Het geneesmiddel Lutetium-octreotaat (LO), goed werkzaam tegen Neuro Endocriene Tumoren (NET), is na ontwikkeling in een ziekenhuis uiteindelijk jaren later via verkoop terecht gekomen bij een groot farmaceutisch bedrijf, waarna het medicijn bijna zes keer zo duur werd. Zoals altijd bij dit soort berichten, is de publieke verontwaardiging groot. Verzekeraars noemen het optreden van het farmaciebedrijf “valsspelen en pervers”. Het hoofd van Erasmus MC, destijds het ziekenhuis van de ontdekking, zegt dat “de fabrikant zich niets aantrekt van de maatschappelijke discussie over dure geneesmiddelen”. Een columnist ergert zich groen en geel: “we hebben te maken met tuig van de richel, dat via slimme juridische trucs misbruik maakt van achterhaalde medicijnenwetgeving. Met maffiosi die samenlevingen chanteren en vastbesloten zijn ook de laatste euro’s uit de zorgbudgetten te persen”. En de minister noemde de handelwijze van de farmaceut “een voorbeeld van hoe het niet moet”. Is al die de verontwaardiging nu terecht? Ja en nee.
Chronologie ontwikkeling van LO (met dank aan Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde)
|
· 1985: Dijkzigt ziekenhuis Rotterdam (voorloper Erasmus MC): ontdekking op nucleaire afdeling dat koppeling receptoreiwit aan een radioactief deeltje, helpt om NET op te sporen en later ook te kunnen behandelen · 1999: LO geïntroduceerd in het ziekenhuis waarna Eric Krenning (hoofdonderzoeker) start met verder onderzoek · 2001: Nucleaire onderzoekers van een bedrijf starten samen met een aantal artsen van het Rotterdamse ziekenhuis hun eigen farmaciebedrijf: Biosynthema. Krenning heeft 23,39% van de aandelen. Het ziekenhuis heeft geen eigendomsrecht want de te gebruiken versie van LO is inmiddels “buiten” het ziekenhuis ontwikkeld · 2000-2015: 1214 patiënten met NET behandeld met LO · 2010: Verkoop Biosynthema aan een groter farmaciebedrijf: Advanced Accelerator Application (AAA) voor € 10,7 mln. · 2015: Goede resultaten LO, middel krijgt een “weesstatus”. Met deze status heeft AAA een gegarandeerde monopoliepositie van 7 jaar (in USA) en 10 jaar (in EU) · 2016: AAA neemt voor € 29,9 mln. het bedrijf IDB over. IDB is voor alle partijen die LO willen maken de enige gecertificeerde (GMP-voorschrift) grondstoffenleverancier. Voorheen werd de grondstof voor ongeveer 2500 euro per dosering aan ziekenhuizen geleverd. Nu is dat bedrag onbekend. Met deze overname remt AAA de grondstofroute richting een ander bedrijf, zodat ook nu het ziekenhuis zelf LO moeilijk meer kan maken. Novartis zegt de grondstoffen nog wel aan ziekenhuizen te verkopen, maar niet tegen welke prijs · 2017: LO komt op de markt · 2018: Novartis betaalt € 3,3 miljard voor alle aandelen AAA bij LO: LO is nu een beschermd weesmedicijn zonder alternatief in handen van een groot farmaciebedrijf. Krenning, in de periode 1985-2011 in loondienst was van het Erasmus MC, heeft dan recht op een aandelenportefeuille die circa 12 miljoen euro waard is Daarnaast heeft Krenning de komende tien jaar recht op een royalty van LO (‘Krenning License’). Het Erasmus MC heeft ook recht op een royalty: maximaal 2 miljoen euro. Daarnaast is Novartis verplicht het Erasmus MC de laagste prijs in Europa te garanderen als het LO zou inkopen · 2018: inmiddels kost 1 infuus LO: € 23.000,- (1 kuur is 4 infusen). Voorheen in het ziekenhuis nog maar € 4000,- per infuus · 2018: Novartis koopt voor € 1,8 miljard biotechbedrijf Endocyte. Dat bedrijf werkt aan het medicijn lutetium-PSMA, voor patiënten met uitgezaaide prostaatkanker. De werking is vergelijkbaar met LO. Wordt LO nog ingezet voor de zeldzame ziekte NET; er zijn daarentegen heel veel patiënten met uitgezaaide prostaatkanker… |
Weesgeneesmiddel
LO is een weesgeneesmiddel. Weesgeneesmiddelen zijn medicijnen voor zeldzame, ernstige aandoeningen. De kosten zijn vrijwel altijd hoog. Nu heeft het middel LO in de pers alle aandacht. In 2018 was de verontwaardiging groot toen een andere farmaceut de prijs van een ander weesmedicijn in 10 jaar deed stijgen van paar honderd euro naar anderhalve ton (het middel CDCA tegen stofwisselingsziekte CTX). Al met al heeft er voor de maatschappelijke kosten van weesgeneesmiddelen tussen 2012 en 2016 een stijging plaatsgevonden van € 178 naar € 258 miljoen. Dit is een stijging van 45% over 5 jaar met een gemiddelde stijging van 10% jaarlijks. Deze resultaten onderstrepen, aldus het Zorginstituut, het belang van gepast gebruik van zorg van deze groep geneesmiddelen.
Beschouwing verontwaardiging
Zorg wordt in Nederland betaalt met collectief opgebracht belasting- en premiegeld. Wie geld verdient in de zorg behoort dan ook verantwoording af te leggen richting de betalers, zijnde werkgevers, zzp-ers en burgers. Een partij die niet transparant is over de kosten en verdiensten heeft blijkbaar iets te verbergen en mag op de vingers worden getikt. De zorg al jaren volgend, dan moet mij van het hart dat er geen partij is in de zorg waarbij door de overheid zo weinig research wordt verricht als naar juist de financiële huishouding van de farmaceutische industrie. Waarom is dat? Want de feiten zijn toch allang bekend? De farmaceutische industrie investeert tussen de 1,44 tot 5% in ontwikkelkosten van een nieuw medicijn. En in het openbaar financieel jaarverslag staan de exacte winstcijfers. Onze toezichthouders (NZa, ACM, ZiN) kunnen toch wel de jaarverslagen doornemen en een “Monitor” of “Marktscan” farmaceutische industrie presenteren? In een eerdere blog heb ik de wenselijkheid van een publiek onderzoek besproken, met o.a. 13 te onderzoeken items. Wil de politiek of kabinet hier niet aan? OK, zeg dat dan en leg het de burgers maar uit. Tot het tegendeel door de industrie is aangetoond, is de verontwaardiging terecht. Beschreven prijsverhoging is absurd.
Selectieve verontwaardiging
Maar de verontwaardiging kent ook een andere kant. Nederland is te veel afhankelijk van het buitenland geworden. Van alle in de EU geproduceerde farmaceutische goederen kwam 1,7 procent in 2014 uit Nederland. Dit is 1,3 miljard euro minder dan in 2009, toen het Nederlandse aandeel nog op 3,3 procent lag. Daarnaast zijn alle grote farmaceutisch bedrijven multinationals. En, zoals bekend, dit kabinet gaat met Unilever anders om dan met een gemiddeld bedrijf. Interessant is verder de vraag hoeveel de BV Nederland investeert in de eerste fase geneesmiddelenonderzoek? Ofwel, kijkend naar de ontwikkelkosten van een nieuw medicijn, wie draagt deze kosten en in welke verhouding? De industrie zelf? De universiteiten? De banken? Investeerders? Verzekeraars? Anders gezegd: welk deel van de investering voor basaal wetenschappelijk onderzoek naar een nieuw medicijn wordt met publiek geld gefinancierd? En welke rechten geeft dat vervolgens de maatschappij (zeg maar ‘de belastingbetaler’) bij de latere opbrengst en prijs? Kijk, als het geneesmiddel succesvol is en navenant de winst (dan) hoog, staan we in de rij om te oordelen en het liefst de winst te delen. Maar in het algemeen geldt de stelregel: winstdeling achteraf is alleen te rechtvaardigen bij ook een risicodragende investering vooraf. Vooraf niet (willen) investeren en nu achteraf winst veroordelen is een teken van hypocriet gedrag. Gedrag wat niet bijdraagt aan de agenda van de vooruitgang (blog).
Beleid: wáár is de ACM?
De meest eenvoudige oplossing is de ziekenhuizen en apotheken faciliteren en hen als overheid de grondstoffen leveren, zodat zij de medicijnen (wel) zelf kunnen maken. Zodat de inkopende verzekeraar en de patiënt niet meer afhankelijk is van de nukken van het farmaciebedrijf. Econoom en adviseur van toezichthouder ACM (Marcel Canoy) adviseert juist niet om de kosten openbaar te maken, maar om het effect van de onderhandelingen tussen overheid en het farmaciebedrijf over de te betalen prijs publiekelijk te benoemen. Canoy noemt de zoektocht naar transparantie een ‘heilloze weg’ (rechtszaken). Zijn vrees is dat te veel transparantie richting het publiek over de kostprijs ertoe leidt dat fabrikanten juist hogere prijzen gaan vragen. En daarbij zelf een verklaring bij die hogere prijs gaan noemen en, aldus Canoy, deze hoge prijs vervolgens legitimeren door te wijzen op het feit dat ze er nu dan toch maar mooi openheid over hebben gegeven. Kijk als je als overheid de onderhandelingen met de farmaceutische sector blanco ingaat, zou de ACM-adviseur gelijk kunnen hebben. Maar ik mag toch hopen dat de toezichthouders en rijksaccountants de jaarrapporten van de farmaceutische bedrijven grondig hebben bestudeerd en goed beslagen ten ijs komen met informatie over ontwikkelkosten en winstmarges. Die laten zich toch niet met een kluitje in het riet sturen? Een veel wezenlijker probleem lijkt mij de vraag, dat als de Nederlandse overheid (uiteindelijk) (wel) precies weet wat de kosten en de winsten zijn, of zij richting de (buitenlandse) multinational überhaupt enige onderhandelingsmacht hebben? Het is zelfs al zo erg dat de minister verklaart dat farmaceutische bedrijven vertrouwelijkheid eisen over de uitkomsten, en “anders geen onderhandelingen willen aangaan”. Dit riekt voor mij als niet-jurist naar chantage. En wat nu vindt de ACM hiervan en diens adviseur Canoy? De ACM, die zegt misbruik van een machtspositie (monopolie bij LO) te bestrijden. De ACM die zegt toezicht te houden op concentraties (kader: en bij AAA-IDB?). De ACM die samenwerking gedoogt als dit tenminste leidt tot betere zorg voor cliënten voor een redelijke prijs (is € 23.000 per kuur LO redelijk?). Welke juridische mogelijkheden heeft de BV Nederland om bij multinationals prijsregulering af te dwingen? En als het probleem van niet acceptabele medicijnprijzen internationaal is, dan geldt tegenwoordig dat de mededingingsautoriteiten van alle EU-lidstaten dezelfde concurrentieregels toepassen. Wáár wacht Nederland nu eigenlijk op? Er is veel werk aan de winkel om als overheid voor een deel weer zelf de regie te pakken van de ontwikkeling, de productie, de prijsstelling en de verdeling van weesgeneesmiddelen.
Eerder verschenen blogs gerelateerd aan het beleid bij geneesmiddelen
26.06.2017: Met een goede risicoverevening is slechts één verzekeraar voldoende
18.07.2017: Is minder marktwerking in het zorgstelsel nog een agendapunt (1)?
10.08.2017: Kunnen zorgverzekeraars zich meer van elkaar onderscheiden?
18.08.2017: Prijsaanpak dure geneesmiddelen blijkt complexe zaak
27.09.2017: Bij dit zorgstelsel betaalt de burger de prijs
10.01.2018: Is minder marktwerking nog een agendapunt (2)?
14.06.2018: Welke zorg hoort in de basisverzekering?
05.09.2018: Preferentiebeleid: van kostenbeheersing tot perversiteit
24.09.2018: Inzicht geven in prijs medicijn is taak van overheid
13.10.2018: Wouter Bos: Stop met wegduiken voor pijnlijke keuzes in de zorg
29.11.2018: Persbericht: “Zorgstelsel vertoont ernstige gebreken”
15.12.2018: Aanpak van betonrot in de publieke zaak: groter denken, kleiner doen