Regelen onafhankelijke evaluatie eigen coronabeleid is (ook) taak overheid

Uit onderzoek van De Groene Amsterdammer en platform voor onderzoeksjournalistiek Investico blijkt dat Nederland geen landelijke crisisstructuur heeft om epidemieën te bestrijden, iets waar de Raad van State al in 2009 voor waarschuwde. De minister is volledig afhankelijk van 25 uitgeklede Gemeentelijke Gezondheidsdiensten (GGD’en). Hoewel sinds 6 april bekend is dat GGD’en meer bron- en contactonderzoek moeten gaan doen zodat coronamaatregelen versoepeld kunnen worden, duurt het tot 17 april voor de minister aan de GGD’en vraagt om daar een plan voor te maken. Maar die hebben geen idee wat er eigenlijk van hen verwacht wordt. Ook Sjaak de Gouw, directeur van GGD Hollands Midden in Leiden en een van de mensen die namens alle GGD’en met de minister praat, geeft aan dat zonder duidelijke richtlijn van het RIVM onduidelijk was wat er precies moest gebeuren. ‘Het maakt nogal wat uit of je iedereen moet terugbellen of mensen een e-mail stuurt.’ Sjaak de Gouw wordt op de persconferentie verrast. ‘Wij hoorden de plannen voor het eerst.’ ‘Het algemene beeld is: er wordt eerst een besluit genomen, en dan wordt gecheckt of het wel kan’, zegt René Stumpel, directeur van GGD Gooi en Vechtstreek en bestuurslid van de landelijke koepelorganisatie. ‘Er zijn echt dingen die ons overvallen, we worden dan voor het blok gezet.’ Het is symptomatisch voor de relatie tussen de minister en de 25 GGD’en. ‘Heel veel wordt bepaald door de realiteit buiten ons’, zegt een trainer van de landelijke GGD-vereniging. ‘We krijgen niet tijdig de informatie om ons goed voor te bereiden. Dat is niet ideaal maar het kan ook niet anders, het is crisis.’ Financiële kwetsbaarheid zorgt ervoor dat GGD’en niet zelf de vlucht naar voren kunnen nemen, en wachten tot de minister een officiële opdracht geeft. De kaalslag op de GGD begon in de jaren tachtig, toen CDA-minister Elco Brinkman de gemeenten verantwoordelijk maakte voor het onderhoud van hun GGD’en. Een verdere bezuiniging volgde in 2008, toen GGD’en door een wetswijziging meer taken kregen voor het bestrijden van landelijke infectieziekten, maar daar geen extra geld voor ontvingen. De Raad van State noemde het een ‘sigaar uit eigen doos’ en waarschuwde dat de regio ‘niet de meest aangewezen plaats’ is om landelijke uitbraken van infectieziekten op te lossen. Toenmalig minister Ab Klink, zijn opvolger Edith Schippers en andere opvolgers deden niets met die kritiek en pandemiebestrijding kwam in de regio te liggen. In combinatie met oplopende financiële tekorten van gemeenten leidde dat tot verdere stapsgewijze bezuinigingen op de GGD.

Kabinet en RIVM zijn onhelder over wat de Nederlandse COVID-19-strategie precies is. Het begrip ‘maximale controle’ wordt door het kabinet geduid als een indamstrategie, terwijl het RIVM en GGD’s zowel in interviews als in de praktijk met suboptimale organisatie van testen en bron- en contactonderzoek hinten op het vasthouden aan een strategie van groepsimmuniteit. Een indamstrategie levert cumulatief in 2020-2022 EUR 123 miljard op hetgeen gelijk staat aan 3,1% BBP-groei in 2022. Als andere Europese landen ook meedoen met deze strategie, lopen de revenuen verder op tot potentieel 16,9% van het BBP in 2022. Ook voorkomen we met een indamstrategie mogelijk tot zo’n 50.000 COVID-19-doden. Het inplannen van en testen zelf gaat te traag, te weinig mensen worden gestimuleerd te komen testen en te weinig contacten worden tijdig gevonden. We hebben eenmalig de kans de indamstrategie tot een succes te maken. Met 7 acties de vereist zijn, onder meer een verscherping van het bron- en contactonderzoek, met een doelstelling van gebruik van FFP1-mondkapjes voor het brede publiek op drukke plaatsen zoals het openbaar vervoer. Er zijn verschillende berichten dat de schaarste inmiddels voorbij is. Doorgaan met social distancing en hygiënemaatregelen. We voegen waar mogelijk het optimaal ventileren van ruimtes toe aan de adviezen. En met beleid hoe in een open economie als de Nederlandse het aantal besmettingen vanuit het buitenland geminimaliseerd kan worden. We gaan door met het stap voor stap openen van de economie conform de routekaart van het kabinet. De experts in het OMT volgen de mogelijke impact hiervan nauwgezet. Het zou goed zijn als zij de verwachte impact per stap op de Rt modelleren en publiceren.

Keken we niet te veel naar het Westen van Amerika en Engeland en te weinig naar het Oosten om het virus te kunnen begrijpen, vraagt Jaap Goudsmit zich af? Het interview gaat over het te laat ingrijpen bij een crisis zoals deze, de moed die nodig is om ferm op te treden, en het hebben van een infrastructuur in het land om een crisis aan te kunnen. De periode wordt geanalyseerd tussen de eerste infectie eind februari in Brabant, het dicht gooien van het land op 15 maart en de toespraak van de premier op 16 maart, waarbij de groepsimmuniteit nog hoog in het vaandel stond. Ze voerden een beleid van remmen en gas geven tegelijk. We waren kwaad op het virus en bang tegelijk. Het gaat over de intelligente lockdown waar mensen de vrijheid krijgen om zelf zich aan de maatregelen te houden maar toch moeten doen wat de regering zegt. En toen er iets langs kwam wat velen nog belangrijker vonden dan het coronavirus en naar de Dam gingen om te protesteren tegen racisme met een mondkapje voor, toen werd dat in Den Haag als ongehoord ervaren, terwijl bij vrijheid toch eigen beslissingsrecht hoort. Het virus is een enigma, we snappen er niets van. Of het virus zich wel/niet verspreidt, bepaalt het virus dat of de mensen? Niet alles is schuld van het virus of van de adviezen van het OMT. De ene persoon verspreidt meer het virus dan de andere, daarom is de zoektocht naar deze “superspreaders” ook zo belangrijk. Het mondkapje wordt door het RIVM afgezworen, wordt geframed als teken van zwakheid. Maar het mondkapje beschermt de ander. Bij de bijeenkomst op de Dam had de GGD ook een virustestproef kunnen uitvoeren bij de deelnemers. We zijn gewoon niet alert genoeg op complexe situaties, we leven in een experiment, er is geen clou, ik snap het virus nog lang niet. Waarom hebben virologen in het begin de testen niet zelf gemaakt (“dat kan elke viroloog, zo moeilijk is dat niet”), maar daarentegen zich zo afhankelijk opgesteld van commerciële partijen? (NB: dit wordt bevestigd door John Jacobs, AM). Wij hadden eind januari als land klaar moeten zijn met het hebben van testmateriaal. We keken naar het Westen. Als we naar het Oosten/China hadden gekeken, zag je al dat COVID gepaard ging met veel doden. En de beste antistoftest komt uit China! We moeten de pandemiebestrijding net zo serieus nemen als de deltawerken. En verder alles wat ons bedreigt, dat we dat nu serieus gaan nemen. Wat gebeurt er? Het eerste geld gaat naar de KLM, maar niet naar GGD en RIVM. Er gaat niet een brief naar alle universiteiten met een aanmoediging voor COVID-onderzoek. De start van het ophogen van testcapaciteit had 1 maand eerder gemoeten. Corona wordt een echte stresstest. Gaan we straks met oude patronen de grote industrieën steunen of zetten we in op betere gezondheid, beter onderwijs en minder maatschappelijke ongelijkheid? Er is niet bewust gekozen voor verkeerd beleid, maar besliskracht en acceptatie moeten in balans zijn. Gezag is er wel, maar begin maart hebben we 2 weken verloren laten gaan. We zijn de oorlog ingegaan zonder wapens. Met onder andere te weinig testcapaciteit.

Het is goed dat de Tweede Kamer een onafhankelijk onderzoek instelt naar de maatregelen om de coronacrisis te bestrijden. Het Corona Dashboard van Platform Betrouwbare zorgcijfers (gijsvanloef.nl en hartblik.nl) laat zien dat Nederland bij de landen behoort met hoge sterftecijfers. Wij belichten enkele zaken:

·      Nastreven groepsimmuniteit leidt tot 100.000 slachtoffers.

·      Opbouw van groepsimmuniteit tot minimum 60% duurt 33 maanden.

·      Geen bewijs voor (blijvende) groepsimmuniteit met antistoffen.

·      Virulente virussen zijn te gevaarlijk voor het opbouwen van groepsimmuniteit.

·      Meer bron- en contactonderzoek is nodig om de epidemie te bestrijden.

·      Bescherm zoveel mogelijk mensen, vooral zorgverleners.

·      Verbeter de behandeling van vroeg COVID-19.

·      Verbied grootschalige evenementen totdat we voldoende kunnen beschermen.

·      Menselijk contact is te belangrijk om te verbieden.

·      Laat wetenschappers open en transparant discussiëren en vrij van politiek.

Daarbij stellen wij een andere beleidskeuze voor dan het huidige (hier). + Advies aan Kamer (28 juni 2020).

En wat ik steeds interessanter vind: het is allemaal onderdeel van het herstellen van ecosystemen. Want dat is wat virussen doen. Als er steeds meer mensen en meer dieren steeds dichter op elkaar komen te zitten, komt er toename van het risico op virusinfecties, wat voor een soort natuurlijk herstel van het evenwicht zorgt. Ik baseerde me op de gegevens (NL-beleid beginfase ziekte, AM) die we tóén hadden. Ik heb echt met de fascinatie van de wetenschapper naar China zitten kijken, ze hadden in Wuhan zo’n waanzinnige stunt uitgehaald met die massale quarantaine dat ik dacht: ze brengen het virus tot staan. Achteraf moet je constateren dat de manier van verspreiding gewoon veel ondergrondser is geweest dan ik aanvankelijk had ingeschat. De toekomst voorspellen is gewoon heel lastig. Nu ook weer: gaan we wel of niet een tweede golf krijgen? Ja, je moet er serieus rekening mee houden. Maar gaat hij er ook komen? Dat hangt ervan af.’ Dat virus blijft wel circuleren. Dus mijn drive is: dóór met dat vaccin. Ik denk dat je het wel Nederland uit kunt krijgen met heel strenge maatregelen, maar dan? De pandemie is ook losgegaan in Zuid-Amerika en Afrika, het virus duikt dan natuurlijk toch weer op. We kunnen beter voorzichtig blijven bewegen. En blijven onderzoeken: hoe verspreidt het virus zich precies? Dat betekent meer bron- en contactonderzoek op plekken als verpleeghuizen, nertsenfarms, slachthuizen, bij tuinders, om te achterhalen: wat is hier nou fout gegaan? Zodat je op een gegeven moment onderbouwd kunt stellen: hier zijn de risico’s het grootst en daar – de scholen, de horeca bijvoorbeeld – kan de zaak weer helemaal open. Terug naar normaal zal nog wel even duren, afstand houden en drukte mijden blijven belangrijk, net als thuisblijven bij klachten, maar we moeten toch doorgaan met leven. En als je ziet hoe het virus zich wereldwijd onder de radar verspreidt – dit roei je niet uit zonder vaccin.