Al drie jaar achter elkaar zijn er per jaar meer dan duizenden geneesmiddelentekorten genoteerd. Dit blijkt uit de jaarcijfers van KNMP Farmanco over 2021. Met begrijpelijke gevolgen voor patiënten, apotheken en zorgverleners.Sinds 2010 is er een stijgende lineaire trendlijn, met in 2019 en 2020 nog verdere uitschieters naar boven. De KNMP meldt dat geneesmiddelentekorten ontstaan door problemen met productie, distributie en kwaliteit en stelt verder dat ook economische redenen aan de orde zijn (persbericht, 26 januari 2022).
Opmerkelijk zijn de gerapporteerde verschillen over de tekortenbesluiten tussen IGJ/CBG enerzijds en de KNMP anderzijds. Citaat van de Vereniging van Innovatieve Geneesmiddelen (VIG, 26 januari 2022): “Zo heeft de IGJ op basis van het tekortenbesluit in 2019 74 keer en in 2020 52 keer een tekortenbesluit genomen, wat betekent dat zij toestemming geven om het geneesmiddel te importeren omdat het geneesmiddel in heel Nederland niet leverbaar is. Dat zijn er fors minder dan waar de KNMP melding van maakt. Dit vraagt om een nadere analyse door de minister zodat we geen appels met peren vergelijken en de juiste conclusies trekken ten aanzien van de tekorten in Nederland (einde citaat).”
Farmanco houdt al achttien jaar statistieken bij over geneesmiddelentekorten in Nederland en de stijgende trend met betrekking tot tekorten is goed te zien in hun infographic 2021 + infographic 2020.
Daar staan ook veel geneesmiddelen bij die veel in de eerste lijn worden toegepast (metoprolol, doxycycline, bètamethason zalf). Volgens de KNMP lossen apothekers in de praktijk 99 procent van de tekorten op, door medicatie met dezelfde werkzame stof van een ander merk aan te bieden, een therapeutisch alternatief te bedenken, te importeren of zelf te bereiden. Het goede nieuws is dat juist in 2021 de stijgende lijn met tekorten van eerdere jaren wel is doorbroken, maar de lijn toch nog op zorgwekkend hoog niveau uitkomt (overzicht tekorten).
Ander belangrijk nieuws ter bestrijding van tekorten zijn een tweetal ontwikkelingen, zijnde een nieuwe verplichte voorraadtermijn en EMA-bemoeienis.
Ook in dit recente beticht van de KNMP (2022) wordt gemeld dat als na een tekort de productie weer op gang komt, Nederland vaak achteraan de rij staat. Want ons land is “door de lage prijzen voor fabrikanten en het beperkte inwoneraantal geen aantrekkelijk afzetgebied.”
Voorraadverplichting: termijn naar 2,5 maand
Vanaf 1 juli 2022 zijn fabrikanten en groothandels samen verantwoordelijk voor het aanleggen van een ijzeren voorraad van 2,5 maand (Brief VWS, 25 november 2021 en brief KNMP, 25 november 2021). Deze voorraadverplichting gaat gelden voor alle geneesmiddelen die op recept verkregen kunnen worden en is een advies van de Europese Commissie. De tweeënhalve maand voorraad bestaat uit het aanhouden van zes weken voorraad bij de handelsvergunninghouder en vier weken bij de groothandelaren. Het uitgangspunt van het ministerie van VWS hierbij is dat zij een groot deel van de kosten zelf dragen, en dus in de inkoopprijzen van geneesmiddelen verwerken. Het ministerie zelf stelt ook publiek geld beschikbaar, zo’n 25 miljoen euro per jaar, voor het aanleggen van deze nieuwe ijzeren voorraden.
Het vreemde is dat met dit besluit er een verlaging van vijf maanden naar tweeënhalve maand komt wat betreft de ijzeren voorraad. De Europese Commissie was kritisch op Nederland vanwege de effecten van een grote, Nederlandse voorraad op de beschikbaarheid van geneesmiddelen in andere landen.
Volgens de KNMP kan met vijf maanden voorraad naar verwachting 85 procent van de tijdelijke tekorten worden opgevangen. Uit cijfers van de apothekersorganisatie blijkt dat met een voorraadtermijn van 2,5 maand nog maar 58 procent van de tekorten over 2021 binnen deze 2,5 maand was opgelost. Een forse daling en dus pleit de KNMP richting het nieuwe kabinet wederom voor aanvullende maatregelen, zoals het aanwijzen van meer leveranciers per voorkeursmiddel, het kostendekkend maken van apotheekbereidingen en de productie van geneesmiddelen dichterbij huis.
Bemoeienis van Europees Medicijn Agentschap (EMA)
Het EMA, gevestigd in Amsterdam en de laatste jaren vooral bekend van beoordeling van coronavaccins, krijgt een grotere rol in het toezicht houden op tekorten van geneesmiddelen en medische hulpmiddelen (bericht/bericht). Eind januari 2022 stemde het Europees Parlement in met de uitbreiding van de bevoegdheden van deze medicijnautoriteit. Het EMA wordt beter toegerust om tekorten aan geneesmiddelen te voorkomen door
- Betere crisisparaatheid en beter crisisbeheer van geneesmiddelen en medische hulpmiddelen.
- Nieuw EU-platform om tekorten aan geneesmiddelen te monitoren en te melden.
- Meer transparantie over tekorten, klinische studies en vergunningen voor het in de handel brengen.
Met dit besluit van het Europees Parlement kunnen noodsituaties op gezondheidsgebied beter worden aangepakt, zo melden zij, waarbij “alle actoren in de toeleveringsketen nauwer bij het proces betrokken zullen worden.”
Tot slot
We moeten afwachten wat van deze maatregelen het effect zal zijn als bijdrage aan de oplossing. Een tekort aan een geneesmiddel is voor elke belanghebbende in de zorg een bijzonder frustrerend probleem (patiënt, apotheker, voorschrijver).
Eerder in een blog (4 april 2020) al eens stil gestaan bij oorzaken van geneesmiddelentekorten. Daar werden naast mogelijke oplossingen toen drie oorzaken genoemd:
- Het preferentiebeleid (blog)
- Productie is verhuisd naar lageloonlanden (China, India) met ook minder strenge regelgeving. Zo ontstaan er minder productielijnen naar Nederland en is logistieke traject richting Nederland langer, zeker bij deze pandemie
- Bij schaarste van een middel gaat de restproductie niet naar het land wat het minste betaalt, soms zijn de medicijnen In Nederland “goedkoper-dan-kauwgom”
Ook in dit recente bericht van de KNMP (2022) wordt gemeld dat als na een tekort de productie weer op gang komt, Nederland vaak achteraan de rij staat. Want ons land is “door de lage prijzen voor fabrikanten en het beperkte inwoneraantal geen aantrekkelijk afzetgebied.”
Een conclusie die ruim 1 jaar geleden ook al werd getrokken door de KNMP (NOS, 21 januari 2021).
Eerdere blogs over het geneesmiddelendossier18.08.2017: Prijsaanpak dure geneesmiddelen blijkt complexe zaak (weesgeneesmiddelen Ned.)
05.09.2018: Preferentiebeleid: van kostenbeheersing tot perversiteit (te ver doorgeschoten)
24.09.2018: Inzicht geven in prijs medicijn is taak van overheid (discutabele prijsstelling medicijn)
13.10.2018: Wouter Bos: Stop met wegduiken voor pijnlijke keuzes in de zorg (wegkijken als beleid)
18.01.2019: Prijs weesgeneesmiddelen: van verontwaardiging naar aanpak (afleggen verantwoording)
08.04.2019: Stijging gebruik opioïden vraagt een multidimensionale aanpak (“een stille opioïde-epidemie”)
01.02.2020: Ook de politiek aan zet bij gedragscode geneesmiddelenindustrie (code VIG over prijzen)
04.04.2020: Verhoogde urgentie aanpak tekorten geneesmiddelen (altijd al, zeker nu in coronatijd)
15.05.2020: Zuinigheid die wijsheid koopman bedriegt en zorg bedreigt (beleid medicijninkoop)
06.01.2021: Modernisering GVS levert zeker wat op, vooral misère (wisselen, misbruik MN R/)
22.10.2021: Dure geneesmiddelen: van markt naar controle (intramuraal, wees, kosteneffectiviteit)