Vorige week is de overheidscampagne ‘Nee tegen vapen’ (12 mei 2025) gestart nadat is gebleken dat het gebruik van vapen onder jongeren is toegenomen.
De overheid is te lang meegegaan in het frame van de industrie dat nicotine in een vape als ‘gezond alternatief’ kan bijdragen om te stoppen met roken van sigaretten. Terwijl de feiten al lang duidelijk zijn dat ook vapen acute en langdurige gezondheidsschade kan opleveren. Vapen is namelijk niet alleen giftig, het verstoort ook de ontwikkeling van de hersenen en is supersnel verslavend. Tijd om in te grijpen dus.
In deze blog sta ik stil bij de aard van de campagne, die allereerst ouders oproept om tijdig met kinderen te praten over schadelijke gevolgen van vapen. Ook wordt in de campagne een beroep gedaan op leraren en zorgverleners om met jongeren te praten over deze gezondheidsschade gezien de zorgelijke ontwikkeling rondom het toegenomen gebruik van illegale vapes bij jongeren.
Zoals gesteld, minder doortastend is het kabinet om de tabaksindustrie en illegale handel aan te pakken. Zoals bij elk preventieproject vaak weer blijkt dat de “ondernemer” die met de verkoop van ongezonde producten private winst mag maken tegelijkertijd te vaak de nevenschade mag doorschuiven naar de maatschappij. Want hoewel de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) in januari 2025 bijna 66.000 illegale vapes en e-liquids in beslag heeft genomen (hier), zien velen de huidige situatie als het topje van de ijsberg (hier).
Een columnist van de Volkskrant verwoordde de stand door vapeschade het afgelopen weekend als volgt…
Citaten uit column de Volkskrant, Jarl van der Ploeg, 16 mei 2025
|
Citaten: “Nee tegen vapen’ – niet aan de politiek, maar aan ouders voortaan de nobele taak de jeugd vapevrij te maken. Er zijn hele volksstammen die geloven dat innovatie de wereld gaat redden. En als we het innovatieteam van Philip Morris niet te veel lastigvallen met accijnzen, is het een kwestie van tijd voordat zij ons de eerste rookvrije generatie van Europa schenken. Vooruitgang is immers goed, vapen volgens Philip Morris ongeveer net zo gezond als het eten van een zak wortelen, en dus nam de dienstdoende PVV’er vorig jaar tijdens een Kamerdebat over een mogelijk vapeverbod braaf het woord ‘betutteling’ in de mond en stemde tegen. Ook de VVD uitte twijfels. Maar toen begonnen er opeens rare verhalen op te duiken in de media. Over hoe het aantal vapende jongeren in vier jaar tijd niet alleen verviervoudigde, maar dat ongeveer 70 procent van die jongeren inmiddels ook sigaretten is gaan roken. Tegelijkertijd verschenen er nieuwsberichten over hoe de handel in illegale, Chinese e-sigaretten welig tiert op Nederlandse schoolpleinen, waardoor tienduizenden gramstorige pubers momenteel de hele dag als crackverslaafden lurken aan plastic buisjes, met daarin evenveel nicotine als in vijftig tot negentig pakjes sigaretten. Vervolgens stuurde RTL Nieuws een rits van die illegale vapes naar een laboratorium, waarna bleek dat die dingen ook nog eens tjokvol lood, nikkel en het kankerverwekkende formaldehyde zitten. En deze week bracht diezelfde zender het nieuws dat ten minste vijf Nederlanders de afgelopen maanden in kritieke toestand in ziekenhuizen werden opgenomen vanwege overmatig vapen. En dat vier van hen kunstmatig in coma moesten worden gehouden om te overleven. Je zou denken dat een staatssecretaris die verantwoordelijk is voor zowel Jeugd als Preventie volledig op tilt schiet na het lezen van zoveel onwelgevallig nieuws. Maar wat deed staatssecretaris Vincent Karremans in werkelijkheid? Hij liet de tabaksindustrie volledig met rust en lanceerde in plaats daarvan de overheidscampagne Nee tegen vapen.” |
Nu is het zo dat de industrie niet volledig met rust wordt gelaten. Al sinds 1 januari 2024 geldt een verkoopverbod op vapes met smaakjes (hier), anders dan tabakssmaak, zoals de smaken hazelnootpasta, aardbeienijs of suikerspin. Een eerste evaluatie van het RIVM laat zien dat dit verbod de aantrekkingskracht van vapes op jongeren inderdaad vermindert. Anders gezegd: juist politiek beleid kán (dus) helpen!
Kijkend naar de schade door vapen dan is het met de al lang bestaande aanwezige nicotinekennis en het toepassen van het voorzorgprincipe eigenlijk onbegrijpelijk dat vapes überhaupt in handen van kinderen, breder ons allen, konden komen.
Wie vapes op de markt heeft toegelaten (politiek!) mag nu ook helpen bij het actieplan (blog). Bijvoorbeeld met het aanbieden van excuses van de minister, namens de uitvoerende macht, wat meegaan met een “glitter-smaak-kleur metamorfose” als marketing en het aanhoudend maar blijven wijzen op het argument van “betutteling” (hier), in de praktijk voor jeugdigen heeft teweeggebracht (hier).
Allereerst wordt hier nog eens stilgestaan bij de omvang van schade door vapen.
Zaken m.b.t. schade bij vapen en jeugd (bron + bron + bron + bron + bron + bron + bron + bron + bron+ bron)
|
· Maar liefst 24,6% van de Nederlandse jongeren van 12 t/m 16 jaar gaf in 2023 aan ooit een vape te hebben gebruikt en 14,3% van de jongeren in de laatste maand. Vapen en roken gaat bovendien hand in hand. Twee derde van de jongeren die vapes gebruiken, is ook een roker. Het aantal jongeren dat rookt én vapet neemt toe. · Doordat vapes nicotine bevatten beginnen jongeren aan een mogelijk levenslange verslaving. Nicotine is na heroïne en crack de meest verslavende drug die er bestaat. · Bijna één op de tien kinderen van 12 jaar heeft al wel eens gevapet. Bijna 1 op de 3 jongeren van 12 tot en met 16 jaar die vapen, doet dat dagelijks. · 1 op de 7 jongeren (14%) geeft aan dat als hen een vape wordt aangeboden, zij moeilijk nee kunnen zeggen. · 1 op de 6 jongeren (16%) geeft aan dat zij zich soms onder druk gezet voelen om te vapen. · Bijna vier op de tien jongeren die vapen weten niet óf en hoeveel nicotine er in hun vape zit (hier/hier). · Zeker 14 kinderen zijn het afgelopen jaar in het ziekenhuis terechtgekomen na vapen · De belangrijkste bron van illegale smaken bleken fysieke winkels in Duitsland te zijn. Volgens de onderzoekers zou een EU (Europese Unie) -breed verbod op smaken de effectiviteit van het verbod verhogen, ook omdat dan aankopen over de grens moeilijker worden · Longpatholoog: Ik versta onder tabaksindustrie iedereen die nicotine verkoopt en een businessmodel van verslaving hanteert. · De damp bevat een olieachtige, vettige vloeistof, ook die eindigt in je longen. De normale afweer raakt daardoor verstoord. We horen kinderartsen over onbegrepen longontstekingen of klaplongen bij vapende kinderen. · Wat de rol is van alle verschillende smaakstoffen is nog niet goed bekend, we kennen een paar, zeer toxische stoffen die ernstige longschade veroorzaken, maar er komen steeds nieuwe smaken bij, het is echt ‘wild-westen’. Dan heb je nog die ijzeren coil, het verwarmingselement. Daar komen metaaldeeltjes vanaf, lood, tin, cadmium. · Maar is vapen minder ongezond dan roken? Er is geen wetenschappelijke onderbouwing dat het een gezonder alternatief is (NRC, 12 maart 2025). Schade door vapen is op te splitsen in longschade door ontstekingen, mentale problemen door nicotine (hier) en DNA-schade op celniveau. En die laatste is de basis voor kanker. · Bekende casussen zijn voorbeelden van een ernstig beloop van EVALI (e-cigarette or vaping use-associated lung injury), een verzamelnaam voor het scala aan longklachten door vapen. · Dit gaat over slachtofferschap. Mensen worden verslaafd gemáákt. En dat begint op een leeftijd dat het brein gericht is op kicks en dopamine, en niet op regulatie of controle. Dat maakt van tieners de kwetsbaarste groep voor een verslaving. De nicotine is het verdienmodel, die móet erin, maakt niet uit hoe.” |
Nu de situatie uit de hand dreigt te lopen, is het starten van een overheidscampagne geen overbodige luxe. In de overheidscampagne wordt door de staatssecretaris een aanpak voorgesteld langs drie hoofdlijnen (zie onderstaand kader)
Actieplan tegen het vapen, VWS, 12 maart 2025 + start overheidscampagne, 12 mei 2025
|
1. Tegengaan illegale handel 2. Beginnen met vapen voorkomen 3. Stoppen met vapen stimuleren en vapers daarbij ondersteunen |
Beschouwing
In het Actieplan staat beschreven hoe de staatssecretaris met welke aanpak jongeren gaat beschermen tegen deze verslavende en schadelijke producten. Hij gaat in het document ook in op de vraag of de verkoop van vapes niet geheel verboden moeten worden. Daarover zegt hij in…
Citaat uit Actieplan tegen vapen (pg.4, 2e kolom)
|
Citaat: “Geregeld klinkt de – zeer begrijpelijke – oproep om de verkoop van vapes in zijn geheel te verbieden. Die wens begrijp ik heel goed, en ik zal hieronder daar ook op ingaan, maar daarbij moet worden vooropgesteld dat er al een algeheel verkoop verbod geldt voor het verkopen van vapes aan jongeren (<18 jaar) én geldt er al een algeheel smaakjesverbod (en zoals aangegeven is het zo dat zoete smaakjes zijn voor jongeren nu juist een belangrijke reden om te gaan vapen). Een algeheel verkoopverbod voor vapes voor Nederlanders met een leeftijd hoger dan 18 jaar, kan ik daarnaast zelf niet instellen. Europese wetgeving schrijft namelijk voor dat de handel in vapes niet mag worden verboden binnen de Europese Unie en in principe niet verder mag worden beperkt dan de voorwaarden die de Europese tabaksproductenrichtlijn daaraan stelt. Deze voorwaarden zijn onder andere maximale nicotinegehaltes en maximale hoeveelheden e-vloeistof. Daarnaast geloof ik dat een totaalverbod ook alleen zou werken wanneer dit in de hele Europese Unie zou gelden, omdat het anders vrij eenvoudig blijft om deze producten over de grens te kopen, zoals we nu ook al zien met vapes met een smaakje. Het lijkt er op dit moment niet op dat er op korte termijn zo’n Europees totaalverbod op vapes gaat komen, maar ik beraad me op stappen die ik in Europa kan nemen en met wie ik daarbij kan optrekken.” |
Ja, het klopt dat er Europese regelgeving (hier/hier) als basis is, zijnde de Europese Tabaksproductenrichtlijn (TPD – Tobacco Products Directive, Richtlijn 2014/40/EU. Deze richtlijn stelt minimumeisen op het gebied van verpakkingen en waarschuwingen, ingrediënten, reclameverboden en grensoverschrijdende verkoop. Maar naast deze eisen kunnen landen in Europa zéker zelf maatregelen nemen om de tabaks- en vape-industrie aan banden te leggen, ook als het gaat om nieuwe producten zoals vapes (e-sigaretten) en verhitte tabaksproducten. Waar een wil is, is ook een weg.
Aanvullende ‘nationale‘ maatregelen kúnnen liggen op vier deelterreinen:
1.verminderen verkrijgbaarheid
Denk aan het verhogen van de leeftijdsgrens naar 21 jaar, nu op 18 jaar (NB: ook voor sigaretten en andere producten met nicotine, zoals nicotinesnoepjes. Op 1 januari 2025 is bijvoorbeeld een totaalverbod op nicotinezakjes al ingegaan).
Denk aan aanscherping van het vergunningstelsel, met op elke lokale vergunning een begin- en einddatum. Verder een verbod op wegwerpvapes (hier), in een tijdlijn (steeds) mínder verkooppunten/vergunningen per gemeente (hier) afgeven, ook boete aan de jeugdige gebruiker en bezorger/dealer na bestelling via een account, strengere leeftijdsidentificatie, Snapshat-controle (hier/hier). Tot slot, intensievere samenwerking met de douane om de handelsstromen vanuit het buitenland van illegale vapes beter aan te kunnen pakken.
De oproep van staatssecretaris aan ouders: ‘Pak vapes af, gooi ze weg’, blijven herhalen (+ hier/hier).
2.verminderen aantrekkelijkheid
Dit kan door meer neutrale verpakkingen te verplichten en als overheid ’s testkopers gaan participeren in dezelfde sociale netwerken, bv. Snapchat/TikTok, die nu vapen, en dus indirect het roken van sigaretten, promoten. Dat betekent bij het online toezicht het toepassen van de regels uit de Europese Digital Services Act (DSA, 27 oktober 2022) om gebruikersgegevens van personen, die de Tabaks- en rookwarenwet op sociale media blijven overtreden, te achterhalen en deze personen stevig te beboeten.
Verder verbod op gebruik bij/in publieke ruimten, zoals terrassen, strand, scholen, parken en wachtrijen.
3.verhogen bewustwording
Op tijd (= eerder) voorlichting (hier). Denk bij dit item ook aan de ruim duizend artsen die zich hebben aangemeld om langs scholen te gaan om aan leerlingen voorlichting te geven (hier/hier) en met klasse mentoren in gesprek te gaan (hier). Trimbos doet twee dringende aanbevelingen: benader vapen en roken samen. Veel jongeren combineren beide, dus preventie- en stopcampagnes moeten zich op allebei richten. En maak expliciet duidelijk dat e-sigaretten zeer verslavend zijn.
Verhogen bewustwording is ook van toepassing op ‘ondernemers’ van speciaalzaken. Wie niet in overtreding is, heeft zuiver wetmatig, niet moreel…, niets te vrezen. In tegenstelling tot wetsovertreders (zie volgend item).
4.handhaven en toezicht versterken
Als vierde deelterrein een verhoogde inzet van de NVWA bij toezicht, handhaven en beboeten. Inclusief de wettelijke mogelijkheid een zaak te sluiten. Voor deze taak krijgt de NVWA vanaf 2026 structureel 3 miljoen euro erbij. De verkopers krijgen bij onterechte verkoop en verkoop van smaakjes nu al een boete. Boetes variëren van 450 tot 2.250 euro per inspectie. Bij herhaling kan dit oplopen tot 4.500 tot 22.500 euro per inspectie. Voer de boete bij overtreding op!
Het grote probleem hier is dat de NVWA moest constateren dat ongeveer 1 op de 5 winkeliers zich niet aan het smaakjesverbod houdt (hier/hier).
Bij 2.305 testkoopinspecties door de NVWA werd in 26% van de gevallen een overtreding geconstateerd. Ook moest de NVWA concluderen dat de e-sigarettenspeciaalzaken en gemakszaken het afgelopen jaar respectievelijk 50,0% en 50,5% op naleving van de leeftijdsgrens scoren. Ofwel, een uiterst teleurstellende score bij een dergelijk groot probleem: wetgeving kan hier bij een verslavend product niet stand houden zonder betere handhaving door een toezichthouder!
Daarnaast worden door de aanhoudende vraag onder jongeren e-sigaretten met smaakjes vaker via niet-reguliere kanalen of van onder de toonbank verkocht. De NVWA wil daarom voldoende menskracht om risicogericht te blijven inspecteren om de naleving van het verbod te verbeteren. Extra aandacht dient daarbij met testkopers uit te gaan naar toezicht van verkoop op niet-reguliere kanalen én op bezorgers/dealers van deze vapes ter plekke, zoals bij straatverkoop, schoolpleinen, verboden online verkoop (hier) en winkeliers die onder de toonbank toch verkopen.
Tot slot
Overigens heeft de staatssecretaris een punt dat in EU-verband strengere wetgeving doelmatiger zal zijn (Rijksoverheid, 21 maart 2025 + voorbeeld, 13 april 2025 + voorbeeld, 17 oktober 2024). Met een herziening van de Europese Tabaksproductenrichtlijn, het instellen van een Europese accijns op e-sigaretten, strengere regels voor vapes en nicotineproducten en met een Europees verbod op grensoverschrijdende verkoop.
Tot dan, de overheid kan nu méér doen dan in het Actieplan aangekondigd. Indirect ook bevestigd door de staatssecretaris (Zorgvisie, 15 mei 2025).
|
Citaat: “Opvallend is dat Karremans als VVD-staatssecretaris niet terugdeinst voor een grotere rol van de overheid. In zijn Kamerbrief erkent hij het principe van health in all policies. Dat gezondheid niet slechts de verantwoordelijkheid is van verstandige keuzes van het individu, maar dat de overheid ook een verantwoordelijkheid heeft.” |
Als in dit interview wordt gesteld dat KPI’s bij beleid zo belangrijk zijn, wordt het gemeten eindresultaat bij vapen onder de 21(!) jaar dan (wanneer?) ook nul? Net als begin deze eeuw (hier)?
Nicotineverslaving is de meest voorkomende verslaving, van zelfs een dodelijk product.
De jeugdige vaper heeft recht op juiste informatie (hier) en zo nodig hulp om van deze verslaving af te komen. Daarom wordt deze blog beëindigd met mijn klassieke preventieplaatje met ook hier liefdevolle persoonsgerichte zorg op de eerste plaats.
Het moge duidelijk zijn dat de geoormerkte kosten van deze hulp, curatief en preventief, eigenlijk betaald moeten worden door de overtreders, via een op te richten ‘nicotinefonds’. Een fonds dat wordt gevuld met opgelegde en genoemde boetes, vergunningsbijdragen en met verplichte bijdragen van industrie en groothandel. Wie het leuk blijft vinden ook vapes te verkopen, mag in overeenstemming met het principe van kringloopfinanciering ook meebetalen aan maatschappelijke kosten van consequenties.
Eerdere blogs over roken, rol tabaksindustrie, preventieakkoord, jeugdzorg en zorgkosten
26.11.2018: Nationaal Preventieakkoord: na bijstelling ambities versneld invoeren (urgentie)
27.03.2019: Conflict binnen antirookorganisaties werkt contraproductief (conflict ANR en SRJ)
03.02.2020: Inspirerende artsen (03): Wanda de Kanter
25.08.2020: Rookgordijn (marketing tabaksindustrie + lobbycratie bij VVD stagneren SMR-beleid)
17.12.2020: Tabaksfabrikanten: belastingontwijking én onrechtmatige vergoedingen (preventie)
28.07.2021: Trukendoos Philip Morris nog niet uitgeput (schadelijke e-sigaret vermarkten)
12.04.2022: Staatssecretaris: preventie “een tandje bijschakelen”, wat betekent dat? (kabinet!)
19.09.2022: Stagnatie daling tabaks- en alcoholgebruik verklaarbaar, maar ook oplosbaar?
03.10.2023: Minister zegt dat bij bedreigen volksgezondheid die partij meebetaalt aan kosten
06.01.2024: Stoppen met roken: waar een collectieve wil is, is er ook een weg (verbod vape)
25.01.2024: Vanwege teleurstellende resultaten tijd voor ander preventiebeleid (RIVMevaluatie)
28.05.2024: Onderzoeksresultaten vapen bij jongeren moet politiek wakker schudden (gifstof)
03.06.2024: “De zorg voor morgen begint vandaag” (motto VTV-2024 i.c.m. regeerakkoord/preventie)
18.06.2024: Voortgang wietexperiment vertraagd, uitkomst onzeker (cognitieschade/ justitieel)
02.12.2024: Kiezen voor gezonde toekomst (VTV-2024) 5W1H (RIVM-rapport/preventiebeleid)
11.12.2024: Gezondheidsbescherming jeugd tegen nicotineschade: nu of nooit (TK/Nicotinee)
13.01.2025: Hoe voorkomt het kabinet bij jeugdzorgbeleid herhaling van zetten? (deskund.cie.)
03.02.2025: Beleid jeugdzorg betiteld als “sturen in de mist…” (cie.v Ark op HAJ, 5-hoek + €€€)
17.04.2025: Volgende stap: grondige renovatie Jeugdwet (interdepartementaal/integraal)
28.04.2025: Zoektocht naar (weer) een preventiestrategie duurt voort (AZWA/kabinet/5 ingrediënten)