Begin deze maand kwam de waarschuwing dat de wereld ‘op de rand van een onomkeerbare klimaatramp’ staat. Hetgeen, aldus een coalitie van 15.000 wetenschappers, ‘een gevaar vormt voor een groot deel van de structuur van het leven op aarde’ vormt (hier/hier).
Het ziet er namelijk naar uit dat 2024 voor het eerst de 1,5 graad stijging passeert (hier/hier), het klimaatdoel dat de internationale gemeenschap zichzelf heeft opgelegd. Voorlopig stevent de wereld af op 2,7 graden opwarming aan het eind van deze eeuw, ruim boven de 2 graden die de internationale gemeenschap ziet als uiterste limiet.
Waarschuwingen komen al langer van onder andere het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), het orgaan van de Verenigde Naties dat in reeds zes klimaatrapporten (hier) wetenschappelijk onderzoek naar klimaatsverandering objectief beoordeelt (hier/hier) en daarbij waarschuwt (hier) voor zeespiegelstijging, weerextremen (hier), vluchtelingenstroom (hier), bedreiging water- en voedseltekort, verlies biodiversiteit en gezondheidseffecten
Fossiele brandstoffen veroorzaken ongeveer twee derde van de wereldwijde emissies van broeikasgassen. Daarmee leveren zij verreweg de grootste bijdrage aan klimaatverandering. Het is daarom cruciaal dat we bij klimaatopwarming de inzet van deze fossiele brandstoffen vervangen door schone, hernieuwbare energiebronnen.
Dit jaar nog presenteerde het EMA (Europees Milieu Agentschap) hun allereerste Europese klimaatrisicoanalyse (EUCRA, rapport, 11 maart 2024). In deze analyse worden 36 grote klimaatrisico’s voor Europa vastgesteld binnen vijf brede clusters: ecosystemen, voedsel, gezondheid, infrastructuur, economie en financiën. Meer dan de helft van de grote klimaatrisico’s die in het verslag worden genoemd, vereisen onmiddellijk meer actie. Acht daarvan zijn bijzonder urgent, voornamelijk om ecosystemen in stand te houden, mensen te beschermen tegen hitte, mensen en infrastructuur te beschermen tegen overstromingen en natuurbranden.
Urgentie tot aanpak
Ondanks deze waarschuwingen staan de neuzen in NL niet allemaal dezelfde kant op wat betreft het gevoel van urgentie de juiste maatregelen te nemen.
In onderstaand kader enkele gelezen quotes bij dit dossier.
Citaten: te lezen commentaar…
|
“Gebrek aan leiderschap”, “Ontkenning van feiten”, “Een feit is ook maar een mening”, “Er heerst een oplossingenaversie”, “Het falen van wereldleiders om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graden en de natuur te herstellen, vormt op dit moment de grootste bedreiging voor de volksgezondheid”, “De agro-business blijft volledig buiten schot”, “De Jevons-paradox geldt nog steeds”, “Geen miljardenverspilling aan zinloze klimaathobby’s”, “de aarde warmt helemaal niet op”, “Nu zijn het 15 duizend wetenschappers naar wie niet wordt geluisterd. Hoelang blijven we nog de kop in het zand steken voor de feiten? Wat is er nodig om wakker te worden en echt te gaan doen wat nodig is om deze ongekende catastrofe te voorkomen?”, ‘’De Klimaatwet, het Klimaatakkoord en alle andere klimaatmaatregelen gaan direct door de shredder. Geen miljardenverspilling aan zinloze klimaathobby’s, maar meer geld voor onze mensen”, “De mens is „onherroepelijk” verantwoordelijk voor het opwarmen van de aarde, door het uitstoten van broeikasgassen”, “Bedrijven moeten iedere vijf jaar een rapportage over hun uitstoot indienen bij de Omgevingsdienst. Die verplichting geldt niet voor 99,9 procent van de uitstoot van Schiphol (hier)”, “Ik kan naar een klimaatpsycholoog gaan, maar wat we echt nodig hebben zijn leiderschap, rentmeesterschap en keiharde maatregelen”, “We hebben niets aan een alzheimermedicijn op een ongezonde planeet waar we met 10 miljard mensen de uitgeputte bronnen moeten verdelen”, “Klimaattoppen zijn vooral rituelen, toch hebben ze een functie, maar verwacht er niet teveel van, daarvoor zijn de tegenstellingen tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden te groot”, “Wereldwijd is de zorg voor zo’n 5 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot – in Nederland zelfs 7 procent. De gezondheidszorg maakt dus zelf ook ziek en dat moet anders”, “EUCRA-analyse laat zien dat Europa te maken heeft met urgente klimaatrisico’s die sneller toenemen dan waarop onze maatschappij voorbereid is”, “Goed voor de aarde zorgen zal nu eenmaal soms een beetje pijn doen”, “China start nog steeds elke week één nieuwe kolencentrale op”, Specifiek 2024: “En nergens lees ik iets over energiebesparing. En 2 nieuwe kerncentrales gaan u niet helpen om groen te groeien, want u heeft daarvoor 9.5 miljard euro begroot, maar de geschatte kosten bedragen zo’n 30 miljard euro. Bovendien zijn er nauwelijks investeerders voor te vinden en duurt het zeker 10-15 jaar voordat die gerealiseerd zijn” “De omstandigheden waar we de planeet in hebben gebracht, zijn nog nooit door ons of onze prehistorische soortgenoten waargenomen.” “De verhouding tussen wat we opwekken aan groene stroom en wat we opslaan is helemaal scheef, ca. 100:1! We moeten dus snel veel gaan investeren in slimme opslag van groene stroom, via super-, buurt- en thuisbatterijen en groene waterstof. Als u nog 3 keer zoveel duurzame energie wil opwekken de komende decennia, moet u 30 keer zoveel investeren in energieopslag. Maar op het subsidiëren daarvan wordt juist bezuinigd (brief aan huidige minister)” “Zo bent u niet van plan om de tien grootste vervuilers van Nederland aan te pakken, die verantwoordelijk zijn voor 1/3 van de CO2-uitstoot (brief aan huidige minister)”. |
Nederland: nadeel en voordeel
Nederland is een deltaland. Dat heeft als nadeel dat 26 procent van het land onder zeeniveau ligt en nu al 29 procent van het landoppervlak gevoelig is voor rivieroverstromingen (hier). Blijft de opwarming beperkt tot 1,5 graad dan zal de zeespiegel wereldwijd de komende tweeduizend jaar alsnog met gemiddeld 2 tot 3 meter stijgen (smelten ijskap). Bij een opwarming van 2 graden zal dat een marge tussen 2 tot 6 meter zijn. Kortom, geen fijn vooruitzicht voor een deltaland.
Een tweede nadeel is dat Nederland bijna het meest dichtbevolkte land van de EU (Europese unie) is, met 507 personen per km2 (hier/hier). Ook qua oppervlakte zijn we een klein land en wat betreft broeikasreductie om klimaatopwarming tegen te gaan, is NL dan erg afhankelijk van wat andere landen doen met het uitfaseren van fossiele brandstoffen volgens het klimaatakkoord van Parijs.
Nederland kent ook voordelen. Het is een relatief rijk land om energietransitie door te voeren (hier) en het kent een goede internetdichtheid om vanuit de overheid (wél) de juiste klimaatinformatie door te geven (hier). Daarnaast is groene energie wereldwijd in opkomst, nu hier gehinderd door een stroomnetblokkade (hier) en zijn de laatste jaren de kosten van het opwekken van zonne- en windenergie gedaald (hier).
Wat moet er gebeuren: afspraken die nodig zijn
|
· Juridisch bindende afspraken voor emissiereductie broeikasgassen (hier/hier), zoals koolstofdioxide (CO2) en methaan (CH4) · Verbod op fossiele subsidies (hier/hier) · Wereldwijde CO2-taks (hier) · Fossiele brandstoffen vervangen door schone, hernieuwbare energiebronnen. · Moratorium op nieuwe kolencentrales · Inkrimping van de materiële productie (hier) en consumptie van minder vlees en meer plantaardig (hier) · Plan van aanpak om doelstelling “Klimaatakkoord van Parijs” (2015) te halen ofwel de wereldwijde temperatuurstijging sinds de start van het industriële tijdperk ruim onder de 2 graden houden, liefst op maximaal 1,5 graden. · Immers wettelijke verankering van EU-doelstelling in 2050 klimaatneutraal te zijn (hier) · Milieuschade corrigeren · Gerelateerde gezondheidsschade met een onderzoeksnetwerk in beeld brengen en met overheidsbeleid en regelgeving corrigeren |
“Voorlopig doet ook NL nog niet genoeg om zelfs binnen een stijging van 2 graden te blijven. Met zo een extra risico voor ieders gezondheid“
Alle Europese bondgenoten zullen met een plan van aanpak een tandje moeten bijzetten, alleen al omdat Europa het snelst opwarmende continent ter wereld is (hier). Nederland heeft het klimaatakkoord van Parijs ondertekend, het vorige kabinet had al extra maatregelen genomen (hier/hier) en het huidige kabinet Schoof heeft in het regeerakkoord (Regeerprogramma, 13 september 2024 pg.57) het doel vastgelegd (hier) van het “verminderen van uitstoot van broeikasgassen conform de doelen van het Parijsakkoord en zoals o.a. vastgelegd in de Europese en Nationale Klimaatwet.”
We zullen zien of het kabinet, samen met de EU-plannen, erin slaagt om in 2030 de uitstoot aan broeikassen te halveren en de inzet van fossiele brandstoffen snel te gaan vervangen door schone, hernieuwbare energiebronnen. Voorlopig doet ook NL nog niet genoeg om zelfs binnen een stijging van 2 graden te blijven. Met zo een extra risico voor ieders gezondheid.
De volgende klimaattop van de 29ste COP (“conference of parties”) vindt volgende maand plaats in Azerbeidzjan (verslag van COP28: hier). Citaat uit deze COP28: “De klimaatcrisis is een gezondheidscrisis, maar de zorg kan dit eenvoudigweg niet alleen oplossen”.
Duurzaamheid in de zorg
Ook in de wereld van de zorg is duurzaamheid een thema geworden. Allereerst omdat de zorgsector ook zelf vervuilend is. De sector gebruikt veel grondstoffen, produceert veel niet-circulair afval en is verantwoordelijk voor 7% van CO2-uitstoot in Nederland. Daarnaast raakt het oppervlaktewater verontreinigd door medicijnresten. Op de website van De Groene Zorg Alliantie zijn vele groene initiatieven van verschillende specialismes gebundeld (hier).
Een ander aspect is het gegeven dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO, 8 november 2021) drie jaar geleden al waarschuwde dat klimaatverandering zelfs ‘de grootste bedreiging voor de volksgezondheid’ in de eenentwintigste eeuw is (hier)/hier). Daarbij werd tevens vastgesteld dat het onderzoek naar de gevolgen van wereldwijde milieuveranderingen voor de menselijke gezondheid, en hoe die kunnen worden beperkt, nog in de kinderschoenen staat.
In NL is deze handschoen opgepakt door de KNAW (Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen). Deze wetenschappers brachten een adviesrapport (rapport, 1 juni 2023) uit met de titel “Planetary Health. An emerging field to be developed.” Zij brachten de directe effecten van milieuveranderingen op de gezondheid in kaart, maar stelden ook dat de indirecte effecten veel lastiger zijn te onderzoeken, terwijl er waarschijnlijk veel meer mensen door getroffen gaan worden (hier). Waarna een lijst met kennisvragen werd opgesteld waar onderzoekers mee aan de slag moeten (toelichting/toelichting ministerie).
In het KNAW-rapport is in kaart gebracht waar de hiaten in de kennis zitten, en waar met welke onderzoeksvragen verdere stappen te maken zijn. Met al meteen de vaststelling dat internationale afstemming van onderzoeksagenda’s en financiering van onderzoek op het gebied van ‘planetary health’ noodzakelijk is.
Tot slot
Over het verband tussen genoemde klimaatopwarming/milieuveranderingen enerzijds en menselijke gezondheid anderzijds zijn zoveel artikelen geschreven, dat ik via de chatbox van AI maar eens heb gevraagd wat voor Nederland de gezondheidseffecten zijn van klimaatopwarming. Het antwoord staat in onderstaand kader.
De aanpak vraagt, net als bij generieke preventie, aandacht voor “Gezondheid op alle beleidsterreinen”, zoals reeds door velen al is geadviseerd (hier/hier/hier/hier/hier).
Zeker nu bekend is dat met elke toename van opwarming de negatieve effecten voor mens en planeet zullen ‘escaleren’ (hier/hier/hier/hier/hier).
Op weg naar weer (hier) een VN-klimaatconferentie met straks het COP-verslag versie 29, volgende maand vanuit Azerbeidzjan (Bakoe, 11 -22 november 2024).
Ambitie bij emissiereductie broeikasgassen dempt gezondheidseffecten. Maar ook geldt: geen ambitie bij emissiereductie broeikasgassen dempt beschreven gezondheidseffecten niet.
Vraag AM: Wat zijn de gezondheidseffecten voor Nederland bij klimaatopwarming?
Antwoord ChatGPT, oktober 2024
|
“De klimaatopwarming heeft al merkbare en uiteenlopende gezondheidseffecten in Nederland. Naarmate de temperatuur wereldwijd stijgt, ervaart Nederland specifieke gevolgen, variërend van direct fysieke effecten door hittegolven tot indirecte gevolgen door veranderingen in ziekten en luchtkwaliteit. Hieronder zijn enkele belangrijke gezondheidseffecten van klimaatopwarming voor Nederland: 1. Hittestress en hittegolven · Verhoogde sterfte door hitte: Hogere temperaturen, vooral tijdens hittegolven, leiden tot meer sterfgevallen, vooral onder kwetsbare groepen zoals ouderen, chronisch zieken, en mensen met hart- en longaandoeningen. Tijdens de hittegolven in Europa in 2003 en 2019 steeg het aantal doden significant. · Verergering van bestaande aandoeningen: Hitte kan gezondheidsproblemen zoals hartklachten en ademhalingsproblemen verergeren, wat de druk op de gezondheidszorg verhoogt. · Slaap- en concentratieproblemen: Hoger nachtelijke temperaturen kunnen leiden tot slaapstoornissen, wat op zijn beurt invloed heeft op de productiviteit en het welzijn. 2. Luchtkwaliteit en ademhalingsproblemen · Toename van luchtvervuiling: Warmer weer kan de concentratie van ozon aan het aardoppervlak doen toenemen, wat schadelijk is voor de longen. Dit verhoogt het risico op astma en andere luchtwegaandoeningen. · Allergieën: De klimaatverandering verlengt het pollenseizoen doordat sommige planten langer bloeien, wat leidt tot verergerde symptomen bij mensen met hooikoorts en andere allergieën. 3. Uitbreiding van infectieziekten · Teken en muggen: Door warmere temperaturen en een veranderend ecosysteem kunnen ziektedragende organismen zoals teken en muggen zich verder verspreiden. Ziekten zoals de ziekte van Lyme en mogelijk tropische ziekten zoals dengue en West-Nijlvirus zouden vaker kunnen voorkomen in Nederland. · Voedsel- en watergerelateerde ziekten: Door opwarming van water en hogere temperaturen kunnen bacteriën zoals Salmonella zich sneller vermenigvuldigen, wat de kans op voedselvergiftigingen verhoogt. 4. Watergerelateerde problemen · Overstromingen: Door hevige regenval en zeespiegelstijging neemt de kans op overstromingen in Nederland toe. Dit kan leiden tot gezondheidsrisico’s, zoals blessures, verdrinking, en het vrijkomen van gevaarlijke stoffen uit overstroomde industriële gebieden. · Waterkwaliteit: Hoger temperaturen kunnen de waterkwaliteit beïnvloeden, wat kan leiden tot toename van algenbloei en verspreiding van schadelijke micro-organismen. Dit kan het drinkwater bedreigen en gezondheidsproblemen veroorzaken. 5. Geestelijke gezondheid · Angst en stress: De toenemende frequentie van klimaatgerelateerde rampen zoals overstromingen kan leiden tot psychologische stress, angst en depressie. Mensen die direct worden getroffen door extreme weersomstandigheden kunnen te maken krijgen met trauma of PTSS. · Hitte en agressie: Onderzoek heeft aangetoond dat extreme hitte kan leiden tot verhoogde prikkelbaarheid en agressie, wat op de lange termijn invloed kan hebben op het algehele welzijn. 6. Gezondheid van kwetsbare groepen Kwetsbare groepen zoals ouderen, kinderen, en mensen met een zwakkere gezondheid zijn bijzonder gevoelig voor de effecten van klimaatopwarming. Ze hebben een verhoogd risico op gezondheidscomplicaties als gevolg van hitte, slechte luchtkwaliteit, en infectieziekten. 7. Aanpassingsuitdagingen voor de gezondheidszorg De Nederlandse gezondheidszorg zal zich moeten aanpassen aan de toename van klimaat gerelateerde gezondheidsproblemen. Dit betekent meer druk op ziekenhuizen tijdens hittegolven, nieuwe gezondheidsproblemen door veranderende ziektepatronen, en uitdagingen op het gebied van geestelijke gezondheid. Conclusie De gevolgen van klimaatopwarming voor de volksgezondheid in Nederland zijn aanzienlijk en veelzijdig. Hoewel sommige effecten, zoals het langere groeiseizoen voor allergene planten, zich geleidelijk manifesteren, zijn anderen zoals hittestress al duidelijk zichtbaar. Het beheersen van deze risico’s vereist niet alleen ingrijpende klimaatmaatregelen, maar ook gerichte aanpassingen in de gezondheidszorg en infrastructuur.” |
NB:
De drie beeldplaatjes zijn afkomstig uit IPCC-rapporten; het plaatje onder de titel is daarbij overgenomen van de Volkskrant.