Inspirerende artsen (8)

“Vorige maand lag er op de huisartsenpost in Haarlem, bij de aanvang van mijn weekenddienst, een stapel enquêteformulieren met QR-code: “Wij willen u nog beter van dienst zijn”. Een tevredenheidsonderzoek met een 15-tal vragen over wachttijden, bejegening en meer. Ik kieperde de hele handel in de papierbak. Waarom? Voor mij als arts staat dit enquêteformulier symbool voor de mateloze zucht naar tevredenheid van de patiënt als consument en de mateloze dienstbaarheid van onze zorgbureaucratie om daaraan te voldoen. Of omgekeerd: met de door onszelf gecreëerde utopie van onbegrensde dienstbaarheid – u vraagt, wij draaien – wakkeren wij een mateloze zucht naar tevredenheid aan. “Goed is niet goed genoeg, het kan altijd beter, u hebt recht op het beste, vandaag nog, en dat bepaalt u! Deze illusie, deze leugen, wordt door dit enquêteformulier geschapen. Een ogenschijnlijk onschuldig A4’tje. De werkelijkheid is echter dat de zorg niet kan voldoen aan deze utopie van vijfsterren-tevredenheid. Misschien even, maar niet structureel. Het resultaat is een gefrustreerde en ontevreden patiënt, een uitgeputte en gedemotiveerde zorgmedewerker, te veel onzinnige zorg en een onbetaalbare zorgbureaucratie.”

“Het begrip tevredenheid, het zogenaamde recht op tevredenheid, is zodoende verworden tot een gesel van onze tijdsgeest: de tirannie van de tevredenheid. Hoe kunnen wij artsen het begrip patiëntentevredenheid uit dit tirannieke keurslijf van de zorgbureaucratie halen en vervolgens herwaarderen als een deugd?”

“Of vertaald naar mijn dienst op de post: ik ben daar niet om de patiënt een leuke avond – instant tevredenheid – te bezorgen, maar om hem passende zorg te verlenen. Of zijn wij artsen bang om de confrontatie aan te gaan? Beperken we onze rol tot slaafse uitvoerders van de zorgbureaucratie?”

“Gepaste zorg en gedoseerde tevredenheid horen bij elkaar. Voorwaarde is dat arts en patiënt zich bevrijden van hun tirannen, de tevredenheid en de dienstbaarheid zonder maat. Dat A4’tje is dus niet zo onschuldig. Vandaar de papierbak. Een kleine daad van verzet.”

——————————————————————————————————————

“Sinds het wegvallen van religie als moreel kompas zijn we overgeleverd aan consumptiedrang en instant satisfaction. Dat dat ongezond is blijkt elke dag uit volle wachtkamers. Een roep om herbezinning. De individuele menselijke geaardheid van hebzucht en genotsstreven en het neoliberalisme met de belofte van grenze­loze groei en consumptie jagen elkaar op in een eindeloze en vernietigende spiraal. Elke dag in mijn spreekkamer zie ik het gevolg: de uitgeputte patiënt.  Zijn socialemedia­knop staat continu aan, zijn verslaving aan consumptie doet hem nog harder hollen en de prestatiemaatschappij van ‘het kan altijd meer en nog beter’ perst het laatste restje vitaliteit uit zijn hersenen. Depressies, burn-outklachten, angststoornissen, middelen­verslaving, slapeloosheid, gameverslaving – met name bij jongeren – en lichamelijke ziekten door stress vullen tegenwoordig mijn spreekuren. Met anti­depressiva, slaapmiddelen en doorverwijzingen naar een overbelaste ggz bestrijden wij artsen louter symptomen. We lappen de uitgeputte patiënt op voor de volgende ronde; de oorzaken blijven liggen. Onze maatschappij is blijkbaar machteloos tegenover deze ziekmakende trend. Het is een op hol geslagen trein; de controle over de besturing lijkt verloren. En dit terwijl er van deze uitgeputte burger de komende jaren serieuze offers gevraagd zullen worden en een grote solidariteit met zijn medeburgers. De lijst van maatschappelijke vraagstukken – binnen en buiten onze landsgrenzen – is immers immens: klimaat, migratie, Europese veiligheid, onderwijs, zorg, huisvesting, vergrijzing en armoede door ongelijke kansen. Dit vereist juist vitaliteit en veerkracht van de burger en de maatschappij als geheel. Wie keert de trend?”

“Heden zijn veel kerkgebouwen in ons land omgebouwd tot luxeappartementen met het altaar als kookeiland. De kerk is allang niet meer het morele kompas in dit hedonistische en neoliberale tijdperk. De dominee is overboord geslagen; de koopman staat alleen aan het roer. Hij bepaalt de koers.”

“En de rol van de politiek? Moeten politici niet de koers uitzetten om de vitaliteit van onze maatschappij te waarborgen? Helaas, het ontbreekt hun aan een samenhangende visie en aan gezag. De waan van de dag regeert en politici zijn met zichzelf in de spiegel bezig. Daarom is het niet verrassend dat de koopman de lachende derde is: geen strobreed wordt hem in de weg gelegd. Het ontstane vacuüm door de verwaarlozing van de publieke zaak door de politiek en haar burgers wordt razendsnel ingevuld door machtige multinationals: de Ubers, de Facebooks, de Googles en Amazones van deze tijd. In hun wereldbeeld zijn burgers en gemeenschappen louter consumenten en markten. Deze bedrijven zijn gretig, zien overal kansen en betalen nauwelijks belasting: winstmaximalisatie is hun enige doel. Ze gedragen zich als roofdieren: als onverzadigbare veelvraten monopoliseren ze hele sectoren en de hardwerkende burgers, kleine middenstanders en zzp’ers duwen ze in rap tempo naar de onderkant van de samenleving. Met hun algoritmes – gestuwd door gebruikersgemak – dringen ze door in de haarvaten van onze samenleving; onderwijs, nutsvoorzieningen en gezondheidszorg worden in snel tempo geprivatiseerd en vercommercialiseerd zonder democratische controle. Ook zijn ze diep doorgedrongen in het privédomein van de burger zelf: ze kennen het dopamineprofiel van ieder burger en zitten 24/7 aan de dopamineknop. Welkom in ‘Het rijk der Facebooks’; de doos van Pandora is geopend. Het neo­­liberalisme en het consumptieve genot zijn ontsnapt en hebben elkaar in deze vernietigende spiraal gevonden. Onze liberale democratie kraakt en piept. Onze aarde trekt het niet meer. Wie stopt deze waanzin? Is alles wat ons rest de hoop? Morgen ga ik verder met mijn spreekuur; de uitgeputte patiënt is welkom.”