen nemen. Het is duidelijk dat er een tandje bij moet om een gezonde generatie in 2040 te realiseren. Ik zal uw Kamer rond de zomer informeren over mijn aanpak op de verschillende thema’s. Preventiedoelen in de wet verankeren? De gedachte om preventiedoelen in de wet te verankeren is mogelijk interessant, zeker waar het gaat om de rol van gemeenten. Tegelijkertijd is de wet een zwaar instrument dat we niet lichtvaardig moeten inzetten. Dit kabinet heeft ervoor gekozen zich onverminderd in te blijven spannen voor de preventiedoelen die door het vorige kabinet zijn vastgesteld en neergelegd in landelijke beleidsnota’s en het Nationaal Preventieakkoord. Een wettelijke verankering van deze preventiedoelen is wat mij betreft dan nu ook niet nodig. Het doet ook geen recht aan de gezamenlijke verantwoordelijkheid van partijen voor de oplossing van het probleem. Het vastleggen van doelen in een akkoord geeft hier veel beter uitdrukking aan. Een eendimensionale focus op realisatie van wettelijke gezondheidsdoelen kan voorbijgaan aan de individuele verantwoordelijkheid en keuzevrijheid van mensen. Mijn ambities zijn helder, en ik ga graag met u in debat over de maatregelen die nodig zijn om deze ambities te bereiken.” |
Beschouwing
Dat overgewicht, roken en drinken in drie jaar nauwelijks gedaald zijn, heeft een aantal oorzaken. Allereerstwas bij besluitvorming aan de diverse tafels er een te grote invloed van het lobbycircuit en belanghebbende fabrikanten. In eerdere blogs (zie onder) uitgebreid benoemd bij te maken landelijke afspraken over voeding, rookverbod en reductie van overmatig alcoholgebruik.
Uit een analyse van Follow The Money (FTM, 14 februari 2022) is nog eens duidelijk geworden hoe bv. invoering van de suikertaks door de industrie is geblokkeerd. Daarnaast werd via een WOB-procedure verkregen informatie duidelijk dat het RIVM, ons aller adviseur in deze, al op 7 september 2018, dus ruim 2 maanden voor ondertekening NPA, had vastgesteld dat de voorgestelde maatregelen binnen het NPA tegen overgewicht ‘onvoldoende zijn om de hoge ambities waar te kunnen maken.’ Citaat FTM: “Gek genoeg was dat geen aanleiding om de maatregelen aan te scherpen. Sterker nog, in de Wob-stukken zien we dat een aantal afspraken in de loop van de onderhandelingen is afgezwakt.” Op de dag van het schrijven van deze blog publiceert FTM wederom een artikel dat er weinig voortgang is met te maken afspraken betreffende productverbetering en dat de industrie nog altijd in grote mate het tempo en de doelstellingen bepaalt (FTM, 11 april 2022).
Het tweede punt hangt hiermee samen, want voedingsproducten die elders in Europa zijn goedgekeurd kunnen vanwege Europese regelgeving niet zomaar uit Nederlandse supermarkten geweerd worden.Als derde het gevoelige punt van, zoals de staatssecretaris het noemt, “de individuele verantwoordelijkheid en keuzevrijheid van mensen.” Inderdaad een vorm van vrijheid waar niet lichtzinnig mee omgesprongen mag worden. Toch zou ik hierbij twee opmerkingen willen plaatsen. Als deze keuzevrijheid leidt tot (vermijdbare) gezondheidsschade en/of beperkte inzet op de arbeidsmarkt via bv. arbeidsongeschiktheid, zijn, naast individuele nadelen, de gevolgen óók nadelig voor de maatschappij als collectief. Bijvoorbeeld voor het collectief betaalde zorgstelsel of voorzieningen van de Wet maatschappelijke ondersteuning. Om een idee te geven…
|
Citaten uit VTV2018 (kernboodschappen/synthese): “Ongezond gedrag, zoals roken, alcoholgebruik, te weinig bewegen en ongezonde voeding, was in 2015 verantwoordelijk voor bijna 20 procent van de ziektelast, 35 duizend doden en 9 miljard aan zorguitgaven. Roken is hierbij de belangrijkste oorzaak van sterfte en ziekte (20 duizend doden en ruim 9 procent van de ziektelast). Een ongezond binnen- en buitenmilieu veroorzaakt vier procent van de ziektelast. Luchtverontreiniging is hierbij een belangrijke factor die bijna 11 duizend doden veroorzaakt. Ongezonde arbeidsomstandigheden, zoals blootstelling aan stoffen en lichamelijke en psychische belasting, veroorzaken bijna 5 procent van de ziektelast, en ruim 1,5 miljard aan zorguitgaven (einde citaat).” |
Daarnaast heeft elke overheid in het kader van de grondwet een plicht zorg te dragen voor een goed zorgsysteem, waar persoonsgerichte zorg, publieke gezondheid en primaire preventie fundamenten zijn. De vraag is dus hoeveel persoonlijke ruimte en verantwoordelijkheid eenieder de ander gunt, mag gunnen, dan wel zelf deze ruimte neemt of mag nemen.
Als vierde punt waarom resultaten van het NPA achterblijven, is de stiefmoederlijke financiering van preventie. De 25 regionale GGD’en vragen het kabinet jaarlijks 600 miljoen extra te investeren in de publieke gezondheid en veiligheid omdat “de GGD’en decennialang uitgekleed zijn en er een budgettaire injectie nodig is” (Skipr, 25 mei 2021).
Voor het Preventieakkoord wordt tot en met 2025 jaarlijks 60 miljoen euro gereserveerd en vanaf 2022 is structureel 25 miljoen euro beschikbaar voor het stimuleren van sport en bewegen in het kader van het bevorderen van de gezondheid. Zet deze preventiebedragen eens af tegen de verwachte zorgkosten dit jaar van 54,5 miljard euro Zorgverzekeringswet en 30,2 miljard euro bij de Wet langdurige zorg (Rijksbegroting 2022).
Ten principale moet daarom eerst de vraag worden beantwoord, wie de erop volgende zorgkosten betaalt wanneer een product met bewezen gezondheidsschade bewust in de markt wordt gezet? Bij roken, bij te vette, te zoute, te zoete voeding, bij frisdrank en alcohol? Welnu, ik maak inmiddels daarbij met kringloopfinanciering Belasting Ongezonde Producten (BOP) een andere afweging dan alle laatste kabinetten en elf verzekeraars, met als positief gevolg (wel) het vrijspelen van budget voor preventie.
Manifest Zilveren Kruis
Zorgverzekeraar Zilveren Kruis (ZK) heeft het ministerie recent 10 aanbevelingen meegegeven voor de komende kabinetsperiode. De zorgverzekeraar wil o.a. meer urgentie op het gebied van preventie, door effectieve interventies ‘versneld op te nemen in het basispakket’. Daarnaast wil ZK dat bij het nog te schrijven Integraal Zorgakkoord (zomer 2022) voor de Zorgverzekeringswet ook het Preventieakkoord en het Woon-Zorg-akkoord worden betrokken. Daar is vanuit de gedachte van integraliteit weinig mis mee, maar binnen de Zorgverzekeringswet moet zorg wel voldoen aan de vier pakketcriteria (noodzaak, effectiviteit, kosteneffectiviteit en uitvoerbaarheid) van het Zorginstituut, waarna de minister beslist.
Daarnaast moet er voor preventie financiering voorhanden zijn (hier/hier/hier). Citaat bestuursvoorzitter ZK: “Want we zouden graag meer preventiemaatregelen financieel willen ondersteunen. Je zou kunnen denken aan 1 procent van onze omzet. Opmerkelijk is verder dat ZK wil dat investeringen van zorgverzekeraars voor preventie beter verrekend worden in de risicoverevening: ZK: “Nu is er sprake van een ongelijk speelveld”.
In dezelfde week verschijnt het bericht dat zorgverzekeraars vrijwel allemaal budget-labels in de markt zetten om juist voldoende gezonde verzekerden aan zich te binden. Want, zo meldt onderzoeksbureau Equalis (2019en Zorgvisie, 6 april 2022), “meer dan het zorginkoopbeleid bepaalt de samenstelling van de verzekerdenpopulatie het resultaat van zorgverzekeraars.” Daar komt bij dat de jaarlijkse overstappers, circa 7 procent van de verzekerden, vooral gezonde verzekerden zijn.
Kortom, binnen de risicoverevening is nu nog het voorkomen van ziekte voor verzekeraars financieel minder lonend. Reden waarom er voor financiering van preventie niet alleen door ZK naarstig wordt gezocht naar alternatieven, zoals het oprichten van een regionaal preventiefonds of het toevoegen van Preventie Kosten Groepen (PKG’s) juist in het risicovereveningssysteem van de Zorgverzekeringswet.
Tot slot
‘De zorg moet een tandje bijschakelen om van de inzet op preventie een succes te maken’, zegt de staatssecretaris op het Zorgvisie Preventiecongres van 6 april 2022 (Zorgvisie, 8 april 2022). Wat bedoelt de staatssecretaris nu precies?
Met het Nationaal Preventieakkoord (vraag 55) hebben meer dan 70 partijen (!) ambities afgesproken voor het terugdringen van roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik. Hiertoe wordt, aldus het ministerie, door de partijen een samenhangende mix van ruim 200 maatregelen en acties ingezet om deze ambities te realiseren. Met tot nu toe teleurstellende resultaten. Uit de wetenschappelijke literatuur zou bekend zijn dat maatregelen gericht op prijs, beschikbaarheid en marketing effectief zijn om gezond gedrag te stimuleren en beveelt de WHO de lidstaten dan ook aan om maatregelen op die onderwerpen te nemen. Het NPA is er indirect ook op gericht om gezondheidsverschillen aan te pakken. Want roken, overgewicht, te weinig bewegen en ongezonde voeding komt vaker voor onder mensen met een lager inkomen. Zij leven korter en hebben al op jongere leeftijd aan leefstijl gerelateerde chronische aandoeningen. Met andere woorden, als het kabinet Rutte IV het probleem van de gezondheidsverschillen wil aanpakken, een van hun doelstellingen, moet er ook worden gekeken naar werk, huisvesting, schulden en armoede.
Bij aanpak van items uit het NPA dient het kabinet dan ook zorg te dragen voor scherpere wetgeving op gebied van bestaanszekerheid, aanbodregulatie, gezonde voedselomgeving, reclame- en lobbyverbod en zo nodig wettelijk verankerde gezondheidsdoelen. De invloed van het lobbycircuit is hier stuitend (FTM!) daar niet het kabinet maar juist de fabrikanten en lobbyisten het tempo van productverbetering bepalen. Als het kabinet preventie serieus neemt, neem dan eindelijk ook ZINVOL de 5W1H-route naar de eigen doelstellingen, dus inclusief financiering, serieus.
Mogelijk moet ook de zorg een tandje bijschakelen, maar om preventie tot een succes te maken zullen de eerste kilometers toch echt door de politiek gemaakt moeten worden. Met ambitie, met regelgeving en met politieke moed en daadkracht.
Eerdere blogs over preventie
31.05.2017: Gevraagd: minister van Gezondheidsbevordering (M/V) (kabinetsformatie)
16.08.2017: Voor deze film hoeft u niet naar de bioscoop (beeldmateriaal over preventie)
09.01.2018: Relatie opleidingsniveau en levensverwachting ongezond innig (risico lage SES)
29.01.2018: De nulde lijn (veel thuisarts.nl, maar niet iedereen is in staat tot zelfregie)
07.02.2018: Wie gaat uitvoering van het Nationaal Preventieakkoord betalen? (invoeren BOP)
28.05.2018: Schuldenproblematiek raakt ook het medisch domein (geen perspectief)
06.06.2018: De rol van de huisarts bij gecombineerde leefstijlinterventie (GLI per 2019)
21.06.2018: Gevolgen van veranderingen in zorg richting 2040 (RIVM Toekomst Verkenning)
24.06.2018: Bewegen, bewegen en bewegen… (beweegrichtlijn van de Gezondheidsraad)
02.09.2018: Water 0.0 (prima kraanwater, nul calorieën, niet in plastic, dus geen belasting voor milieu))
11.09.2018: Wordt de illegale drugsindustrie een bedreiging voor de volksgezondheid?
21.10.2018: Werken aan de agenda van de vooruitgang (zorgstelsel, burgerparticipatie, preventie)
10.11.2018: Alleen met interventies zijn problemen in achterstandswijken oplosbaar
20.11.2018: De noodzakelijke bijsluiter bij drugs (schade gezondheid door drugs)
26.11.2018: Nationaal Preventieakkoord: na bijstelling ambities versneld invoeren (urgentie)
07.12.2018: Maak ook bewegen en lichaamshouding van jeugd onderdeel van preventie
27.03.2019: Conflict binnen antirookorganisaties werkt contraproductief (conflict ANR en SRJ)
19.08.2019: Armoede, een weg te werken schandvlek (een voedingsbodem voor slecht ouderschap enz.)
23.08.2019: Dakloos (30.000!)
30.08.2019: Nieuwe richtlijn LDL-cholesterol biedt niemand een handvat (meerwaarde onbewezen)
05.06.2020: De wondere wereld van hoortoestellen (basisverzekering, wel geheel of deels bijbetalen)
09.07.2020: Preventie: een moeizame tocht van wieg tot graf (school, werk, thuis, ook sociaal)
16.07.2020: Druk op zorggroepen opgevoerd vaker het GLI-programma te organiseren (NZa)
25.08.2020: Rookgordijn (marketing tabaksindustrie + lobbycratie bij VVD stagneren SMR-beleid)
07.09.2020: Voor beter aanbod gezonde kindervoeding is daadkracht nodig (Unicef-onderzoek)
30.10.2020: Introduceer Nutri-Score met een belasting op ongezonde producten (de BOP als beleid)
17.12.2020: Tabaksfabrikanten: belastingontwijking én onrechtmatige vergoedingen (preventie)
10.04.2021: Aanpak preventie: benut het hele actieplan (multicausaal, integraal, vele wetten)
26.05.2021: Voor fitheid is inspanning nodig (bewegen loont, preventieakkoord, secundaire voordelen)
14.07.2021: Zet bij preventiemaatregelen leefomgeving op eerste plaats (belang stikstof, klimaat)
28.07.2021: Trukendoos Philip Morris nog niet uitgeput (schadelijke e-sigaret vermarkten)
17.08.2021: Preventiebeleid cardiometabole ziekten vraagt nieuwe invulling (GLI, bredere opzet, €€)
09.12.2021: Interventie wetswijziging bij gebruik en toepassing lachgas (eerst wet, dan routekaart)
21.12.2021: Verkleinen gezondheidsverschillen: kabinet Rutte IV aan zet (volgens coalitieakkoord)
07.03.2022: Passende preventieve zorg en maatschappelijke waarden: inhoud (1) (gezant)
09.03.2022: Passende preventieve zorg en maatschappelijke waarden: bekostiging (2) (RVS)
17.03.2022: Reflectie op speerpunten zorgkoers kabinet Rutte IV (3) (preventie = speerpunt 11)
22.03.2022: Obesitas: leefstijlaanpak, GLI+(?), operatie óf gewoon scherpere wetgeving?
28.03.2022: Proost! (NPA, alcoholtafel, problematisch alcoholgebruik, rol industrie, blurringbeleid)